kurier kulturalny

24

5 – 14 października 2010 * Kurier Galicyjski

W 90. roczNicę śmierci

„...Z pierwszą falą rozumienia

sztuki – jako zwierciadła pewnej rze-

czywistości – posiadł on kult dla formy,

KRZYSZTOF STEFANOWICZ

kajetaNa stefaNoWicza

rysunku i w ogóle tej rzemieślniczo-

tekst

technicznej strony wszelakiej twórczo-

ilustracje archiwum prywatne

ści, bez której nie ma i nie było nigdy

autora

prawdziwej sztuki. Na tej podstawie

20 września 2010 roku mija 90.

mógł zacząć wznosić ten gmach ba-

rocznica śmierci Kajetana Stefanowicza

śni wschodniej – który przed oczyma

– wybitnego artysty-malarza i niezłom-

młodego a nadmiernie wrażliwego ar-

nego ułana 1 Pułku Szwoleżerów, który

tysty rozsnuł Paryż, dokąd udał się na

zginął w wojnie polsko-bolszewickiej w

studja. W tem środowisku wszystkich

wieku 34 lat. Jego wnuk, Krzysztof Ste-

kultur artystycznych, wśród rozgwaru

fanowicz z Krakowa, który pielęgnuje

i niepohamowanego tempa życia, w

pamięć po Kajetanie i rodzinie Stefano-

wirze pieniącej się współczesności,

wiczów, udostępnił nam przygotowany

wcielającej się w coraz to nowe formy,

przez siebie artykuł, publikowany w

szukającej nieustannie stylu i nowych

znacznych fragmentach w półroczniku

możliwości – Kajetan Stefanowicz za-

Centrum Dokumentacji Czynu Niepod-

czął uczuwać w sobie pęd ku szukaniu

ległościowego „Sowiniec”.

siebie, znachodzeniu tego właściwego

Antoni Stefanowicz: Portret

Jeden z oryginalnych plakatów Ka-

sobie jeno gestu i głosu – odkrywaniu

ojca. (Olej, płótno, 1885. Lwow-

jetana Stefanowicza można do połowy

swej istoty twórczej – która by go na-

ska Galeria Sztuki)

października 2010 roku obejrzeć na

tychmiast odróżniała od innych arty-

Antoni Stefanowicz: Auto-

Kajetan Stefanowicz: Kobie-

wystawie „Do Broni! Wojna polsko-bol-

stów. I tu miał szczęście niepoślednie

portret. (Pastel, 1917. Ze

ta z wężem. (Akwarela, 1915.

szewicka w plakacie – Orzeł i Marian-

młody nasz artysta. To, na czem nieraz

zbiorów rodzinnych)

Ze zbiorów rodzinnych)

na w walce o granice Rzeczypospoli-

twórcy życie niemal całe trawią – jemu

tej”, prezentowanej w Muzeum Wojska

danem było znaleźć w zaraniu – isto-

Polskiego w Warszawie.

tę własnych pragnień twórczych, swe

„Ormianie byli w Polsce zawsze

cele artystyczne – i to pozwoliło mu tak

najlepszymi synami Najjaśniejszej

rychło przemawiać głosem własnym,

Rzeczpospolitej, mnożyli jej bogactwa,

indywidualnym. Rzecz prosta, że w ten

jako znakomici kupcy, podnosili wyso-

strumień wpadały różnorodne wody –

ko polską kulturę, jako uczeni, artyści,

łączyła je jednak odrazu harmonijnie

przemysłowcy, ziemianie i urzędnicy, a

wybitna i wybuchowa indywidualność

w walkach o niepodległość wybitny brali

artysty, pełna ognia, żaru i blasku

udział, niosąc Polsce w darze mienie

twórczego, który zda się nie uznawać

i życie. Takimi byli i takimi pozostaną” –

żadnych przeszkód” – Kajetan Soplica

Antoni Stefanowicz: Portret

pisał Bogdan Krzysztofowicz, O potrze-

Stefanowicz, „Kurier Lwowski”.

matki. (Olej, płótno, 1911.

bie, celach i zadaniach Archidiecezjal-

Obdarowany wybitnymi zdolno-

Lwowska Galeria Sztuki)

nego Związku Ormian”, Posłaniec św.

