180 lat temu

20

30 listopada – 16 grudnia 2010 * Kurier Galicyjski

poWsTaNie LisTopadoWe

Walki trwały cały dzień, a żołnierze

polscy niejednokrotnie odznaczali się

męstwem i odwagą. W czasie krwawej

bitwy poważnie ranny został faktyczny

głównodowodzący sił powstańczych –

generał Józef Chłopicki, który po tym

Opracowanie

wydarzeniu ostatecznie wycofał się z

KRZySZTOf SZyMAńSKI

udziału w wojnie. W wyniku ciężkich

Ilustracje archiwum

walk obie strony wycofały się. Polacy

skierowali się do Warszawy, a armia

Początki

W przededniu Powstania Listopa-

Dybicza przesunęła swoje główne siły

dowego Królestwo Polskie, utworzo-

na południe. Należy nadmienić, że

ne w 1815 roku, było połączone unią

starcie to mogło zostać rozstrzygnięte

personalną z panującą w Cesarstwie

na naszą korzyść, gdyby nie niesubor-

Rosyjskim dynastią Romanowów.

dynacja niektórych polskich oficerów.

Nadana przez cara konstytucja gwa-

Po bitwie grochowskiej, sejm mia-

rantowała pewną niezależność. Króle-

nował dyktatorem generała Jana Skrzy-

stwo posiadało oddzielne wojsko, ad-

neckiego. Ten pod naciskiem rządu,

ministrację, szkolnictwo. Pod koniec

niechętnie rozpoczął realizację planu

lat 30. XIX stulecia coraz powszech-

młodego i zdolnego generała Ignacego

niejsze stały się naruszenia konstytu-

Prądzyńskiego. Realizując ten znako-

cji i prawa przez cara Mikołaja I i jego

mity plan działań zaczepnych, wojska

urzędników. Została wprowadzona

powstańcze pobiły siły rosyjskie pod

cenzura i coraz powszechniej działa-

Dębem Wielkim (31 marca) i pod Iga-

ła carska tajna policja. Skutkiem tego

niami (10 kwietnia). Nowy schemat

Bitwa pod Stoczkiem, Jan Henryk Rozen

był znaczny wzrost niezadowolenia

działań, podobnie jak poprzednio, zo-

Polaków. Zorganizowana już wcze-

się z grupą cywili, przebili pierścień

stał narzucony naczelnemu wodzowi

śniej opozycja sejmowa i tajne związki

kawalerii rosyjskiej na Placu Trzech

w maju, gdyż ten nie wykazywał żad-

działały coraz intensywniej. W tej at-

Krzyży i razem rozpoczęli przemarsz

nej własnej inicjatywy. Generał Skrzy-

mosferze, w 1828 roku, podporucznik

ulicami miasta. Podchorążowie nie

necki wykonywał nowy plan z ocią-

Piotr Wysocki – podchorąży warszaw-

mieli poparcia ze strony wszystkich

ganiem i nieudolnie, w skutek czego,

skiej Szkoły Podchorążych Piechoty

dowódców oddziałów polskich, któ-

główny trzon wojsk polskich znalazł się

zorganizował wśród uczniów tajne

rych dowództwo przyjęło postawę

26 maja pod Ostrołęką. Tam też za-

sprzysiężenie, celem którego była

obojętną, a nawet wrogą wobec dzia-

atakowały wojska rosyjskie. Doszło do

zbrojna walka o odzyskanie niepodle-

łań powstańczych. Niektórzy z gene-

niemalże całkowitego pogromu armii

głości. Sytuacja polityczna w Europie

rałów zapłacili za to życiem (gen. Po-

powstańczej. Wsławił się w tej bitwie

sprzyjała tym działaniom. Odzyskanie

tocki). Tej nocy, pełnej dramatycznych

jedynie generał Józef Bem.

przez Grecję niepodległości (1829),

wydarzeń, obowiązywała zasada, że

Działania na Litwie i Ukrainie roz-

wybuch rewolucji we Francji (lipiec

kto nie z nami, ten przeciwko nam.

