kurier kulturalny

26

30 listopada – 16 grudnia 2010 * Kurier Galicyjski

Fryderyk chopiN (1810-1849)

i jeGo LWoWscy koNTyNuaTorzy

część XiX – Lwów w roku chopinowskim 1910

charakterze. Lwów był wówczas mia-

stem prężnie się rozwijającym, gdzie

rocznie wznoszono 200-300 kamie-

nic. Bardzo szybko wzrastała bowiem

sama liczba mieszkańców – z prawie

157000 w 1900 r. do ponad 201000

w 1910 r. (Kraków w 1900 r. liczył za-

MICHAŁ PIEKARSKI

ledwie 85000 mieszkańców). Miasto

posiadało także wyjątkowo rozwinięte

Tak jak w bieżącym, 2010

życie muzyczne, gdzie na począt-

roku, głównym miastem ob-

ku XX w. działały trzy konserwatoria

chodów Roku Chopinowskie-

muzyczne (2 polskie i 1 ukraińskie),

gojestWarszawa,100lattemu,

sieć szkół muzycznych, opera i sze-

w 1910 roku był nim Lwów. Na

reg towarzystw muzycznych, często

wyjątkową rolę Lwowa w pro-

o wieloletniej tradycji.

pagowaniu twórczości fry-

Sala koncertowa Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego

W 1910 r. w tak prężnie rozwi-

deryka Chopina złożyło się

nym w Warszawie oraz w Berlinie.

tymi kwieciem najcudniejszym świat

jającym się mieście nie mogło także

wiele okoliczności.

Występował z powodzeniem w wielu

cały dobył dla Polski. O wielka święta

zabraknąć obchodów związanych

Ignacy Jan Paderewski

miastach Europy, USA, a także w

przeszłości, któraś go wydała, bądź

z rocznicą urodzin Fryderyka Cho-

Lwów

co zda się, skały skruszą i tę niemoc

Afryce Pd., Australii i Nowej Zelandii.

błogosławiona!”.

pina. W Warszawie, która choć była

na przełomie XIX/XX w.

zwątpienia, w której i myśl się mroczy

Odnosił wszędzie ogromne sukcesy,

W dalszej części Paderewski po-

We Lwowie już w XIX w. zaistniały

miastem trzykrotnie większym, gdzie

i chęć do czynu zamiera”.

dzięki czemu zdobył fortunę, jedno-

ruszył aspekt narodowego charakteru

wyjątkowo silne tradycje chopinowskie.

Chopin przecież spędził dzieciństwo

Dalsze słowa dotyczą już sedna

cześnie popularyzując kulturę polską.

twórczości Chopina: „Energia wszech-

Stało się to za sprawą Karola Mikulego

i młodość, sytuacja polityczna nie

polskości, obecnego w muzyce Fry-

Często duże sumy pieniędzy przezna-

świata brzmi nieustannie wśród prze-

(1819-1897), pianisty i kompozytora,

pozwalała na tak uroczyste święto-

deryka Chopina „Tylko w tej muzyce

czał na cele artystyczne, edukacyjne,

strzeni i czasu. […] Wszystko gra, śpie-

ucznia Fryderyka Chopina w Paryżu.

wanie tej rocznicy. Obchody Roku

tkliwej a burzliwej, cichej a namięt-

społeczne oraz narodowe. Był m.in.

wa, mówi. Wszystko tylko własnym

Mikuli w 1858 r. został dyrektorem Ga-

Chopinowskiego stanowiły okazję

nej, rzewnej a mocnej i groźnej, w

fundatorem Pomnika Grunwaldzkie-

ruchem, własnym głodem i mową

licyjskiego Towarzystwa Muzycznego

do głębszego poznawania twórczo-

tej muzyce, co się rada wymyka od

go w Krakowie, odsłoniętego 15 lipca

własną. Mówi, gra, śpiewa i narodu

(GTM) i Konserwatorium we Lwowie,

ści naszego wielkiego kompozytora,

dyscypliny metrycznej, co się uchyla

1910 r. Zwłaszcza w późniejszych

dusza, a jak? Słyszymy w Szopenie

gdzie przez 30 lat pracy pedagogicznej

którego słusznie uznano za postać

od karności rytmu, co nie znosi me-

latach znana była także jego działal-

[tak na początku XX w. zapisywano

wykształcił szereg pianistów i kompo-

najbardziej zasłużoną dla kultury

tronomu jak znienawidzonego rządu,

ność polityczna.

