ludzkie dzieje

18

5 – 14 października 2010 * Kurier Galicyjski

zarugiewicze

i Stanisława, ksiądz Samuel Manu-

noszącą jej z piekarni ojca do szko-

giewicz.

ły, słodkie bułeczki, bałabuchy.

ILONA MATUSZ-TOKARCZYK

Wielką pasją Rypsymy była histo-

Rypsyma biegle mówiła w ję-

tekst

ria wojen napoleońskich, w których jej

zyku ormiańskim, ale nie nauczy-

zdjęcia archiwum prywatne

austriacki dziadek brał udział. Wie-

ła wnuczek. Być może to one nie

autorki

czorami, przy naftowej lampie dłu-

chciały się uczuć z powodu nad-

Moja rodzina zawsze była trochę

go, czasami do późnej nocy czytała

miernej, babcinej kurateli???

inna, cechowała ją nietuzinkowa uro-

książki o cesarzu Francji. Z powodu

Chowały się pod stołem, przykry-

da jej członków, specyficzny humor,

surowego charakteru i miłości do ce-

tym długim białym obrusem i słuchały,

nieprawdopodobna solidność i po-

sarza, wnuczki nazwały ją babcia –

naśmiewając się po cichu z rozmów,

czucie obowiązku oraz dziwny spo-

Napoleon.

prowadzonych przez Rypsymę i jej

sób mówienia polegający na przecią-

W jej domu wszyscy mieli swoje

ormiańskie przyjaciółki. Nauki Ryp-

ganiu końcówek wyrazów, lub zupeł-

miejsce i obowiązki. Dziewczynki po

symy nie poszły na marne. Żadna z

nie innym nazewnictwie. Potrawy na

przyjściu ze szkoły i odrobieniu lek-

kobiet w naszej rodzinie nie gotowa-

stole też były różne od wszystkich,

cji, uczyły się szycia, haftowania, ce-

ła smaczniej niż babcia Lidia, nikt nie

szczególnie te świąteczne. W ogóle,

rowania, szydełkowania, gotowania

piekł lepszego ciasta, ani nikt tak

w naszym domu panowała, jak mówi-

i wielu innych prac domowych. Do-

pięknie nie cerował poniszczonej

li przyjaciele, wyjątkowa atmosfera…

rosłe córki i syn bardzo liczyli się ze

odzieży jak ona.

Pradziadek autorki Grzegorz z drugą żoną Katarzyną z

To było coś nieuchwytnego, trudne-

Guraków i córkami (od prawej) Raisą, Lidią i Lubą

go do zdefiniowania, ale niezwykle

ciepłego i przyjaznego.

na winnicy, zostawiając córki pod

Ormianki Anny Antoniewicz, córki

Ta inność była dla mnie natu-

opieką służby, która często nie wy-

Samuela i austriackiego oficera von

ralna i nie kojarzyłam jej z naszym

wiązywała się ze swoich obowiąz-

Schmidhofera. Rodzice zmarli młodo

pochodzeniem, dopóki moja babcia

ków. Od teściowej nie chciał po-

z powodu panującej w tamtym cza-

Lidia z Zarugiewiczów Matuszowa

mocy, ponieważ obrażony uważał,

sie epidemii, osierocając Rypsymę

nie opowiedziała mi o rodzinnych

że jest ona winna śmierci Natalii.

i jej starszą siostrę Olgę. Wobec

korzeniach.

Częściowo była to prawda, bowiem

powyższego rada ormiańska za-

W każdą niedzielę, wieczorem

pierwsza na tyfus zachorowała mat-

decydowała, że dziewczyny należy

słuchałam z ogromnym zaintere-

ka Natalii, a córka nie chciała za nic

szybko wydać za mąż. W między-

sowaniem babcinych opowieści, a

na świecie oddać matki do szpitala

czasie, okradziono je z rodowej biżu-

były to historie o Kutach, koleżance

w obawie o jej życie. To były czasy,

terii. Klejnoty swojej matki Rypsyma

Zytce, córce żydowskiego piekarza,

w których ludzie kojarzyli szpital ze

rozpoznawała na szyjach, palcach i

babci Rypsymie, winnicy ojca pod

śmiercią, więc Natalia sama opieko-

w uszach, matek swoich koleżanek.

Zaleszczykami, matce Natalii, mro-

wała się matką. Delikatna, szczuplut-

Dwudziestoletnia Rypsyma w 1868

zach w Besarabii, babcinych sio-

ka i prawdopodobnie osłabiona po

roku została żoną dużo starszego od

strach Raisie i Lubie, ciotkach, pięk-

trzech porodach, zaraziła się i nie-

niej ormiańskiego kupca Bogdana

nych plażach nad Dniestrem i wiele,

długo po tym zmarła. Nie zachowała

Zarugiewicza, syna Anny Isakiewicz

wiele innych.

się niestety żadna jej fotografia.

i Andrzeja Zarugiewicza.