poczęły się dosyć późno, bo dopiero w

1830), powstanie narodowe Belgów

Grupa młodych patriotów szła Nowym

wiosną 1831 roku. Miały one głównie

(sierpień 1830) wzmogły nastroje nie-

Światem, Krakowskim Przedmieściem

charakter partyzancki, utrudniający

Pożar warszawskiego arsenału, Marcin Zaleski

podległościowe w Królestwie Polskim.

do centrum Warszawy z okrzykiem na

działania wojsk rosyjskich. W ramach

Do tego dołączyły się skutki kryzysu

ustach: „Do broni!”. Jednak ich woła-

wzmocnienia sił polskich, na Litwę zo-

gospodarczego, wzrost niezadowole-

nie pozostawało bez odzewu ze stro-

stały wysłane regularne oddziały pod

nia w armii oraz wszechobecny duch

ny mieszkańców stolicy. Sytuacja była

dowództwem generałów Dezyderego

romantyzmu. Fakt, iż carska tajna

dramatyczna. Losy powstania odmie-

Chłapowskiego i Antoniego Giełguda.

policja wpadła na trop sprzysiężenia

nił lud Starego Miasta i Powiśla. Rze-

Jednostki te prowadziły działania do

podchorążych, jak i pogłoski o zamia-

mieślnicy, robotnicy, urzędnicy, ludzie

połowy lipca 1831 r., kiedy to ostatecz-

rze wysłania armii Królestwa Polskie-

wolnych zawodów, księża, sprzedaw-

nie zostały pokonane, zmuszone do

go do tłumienia ruchów rewolucyjnych

cy sklepowi i służba domowa tłum-

przekroczenia granicy pruskiej i złoże-

we Francji i w Belgii przyspieszyły wy-

nie wylegali na ulice i ruszyli wraz z

nia broni. Korpusem polskim na Ukra-

buch powstania. Spiskowcy przez cały

żołnierzami 4 pułku piechoty liniowej

inie dowodził generał Dwernicki. Siły

czas swojej działalności nie posiadali

(czwartacy) pod Arsenał. Ludzie ci

te przekroczyły granicę Austrii i złoży-

jednolitego planu działań.

sforsowali wrota starej warszawskiej

ły broń 27 kwietnia. W czerwcu 1831

zbrojowni, aby zdobyć broń. W wyni-

zmarłego na cholerę Iwana Dybicza

ku starć ulicznych 30 listopada stolica

zastąpił Iwan Paskiewicz. Przy zupeł-

Noc listopadowa

Wieczorem, 29 listopada 1830 r.

była wolna. Wielki Książę postanowił

nej bezczynności generała Skrzynec-

grupa cywilnych spiskowców, współpra-

nie interweniować. Wojska rosyjskie

kiego, przeprawił on swoje siły przez

cujących z podchorążymi, rozpoczęła

oraz jednostki polskie wierne Kon-

Wisłę i natarł od strony Sochaczewa.

akcję powstańczą atakiem na Belweder

stantemu wycofały się z miasta w kie-

Po fali manifestacji 11 sierpnia sejm

Atak na Belweder

– siedzibę rosyjskiego dowódcy armii

runku Wierzbna.

pozbawił dowództwa generała Skrzy-

polskiej. Inne oddziały miały za zadanie

burga ministra Franciszka Ksawerego

wiedzeniem wojny. 29 stycznia został

neckiego i powierzył je generałowi Ja-

zajęcie koszar rosyjskich i rozbrojenie

Druckiego-Lubeckiego i posła Jana Je-

powołany Rząd Narodowy z prezesem

nowi Krukowieckiemu – człowiekowi,

Rozwój wydarzeń

znajdujących się tam żołnierzy. Sygna-

zierskiego w celu rozpoczęcia pertrakta-

Adamem Czartoryskim na czele.

Młodzi organizatorzy nie wyłonili

który zdawał się umieć rządzić silną

łem dla całej Warszawy o rozpoczęciu

cji z carem Mikołajem I. Wkrótce zostało

ze swojego grona władzy powstańczej.

ręką i potrafić wyprowadzić powstanie

działań miało być podpalenie browaru

odtworzone Towarzystwo Patriotyczne.