ściami twórczymi, żywił Kajetan Ste-

Grzegorza, nr 42-43, Lwów, 1930

wiązała z nim – wybitnym artystą ma-

fanowicz przekonanie o naturalnej

Wśród pamiątek rodzinnych znaj-

larzem – polska sztuka.

bliskości pomiędzy sztuką polską a

Kajetan Stefanowicz ze swo-

Kajetan Stefanowicz: Milcze-

duję kartę pocztową Feldpostkorre-

Kajetan Krzysztof Stefanowicz, syn

Wschodem, wyrosłe z tradycji orien-

im obrazem w tle

nie. (1913. Lwowska Galeria

spondenenzkarte z 1916 roku, zaadre-

Antoniego Stefanowicza i Marii z Krzysz-

talizmu sarmackiego, a rolę swą w

Sztuki)

sowaną: „Kajetan Stefanowicz, Bryga-

tofowiczów Stefanowiczowej, urodził się

promowaniu tych związków postrze-

wsi i gospodarstwa – a matka nuciła

da Piłsudskiego, Feldpost 118, 1. Pułk

12 VII 1886 roku w Drohobyczu, w in-

gał na wzór wkładu Ormian w upo-

niezliczone piosenki, w których żyła

Ułanów, 1. Szwadron, 1. Pluton”. A na

teligenckiej rodzinie polskiej obrządku

wszechnianie wschodniego wykwintu

tradycja i obyczaj dworu i ludu”.

niej wzruszający, napisany nieporad-

ormiańskokatolickiego. W domu rodzin-

oraz kolorystyki wnętrz i strojów w

W takiej tradycji wyrastał też mały

nym, dziecięcym pismem tekst:

nym Kajetana panowała atmosfera dą-

społeczeństwie staropolskim. Po-

Kajko. Już we wczesnym dzieciństwie

„Złoty Tatusiu!

żeń niepodległościowych, przywiązania

gląd ten legł u podstaw jego decyzji

objawił się jego nieprzeciętny talent

W dzień Imienin Tatusia posyłam

i szacunku dla tradycji a nade wszystko

o oddaniu się sztuce dekoratywnej.

i zainteresowanie rysunkiem. Jego ry-

życzenia aby Ojcaszek prędko wrócił

kultu i umiłowania sztuki.

Lwowska i paryska prasa szeroko in-

sunki ilustrowały między innymi arty-

i już nigdy od swojej Irusi nie odcho-

Ojciec Kajetana – prof. Antoni

formowały o uznaniu, jakie zdobywał

kuł Anny Grudzińskiej Rysunki dzieci

dził, bo Irusia okropnie Ojcaszka ko-

Stefanowicz (1858–1929) pochodził

w świecie młody artysta z Polski. „Ty-

Polskich, „Kształt i Barwa”, rocznik I,

cha i chce aby Tatuś był zawsze bar-

z Bukowiny. Był najstarszym synem

godnik Ilustrowany” i lwowska „Sztu-

Lwów 1913.

dzo wesoły. Oczka i rączki Tatusiowi

Kajetana i Emilii ze Stefanowiczów

ka” lokowały go w światowej elicie

Początki wykształcenia artystycz-

całuje i tuli się. Irusia”.

Stefanowiczowej, którzy byli kuzyna-

artystycznej. Charakterystyczne dla

nego otrzymał w domu pod kierunkiem

W innym liściku, wysłanym na

mi w drugim stopniu pokrewieństwa

obrazów i rysunków Kajetana Stefa-

swego ojca – prof. Antoniego Stefano-

Wielkanoc, kiedy oddziały polskie w

(zachowała się dyspensa małżeńska,

nowicza – najbardziej chyba secesyj-

wicza, artysty malarza – portrecisty,

1919 roku szły na Wilno, kartce czy-

w Archiwum Państwowym w Krako-

nego spośród polskich artystów – jest

wybitnego pedagoga, członka Rady

tam:

wie, Teki Schneidra, sygn. 1581).

jego zauroczenie sztuką wschodu.

Szkolnej Krajowej i Centralnego Kra-

Kajetan Stefanowicz: Portret

„Kochany mój Tatusiu!

Ks. kanonik Wiktor Piotrowicz, or-

Oprócz malarstwa sztalugowego,

jowego Inspektora Szkolnego, a po

Bolesława Wieniawy Długo-

Posyłam tatusiowi mojego ba-

miański kanclerz kościelny, tak wspomi-

niestrudzenie tworzył też plakaty, lito-

odzyskaniu niepodległości Naczelnika

szowskiego z autografem.

ranka. Mój złoty Tusiu bardzo Cię

na dom i rodzinę dziadków Kajetana:

grafie, ilustracje do książek, druki re-

Lwowskiego Kuratorium Szkolnego.

(Akwarela,  1915.  Muzeum

proszę przyjedź do swojej Irusi, bo

„Pan domu Kajetan, niestrudzony

klamowe, projekty ubiorów damskich

Szkołę powszechną ukończył we Lwo-

Okręgowe w Nowym Sączu)

ja już bardzo stęskniona do Ciebie.

gospodarz, któremu w stajni lśniły rzędy

i wyposażenia wnętrz. Zaprojektował

wie. Tam też uczęszczał (1897-1902)

Tymczasem całuję Ci mój jedyny Oj-

końskie, który błogosławił ruszającym w

w 1913 roku polichromię i wystrój

wanym do ojca – Antoniego Stefano-

do III Gimnazjum im. Franciszka Jó-

caszku oczka, karczuś i rączki. Twoja

pole pługom a z dumą liczył gotowe pół-

Zakładów Naukowych Żeńskich Zofii

wicza. W lutym 1911 roku otrzymał

zefa a maturę zdał w c.k. Gimnazjum

córeczka Irusia”.