Babcia Lidia urodziła się 3 wrze-

W 1920 roku pradziadek Grze-

Podobno była zakochana w kimś

śnia 1916 roku w Kiszyniowie, jako

gorz żeni się z młodszą o 12 lat Kata-

innym, ale ukochany nie dotrzymał

jedna z trzech córek Ormianina

rzyną Gurak, a niedługo potem przy-

obietnicy… i Rypsymie było już wszyst-

Grzegorza Zarugiewicza i Rosjanki

chodzi na świat ich córka Jadwiga.

ko jedno, za kogo wyjdzie za mąż…

Natalii Balinow. Rodzina mieszkała

Katarzyna pracowała na winnicy, któ-

Rypsyma i Bogdan, zamieszka-

pod Kiszyniowem, ponieważ pra-

rą pradziadek zarządzał, była piękną

li w domu z dużym ogrodem, który

dziadek Grzegorz pełnił obowiązki

dziewczyną z długimi blond włosami.

naruszony zębem czasu stoi do

zarządcy znajdującej się tam win-

Grzegorz zakochał się w niej od

dzisiaj w Kutach, przy ul. Strzelców

nicy. W 1919 roku Natalia umiera

pierwszego wejrzenia… Byli dobrym

Siczowych 36. Jedną z sióstr Bog-

na tyfus osierocając męża i córki,

małżeństwem,  przeżyli  wspólnie

dana była Antonina, żona Domini-

mając niespełna 25 lat.

36 lat pomimo tego, iż zdarzyło się

ka Łukasiewicza, matka księdza

Babcia wspominała często swoją

Katarzynie przyprawić mężowi przy-

Andrzeja Łukasiewicza. Ze swoją

mamę Natalię, której mąż nie pozwo-

słowiowe rogi… Była z pochodzenia

siostrą, Rypsyma zerwała wszelkie

lił przed śmiercią pożegnać się z cór-

Niemką, miała wielu braci i uwielbia-

kontakty, po tym jak zauważyła, że

kami w obawie, aby dziewczynki nie

ła bułki z sardynkami, od nadmiaru,

Olga za bardzo podoba się Bog-

zaraziły się tyfusem. Zapamiętała ją

których tyła… Babcia Lidia nigdy nie

danowi. Dziewczyna opuściła dom

jeszcze zdrową, jak podała jej meta-

powiedziała o niej mama, zawsze

i nigdy więcej się nie spotkały. Po

lowe, błyszczące sitko, aby zbierała

Dziadkowie autorki Lidia i Stanisław Matuszowie z syna-

macocha. W rodzinie też nikt inaczej

wielu latach Rypsyma na prośbę có-

do niego kwiaty morwy, zrywając je

mi – ośmioletnim Wiktorem (tatą autorki) i trzyletnim Zbi-

nie mówił, nawet mój paroletni tata,

rek, przyjmuje wnuka swojej siostry,

z gałęzi wchodzących do kuchenne-

gniewem, zdjęcie z 1943 roku

pisząc do swojego dziadka Grzego-

bardzo przystojnego młodego męż-

go okna. A potem jak już jej nie było,

rza kartkę z pozdrowieniami tak je

czyznę. Babcia Lidia wspominała,

wiedziała, że tam w oddali, gdzie

zakończył; ,,całuję mocno dziadzia

że był podobny do Gregory Pecka.

zdaniem matki i nigdy nie sprzeciwili

Jednym z miłych wspomnień

pieją koguty jest kiszyniowski cmen-

i macochę . Pocztówka w takiej for-

Zginął niedługo po tym, służąc jako

się jej woli. Babcia Lidia wspomina-

babci Lidii, związanych z Rypsymą

tarz i została jej mama. Pamiętała też

mie, oczywiście nigdy nie została

żołnierz pogranicza w niewyjaśnio-

ła, że jak tylko skończyła zada-

i ciotkami były latem ich wspólne,

kolorowy mak, którym posypane były

wysłana…

nych okolicznościach….

ną wcześniej pracę zaraz babcia

wyprawy nad Czeremosz. Wte-

potrawy podane na stypie. Ten mak,

W 1922 roku pradziadek na proś-

Rypsyma nie miała z mężem

Rypsyma lub ciotki znajdowały

dy babcia i ciotki jakby zrzucały

zgodnie z rosyjską tradycją rozsypał

bę swojej matki Rypsymy Zarugiewi-

łatwego życia, który z racji wykony-

dla niej następną. Nikt w domu

z siebie pancerz surowych zasad

wujek Fiodor Balinow, brat Natalii.

czowej, która martwi się, że dzieci

wanej pracy rzadko bywał w domu.

nie mógł siedzieć bezczynnie, bo

i wesoło spędzały czas razem z

Natalia miała też siostrę Olgę, która

zostały ochrzczone i wychowywane

To na nią głównie spadły obowiązki

to według Rypsymy było grzechem

dziewczynkami.

zginęła w ostatnich dniach I wojny

w obrządku prawosławnym, a nie

wychowywania dzieci i prowadzenia

i marnotrawstwem czasu.

