kurier kulturalny

26

5 – 14 października 2010 * Kurier Galicyjski

heleNa modrzejeWska W staNisŁaWoWie

OLGA CIWKACZ

Dzieje polskiej sceny pro-

wincjonalnej zajmują ważne

miejsce w dziejach teatru

polskiego w XIX i na począt-

ku XX wieku. Słusznie pisał

Karol Estreicher, że: najlepsi

artyści kształcili się na pro-

wincji. Tam była ich szkoła,

ciężka, często szkodliwa, ale

częściej użyteczna.

Helena Modrzejewska też prze-

szła przez „szkołę” teatru na prowincji

i nie zapomniała o trudnych począt-

kach swojej kariery aktorskiej, potrafi-

ła odwdzięczyć się tym scenom, gdzie

Helena Modrzejewska w roli

odbyły się jej pierwsze przedstawienia

Helena Modrzejewska w roli

Kleopatry

i kolegom, którzy wspierali ją w daw-

Damy Kameliowej

nych czasach. Nie zapomniała także

meny, lecz nie dla niej samej. O tym,

w których witano aktorkę „po królew-

o Stanisławowie.

że sala Lamersa nie istniała świadczy

sku”.

Jak wiemy, na początku kariery

i to, że w roku 1867 Miłosz Stengel,

Modrzejewska jeszcze przed swo-

aktorskiej, Modrzejewska występowa-

organizator pierwszego polskiego

im przyjazdem do Stanisławowa zosta-

ła na stanisławowskiej scenie w maju

zawodowego stałego teatru w Stani-

ła poproszona listownie przez byłego

– czerwcu 1862 roku. Trupa Łobojki

sławowie, wyremontował salę hotelu

burmistrza Stanisławowa dra Ignacia

przybyła do Stanisławowa z Sambora:

„Europejskiego” Halpernów, pięknie

Kamińskiego, który dobrze pamiętał

„Wreszcie przyjechaliśmy do Stanisła-

ją udekorował i tam właśnie odbywały

jej pierwszy sukces aktorski w mieście,

wowa, każdy się, jak mógł ulokował,

się przedstawienia polskiego Teatru

aby wystąpiła charytatywnie na rzecz

mnie zabrał do siebie adwokat Przyby-

im. Juliusza Słowackiego. Gdyby sala

budowy pomnika Adama Mickiewicza.

łowski i dał mi śliczne dwa pokoje, w

Lamersa istniała w Stanisławowie,

Kamiński pisał w liście z 1 grudnia

ogrodzie, umeblowane wykwitnie. Te-

Stengel nie potrzebowałby brudnej

1894 roku: „Dostojna i szlachetna

atr był w sali Lamersa, sala ogromna

budy hotelu Halperna. Prawdą jest

Pani! Pozwól bratankowi założyciela

ze sceną i 400 numerowanymi krze-

natomiast, że adwokat Przybyłowski

sceny polskiej we Lwowie śp. Jana

słami. Powodzenie było bardzo wiel-

mieszkał w Stanisławowie. Był to stryj

Nepomucena Kamińskiego, pozwól

kie, publiczność zapraszała na obiady,

matki przyszłego pisarza polskiego

temu, który Cię dostojna Pani widział

podwieczorki do siebie po domach

Stanisława Vincenza.

w Stanisławowie stawiającą pierwsze

prywatnych. Pani Modrzejewska gra-

Helena Modrzejewska, ok. 1879

Zdaje się, że tylko Tymon Terlecki

kroki na deskach, które się światem

ła na benefis, który wypadł świetnie,

w swej powieści o Helenie Modrzejew-

zowią, który ówczas, gdy jako pączek

jak na owe czasy”.

„Modrzejewska zawojowała serca

nia 1892 roku. Był on dyrektorem do

skiej nie poszedł w ślad wspomnień

kwiatu ledwieś z obsłonek błysnęła,

Ten fragment z pamiętników Ło-

szczeniackiej widowni w operze czy

grudnia 1893 roku, a po nim do 1898

Łobojki: „Po Samborze był Stanisła-

stawiał Ci w gronie przyjaciół horo-

bojki zawsze jest cytowany w pracach

raczej wodewilu z muzyką Donizettie-

kierownictwo nad teatrem sprawował

wów. Różnił się od innych miast po-

skop, że zabłyśniesz jako pierwsza

o Modrzejewskiej, bez względu na

go Maria, córka pułku”.