kopki, i wierna towarzyszka, pani domu

Strzałkowskiej przy ul. Zielonej 22

nominację Rady Szkolnej Krajowej na

Pierwszym w Kołomyi. Po maturze

Jesienią 1920 roku wojna miała

i jego twórczyni w najdosłowniejszem

we Lwowie i polichromie wzniesio-

profesora rysunków odręcznych i de-

za namową rodziny rozpoczął studia

się ku końcowi. Powrót do domu, do

znaczeniu – ręce i dusza suto zaopa-

nego w latach 1912-1914 gmachu

koracyjnych w Szkole Przemysłowej

na Politechnice Lwowskiej – Oddzia-

kochającej rodziny i do pracy arty-

trzonej spiżarni i legendarnego strychu,

Towarzystwa Kredytowego Ziemskie-

we Lwowie, ale w tym samym roku,

le Architektonicznym, gdzie przez rok

stycznej, po znojach wojny stawał się

gdzie w sianie szynki westfalki, koziny

go, przy ul. Kopernika 6, we Lwowie

uzyskawszy stypendium Fundacji

słuchał wykładów z architektury prof.

realny. Ale nadszedł dzień, a raczej

i salcesony, suszyło się mydło własnej

(obecnie Bank Narodowy Ukrainy).

Leona księcia Sapiehy, wyjechał do

Edgara Kovatsa. W 1906 roku, realizu-

noc 7 października 1920, o godz. 23

roboty i spoczywały stosy przędziwia,

Jego prace wystawiano na niemal

Paryża by doskonalić wiedzę w za-

jąc własne plany przeniósł się do kie-

min 24, kiedy do drzwi willi Stefanowi-

gotowego na warsztat tkacki. Arty-

wszystkich znaczących wystawach

kresie malarstwa dekoratywnego w

rowanej w tym czasie przez prof. Ju-

czów przy ulicy Herburtów 3 we Lwo-

ści życia w pracy i obowiązku, poeci

Lwowa, Krakowa, Warszawy i Po-

École Nationale des Arts Décoratifs u

liana Fałata, Akademii Sztuk Pięknych

wie zapukał umyślny z telegramem.

szarych dni codziennych nie tylko z

znania. W 1912 roku wystawił kilka

prof. Ferdinanda Humberta. Począt-

w Krakowie. Zamieszkał w Krakowie

Zimna, krótka, wojskowa wiadomość:

wiarą i Bogiem, ale przez wiarę – dla

szkiców na Wystawie Lwowskiego

kowa twórczość artysty to głównie

przy ul. Michałowskiego 11 i studiował

„Porucznik Stefanowicz zabity, zwłoki

Boga, jako jedynego celu, byli w sta-

Koła Literacko-Artystycznego, a w 1913

malarstwo portretowe i pejzaże, ale

najpierw u prof. Józefa Pankiewicza, a

przywieziono do Warszawy, pożądany

nie nie tylko rozumieć dzieci kształ-

na pierwszej wystawie autorskiej we

nade wszystko poszukiwania własnej

następnie przez trzy semestry w pra-

przyjazd: = D-wo szwadr zapasowego

cące się w mieście, ale być podnietą

Lwowie, powtórzonej w Krakowie i Po-

tożsamości artystycznej. W przyszłej

cowni prof. Józefa Mehoffera. W 1908

go Pułku Szwoleżerów”.

dla dążeń artystycznych najstarszego

znaniu pokazał kartony dekoratywne

twórczości ulubionym motywem Ste-

roku wyjechał do Monachium, gdzie

Młody, pełen życia, obdarzony

syna Antoniego. Kiedy na błogosławio-

–„Perły”, „Kobieta z ptakiem”, „Panna

fanowicza stała się postać kobiety, a

przez dwa lata studiował w Akademii

niezwykłą siłą fizyczną i nieprzecięt-

ne dnie wakacyjne zjeżdżali młodzi z

wodna”, „Królowa i niewolnik” i inne,

muzą jego – żona Sabina z Walczyń-

der Bildenden Künste München u prof.

nym talentem, poległ 20 września

miasta pod rodzinną strzechę – ukazy-

głównie w formie barwnych owali. Pra-

skich Stefanowiczowa.

Otto Seitza, a profesor zaliczał go do

1920 roku, zanim dane mu było ziścić

wał ojciec olśnionym oczom młodego

sa lwowska, krakowska i poznańska

Tak o artyście mówił Stanisław

najzdolniejszych studentów, czemu

nadzieje, jakie budził w rodzinie i jakie

ucznia akademii wiedeńskiej poezję

odnotowały ten fakt jako wydarzenie

Machniewicz:

dał wyraz w osobistym liście, skiero-