Rypsyma kochała swoje dzieci,

światowej od przypadkowej kuli, od-

ormiańsko-katolickim, zawozi swoje

domowego gospodarstwa.. Miała

Głęboko wierząca i praktykują-

ale była surową i despotyczną mat-

bitej rykoszetem od ściany budynku.

trzy córki do Kut.

ich dziesięcioro, z czego siedmioro

ca Rypsyma zabierała wnuczki do

ką. 14-letniemu Grzesiowi, zdolne-

Rosyjscy dziadkowie mojej babci byli

Sam pozostaje z żoną Katarzy-

przeżyło: Andrzej, Grzegorz, Ha-

kościoła, gdzie ledwie wytrzymy-

mu, ale niesfornemu chłopcu, kaza-

biednymi i skromnymi ludźmi. Dzia-

ną i najmłodszą córka Jadwigą w

neczka, Jan, Maryńcia, Albina i naj-

wały długie prawie trzy godzinne

ła udać się do ojca, przebywającego

dek Balinow zajmował się drobnymi

Kiszyniowie, a potem w Zaleszczy-

młodsza Jadwiga.

ormiańskie nabożeństwa.

w Besarabii, aby to on zajął się wy-

murarskimi naprawami wraz z żoną,

kach. W 1922 roku trzy dziewczynki

Jadwigę urodziła mając ponad

Zawsze była elegancko i sto-

chowaniem syna. Pradziadek Grze-

która mu w tym pomagała. Jedyne,

zostają ochrzczone w Kutach, w ob-

40 lat. Bardzo rozpaczała, że jest już

sownie ubrana, gładko uczesana,

gorz opuścił rodzinny dom i pod Ki-

związane z nim wspomnienie babci

rządku ormiańskim.

za stara na macierzyństwo, ale do-

a na starych fotografiach widać

szyniowem znalazł ojca w skrajnej

Lidii – to wieczór, ognisko i dziadek,

Od 1922 roku do 1929 roku moja

rosłe córki przyrzekły, że pomogą jej

jej zamiłowanie do białych żabo-

nędzy, mieszkającego w namiocie.

podający wnuczce upieczonego, go-

babcia Lidia i jej dwie siostry Raisa

wychować najmłodsze dziecko i tak

tów i rękawiczek. Jak większość

Aby siebie i jego utrzymać najął się

rącego ziemniaka. Po jego śmierci,

i Luba mieszkały w Kutach, wraz z

się też stało…

Ormianek, oszczędna czasami do

jako robotnik do pracy na winnicy.

wiele lat później, gdy babcia Balinow

babcią Rypsymą, jej dwiema nieza-

Rypsyma, która według rodzin-

przesady, toteż na co dzień rodzina

Od tego czasu praca przy winorośli

została bez dachu nad głową, były

mężnymi córkami, nauczycielkami,

nych przekazów pochodziła ze sta-

żyła skromnie, choć mogła pozwo-

stała się jego pasją na całe życie.

zięć przyszedł jej z pomocą, opłaca-

Haneczką i Maryńcią, córką Albiną

rego książęcego, ormiańskiego rodu,

lić sobie na więcej. Tym bardziej,

Po wielu latach stał się właścicielem

jąc miejsce w domu opieki. Rodzina

oraz synem Janem w dużym domu

przykładała bardzo dużą wagę do

że pradziadek Grzegorz przesyłał

pięknej winnicy, znajdującej się w

Balinow nie miała szczęścia…

z pięknym ogrodem, niedaleko Cze-

tradycji i właściwego wychowania,

pieniądze na utrzymanie swoich

miejscowości Wierzchniakowce pod

Pradziadek Grzegorz został sam

remoszu.

a jako córka austriackiego oficera

córek….

Zaleszczykami. Podczas działań

z trzema małymi dziewczynkami i nie

Rypsyma Zarugiewiczowa uro-

do pracy i porządku. O tym książę-

Słodycze dzieci jadły od święta

wojennych w 1944 roku utracił swo-

bardzo umiał sobie z tym poradzić.

dziła się 4 października 1848 roku

cym rodowodzie wspomniał również

i pewnie dlatego babcia Lidia często

ją własność i repatriowany do Zie-

Wcześnie rano wychodził do pracy

w Kutach jako jedna z dwóch córek

podczas ślubu moich dziadków Lidii

wspominała koleżankę Zytkę, przy-

lonej Góry rozpoczął pracę winiarza