aktor i reżyser z Krakowa – Włady-

łożeniem, czystością ulic, strukturą

gwiazda na horyzoncie sceny pol-

zawarte w nim nieścisłości. Łobojko

Wspomnienia Edwarda Webers-

sław Antoniewski. W roku 1980 „pełnił

domów, ilością ładnych kobiet, korsem

skiej, pozwól temu, który widzi speł-

pisze, że: „wyjechaliśmy 1 września

felda uzupełniają ten obraz: „Po każ-

w teatrze krakowskim obowiązki reży-

„pod lipami”. Miał scenę w sali „Hotelu

nione swoje marzenia, aby złożył u

z Sambora do Stanisławowa”, lecz

dym jej zejściu ze sceny waliliśmy w

sera” i chyba tam właśnie zaprzyjaźnił

– nie w kij dmuchał – Europejskiego”.

stóp polskiej Rachel i Ristori prośbę

występy w tym mieście odbywały się

dłonie co sił, a nadto po skończonej

się z Heleną Modrzejewską, która

Trupa Łobojki bawiła w mieście od

gorącą, patriotyczną, która znajdzie

w maju – czerwcu 1862 roku. Józef

sztuce wywoływaliśmy ją nieskończo-

występowała na scenie w Krakowie

drugiej połowy maja do końca czerwca

głośny oddźwięk w Twoim polskim

Szczublewski zaznacza: „Trupa wlecze

ne razy”.

w latach 1885-1891. Na prośbę ów-

1862 roku. Józef Szczublewski wspo-

sercu”.

się z Sambora wozami w końcu maja”.

30 czerwca 1862 roku benefisem

czesnego dyrektora Teatru im. Al. hr.

mina o tym, że Helenę Modrzejewską

Usprawiedliwiając się, że proś-

Istnieją też rozbieżności w ocenie po-

aktorki zakończono pobyt trupy Ło-

Fredry Władysława Antoniewskiego

nazywano tego lata „gwiazdą z Sam-

bie tej zadość uczynić nie była w

wodzenia zespołu w Stanisławowie.

bojki w Stanisławowie.

Helena Modrzejewska pośpieszyła

bora” i że była wykonawczynią lubianą

stanie, Helena Modrzejewska na-

Łobojko wspomina, że sukces teatru

Grywała Helena Modrzejewska w

(na własny koszt) do Stanisławowa:

przez widzów stanisławowskich: „Jest

desłała Ignacemu Kamińskiemu list,

był wielki. Współczesny badacz biogra-

Stanisławowie i w roku 1863, też nie

„by bezinteresownie zagrać na do-

też gwiazdą w Stanisławowie. Już

którego treść jeszcze raz dowodzi jej

fii scenicznej Heleny Modrzejewskiej

długo, chyba miesiąc, a stamtąd poje-

chód tego teatru i gorącem słowem

nazwano ją – bellissima. „Nasza bel-

oddania sprawie teatru narodowego:

uważa, że powodzenie dopisało trupie

chała do Czerniowiec. Tymon Terlecki

zachęcić publiczność stanisławowską

lissima”, nasza najpiękniejsza. Owa-

„Wielmożny i łaskawy Panie! Prze-

tylko w drugiej połowie czerwca, a na

pisze, że młoda aktorka: „W lutym 1863

do popierania trzeciej polskiej sceny

cje, bukiety. Budzi uniesienie wśród

praszam, że wcześniej nie odpisałam

początku „pustki straszyły w dużej

r. przystała do trupy Adama Miłaszew-

w kraju”.

dorastającej młodzieży, uczniacy ob-

na list pański, taki serdeczny i tak dla

sali”. Można też podważyć wiarygod-

skiego w Stanisławowie. Pociągnęły ją

Chcę zauważyć, że ta wizyta

dzierają z kwiatów ogrody. Zimajer i tu

mnie przyjemny, ale jestem bardzo

ność wspomnień Łobojki o występach

tam „główne role i dobra gaża”, ale już

miała szczególny charakter. Aktorka

odgania ciągnących za nią amatorów

zapracowaną kobietą i rzadko bar-

teatru w Stanisławowie w sali Lamer-

po miesiącu błysnęła inna, ponętna,

jeszcze raz udowodniła swe oddanie

przygody. Podniecająca komediantka

dzo, gdy mam wolną chwilę dla sie-

sa „ze sceną i 400 numerowanymi

bardziej stała perspektywa. Prawdziwy

wobec sztuki teatru, dowiodła, że nie

nie ma i nie będzie miała spokoju ani

bie. Bardzo mnie wzruszyła pamięć

krzesłami”. W roku 1861 czy 1862

czy przyszywany baron von Eisenach

patrząc na światowa sławę, na sukces

w garderobie, ani poza teatrem; jest

pańska i z całego serca dziękuję za

w tym małym prowincjonalnym mia-

(bywali wtedy rozmaici, np. tacy, o któ-

osobisty, nie przestała dbać o rozwój

zbyt ponętna, po prostu nie może nie

życzliwość, okazywaną mi tak dzi-

steczku żyło około 15-16000 miesz-

rych mówiło się „po żonie hrabia”),

sceny polskiej.