Liczyli na to, że starsi, bardziej doświad-

z ciężkiej sytuacji. Nowo mianowany

Wojna polsko-rosyjska

na Solcu – budynku znajdującego się

Nasilające się nastroje niepodległo-

W celu stłumienia powstania car

czeni politycy (arystokracja) i wojskowi

dyktator, zamiast przygotować stolicę

w bezpośredniej bliskości koszar jaz-

ściowe zmusiły sejm do ogłoszenia 18

skierował 115-tysięczną armię pod

przejmą kontrolę i dalej poprowadzą

do obrony, rozpoczął urzędowanie od

dy rosyjskiej. Nieszczęśliwym zrządze-

grudnia 1830 roku powstania narodo-

dowództwem Iwana Dybicza, która 5

rewolucję. Były to rachuby w dużym

rozliczenia się z uczestnikami ma-

niem losu siedziba Rosjan nie zajęła

wego. Jednak ugodowa postawa władz

lutego przekroczyła granicę Królestwa

stopniu błędne, co pokazała dalsza

nifestacji w Warszawie. 6 września

się ogniem. Mimo to, działania konty-

doprowadziła do braku jakichkolwiek

Polskiego. Do pierwszego starcia do-

nieudolność dowódców powstania.

armia rosyjska rozpoczęła uderzenie

nuowano. Grupa belwederczyków pod

działań militarnych, a próby rozbudowy

szło pod Stoczkiem – korpus kawalerii

Dotychczasowa Rada Administracyjna,

na nieumocnione miasto od zachodu.

dowództwem Ludwika Nabielaka i Se-

sił i rozpoczęcia operacji wojskowych

generała Józefa Dwernickiego odniósł

która do swojego składu dołączyła kilku

W krwawych walkach poległ między

weryna Goszczyńskiego miała na celu

były skutecznie sabotowane przez dyk-

zwycięstwo nad częścią wojsk rosyj-

nowych członków, w tym Joachima

innymi generał Józef Sowiński – do-

złapanie lub zgładzenie znienawidzo-

tatora. W połowie stycznia nadeszła

skich. Następnie stoczono potyczki

Lelewela, przekształciła się w Rząd

wódca obrony Woli, inwalida z czasów

nego wielkiego księcia Konstantego.

odpowiedź od cara, żeby Polacy zdali

pod Dobrem, Wawrem i Białołęką.

Tymczasowy. Nowa władza 5 grudnia

napoleońskich. Przez cały czas, z roz-

Plan ten się nie powiódł. Konstantego

się na jego łaskę lub niełaskę. Na sku-

Mimo umiejętnego opóźniania mar-

1830 roku powierzyła dyktaturę gene-

kazu dyktatora, prowadzono rozmowy

bronili adiutanci, którzy wcześniej skła-

tek tego Józef Chłopicki podał się do

szu, potężna armia rosyjska parła na

rałowi Józefowi Chłopickiemu. Miał on

ze stroną rosyjską na temat kapitulacji

dali mu przysięgę wierności. Zdołał się

dymisji. Jego następcą został Michał

Warszawę. 25 lutego 1831 roku do-

sprawować naczelne dowództwo nad

i zakończenia wojny. 7 września sejm

on ukryć i nocą, w przebraniu, prze-

Radziwiłł. Pod naciskiem Towarzystwa

szło do bitwy pod Grochowem. Woj-

wojskiem oraz wspólnie z sejmem

odebrał generałowi Krukowieckiemu

dostać się do oddziałów rosyjskich.

Patriotycznego oraz manifestacji 25

sko polskie w sile 40 tysięcy żołnierzy

nadzorować prowadzenie działań wo-

władzę, ale na ratunek stolicy było już

Wówczas podchorążowie, prowadzeni

stycznia 1831 roku sejm zdetronizował

podjęło decydującą bitwę z siłami

jennych. Generał Chłopicki rozpoczął

za późno. W nocy z 7 na 8 września

przez Piotra Wysockiego, połączyli

cara, co było równoznaczne z wypo-

rosyjskimi, liczącymi 60 tysięcy ludzi.

urzędowanie od wysłania do Peters-

zapadła decyzja o kapitulacji miasta.