budzić pożądania, a jako aktorka nie

siaj, jak w owych czasach, kiedy sta-

kańców. W żadnych opracowaniach

w teatrze Lucjan Ortyński, znany z No-

Wiadomość o przybyciu Heleny

ma prawa nawet się dziwić, że natar-

wiałam pierwsze kroki na drodze za-

i dokumentach, dotyczących dziejów

wego Sącza i innych spotkań wezwał

Modrzejewskiej zelektryzowała całe

czywi uważają ją za łatwą zdobycz;

wodu scenicznego. Co do sprawy, o

Stanisławowa, ani też w prasie pol-

ją do Czerniowiec”.

miasto, a w prasie stanisławowskiej

opinia uważa powszechnie aktorki za

której Wielmożny Pan wspominasz,

skiej tych czasów, nie ma najmniej-

Tak wyglądały pierwsze spotkania

patetyczne pisano: „Modrzejewska

lafiryndy i nie ma na to rady”.

to jest o wystawieniu pomnika na

szej wzmianki o „dużej” sali Lamersa.

aktorki ze Stanisławowem.

przyjeżdża! Witając czytelników okrzy-

W tym okresie Stanisławów nie

cześć Wielkiego Mistrza Adama, nie

Jak wiadomo, najczęściej występy

Po raz trzeci Modrzejewska za-

kiem tym, składamy zarazem hołd

miał jeszcze własnej gazety, dlatego

potrzebuję zapewniać, że ma moje

teatrów na prowincji w połowie wieku

witała do tego miasta w grudniu 1894

wielkiej artystce i wyrażamy radość

nie możemy ustalić repertuaru Mo-

gorące poparcie – ale ani czas, ani

XIX odbywały się w salach hotelów,

roku – już jako znana aktorka, chluba

z jej przybycia do nas, a podziękę

drzejewskiej. We wspomnieniach sta-

środki, ani siły, nie wystarczają, aby

ujeżdżalniach koni. Bodaj tylko Lwów

sceny polskiej. Tym razem Stanisła-

szczerą dyrekcji teatru, że bez wzglę-

rych stanisławowian odnaleźć można

się przyczynić do wszystkich pięk-

mógł poszczycić się wspaniałym bu-

wów mógł ją powitać na scenie własne-

du na początek sezonu z ofiarnością

parę słów o występach młodziutkiej

nych celów, wymagających ofiar, czy

dynkiem teatru hrabiego Skarbka.

go teatru, w tym czasie „trzeciej stałej

iście artystyczną daje nam możliwość

Heleny Modrzejewskiej, o tym, jak

to jednostek czy ogółu.

W Stanisławowie budynek teatralny

scenie polskiej” w Galicji (po Lwowie

usłyszenia mistrzyni słowa, która

śpiewała i tańczyła w stroju huzar-

Już to bardzo mi było trudno wy-

został wybudowany dopiero w 1892

i Krakowie). Budynek teatralny został

genialnością, wolą i pracą stała się

skim czy też ułańskim na scenie oraz

brać się na jeden wieczór do Stani-

roku. Nie było w tym mieście również

wybudowany pod koniec roku 1891.

jedną z pionierek więcej dla rozgłosu

grała na bębenku. Te zapiski dowo-

sławowa, lecz uczyniłam to dlatego, iż

wielkiego hotelu czy olbrzymiej sali

Parter sali teatralnej nowego teatru

imienia polskiego”.

dzą, że widzowie zobaczyli Modrze-

sądzę, że instytucja taka, jak teatr stały

Lamersa. Co prawda, istniał hotel

liczył 230 [!] miejsc numerowanych.

W celu podjęcia znakomitej ar-

jewską jako Anielę w operze Maria,

polski w Stanisławowie, jest rzeczą ko-

„Europejski” Halperna, w sali którego

Inauguracja zawodowego polskiego

tystki zawiązał się obywatelski ko-

córka pułku. Tymon Terlecki, opisując

nieczną z wielu względów, a przy tym

odbywały się występy teatrów wę-

teatru w Stanisławowie pod dyrekcją

mitet, złożony z osób najbardziej

występy trupy Łobojki w Przemyślu w

mniemam, że sama będąc artystką

drownych. Karol Estreicher pisywał

znanego lwowskiego aktora Lucjana

zasłużonych. Stanisławów nie chciał

roku 1861, też zwracał uwagę na suk-

dramatyczną, pierwsze mam obowiąz-

o niej i objaśniał, że przypomina ona

Kwiecińskiego odbyła się 18 kwiet-

być gorszy od innych polskim miast,

ces młodej aktorki właśnie w tej roli:

ki wobec moich współbraci, zasługują-

miejsce postoju dla rydwanów Melpo-