nazwisko kompozytora]”. Paderewski

zytorów. To właśnie jemu lwowska

polskiej, zwłaszcza na polu między-

w tej muzyce słyszy się, czuje, po-

poruszył także problem dotyczący

szkoła pianistyczna zawdzięczała

narodowym. Już na początku 1910 r.

znaje, że naród nasz, ziemia nasza,

cech właściwych polskiemu narodo-

bezpośrednie kontynuacje tradycji

pisał Adolf Chybiński (późniejszy za-

Przemówienie Ignacego

że cała Polska żyje, czuje, działa «in

wi: „Żaden z narodów na świecie nie

chopinowskich. Jak już wielokrotnie

łożyciel Zakładu Muzykologii Uniwer-

Jana Paderewskiego

tempo rubatoČ”. (tempo rubato

Szeroki echem odbiło się zwłasz-

może się poszczycić takim, jak nasz

pisałem na łamach niniejszego cyklu,

sytetu Lwowskiego, działającego w

– termin oddający sedno stylu chopi-

cza wspaniałe przemówienie Pa-

naród, bogactwem uczuć i nastro-

do znanych kompozytorów – uczniów

latach 1912-1939) „Żaden z Polaków

nowskiego – tempo, które nie daje się

derewskiego, wygłoszone podczas

jów. […] Może w tym tkwi czar nasz

Mikulego należeli m.in. Stanisław Nie-

XIX stulecia nie przysporzył polskie-

podporządkować jednolitemu pulsowi

obchodów Roku Chopinowskiego we

ujmujący, a może też to i wada wiel-

wiadomski i Mieczysław Sołtys. Wśród

mu imieniu takiej chwały jak Chopin.

w obrębie taktu, właściwe też dla pol-

Lwowie w 1910 r. Pomimo stylu wła-

ka! Zmiany następują szybko, bezpo-

wybitnych pianistów znaleźli się Franci-

Wszak przemawiał do świata języ-

skiej muzyki ludowej).

ściwego dla początku XX w. także

średnio prawie: od radosnych upojeń

szek Neuhauser, Raul Koczalski, Mau-

kiem zrozumiałym przez cały świat.

Paderewski słusznie uznał, że dla

dziś brzmi ono bardzo współcześnie.

do żałosnych szlochań, od szczytnych

rycy Rosenthal. We Lwowie prywatne

Tę miał przewagę nad równymi sobie

Polaków muzyka Chopina jest najbliż-

„Zebraliśmy się tutaj dla uczczenia pa-

porywów do upadków ducha, dzieli

muzeum chopinowskie założyła także

duchami, nad Mickiewiczem, Krasiń-

szą właśnie ze względu na uchwyce-

mięci jednego z największych synów

nas często jeden krok tylko, jedno oka

kolejna uczennica Mikulego – Kornelia

skim i Słowackim”.

nie naszego narodowego charakte-

naszej polskiej ziemi. […] Uczą nas

mgnienie. Widzimy tego dowody we

Löwenherz-Parnas (zob. „Kurier Gali-

ru: „Tak Polak słucha Szopena. Tak

szacunku dla obcych, a pogardy dla

wszystkich dziedzinach narodowego

cyjski” nr 16, 2010).

I Zjazd Muzyków Polskich

słucha on rasy swej całej wielkiego

swoich. Każą nam miłować wszyst-

życia: w politycznych wypadkach, w

Lwów w czasach autonomii ga-

Kulminacja lwowskich obchodów

głosu. Od cichej, słodkiej, świetlanej,

kich, choćby ludożercę, a nienawidzić

społecznych przemianach, w pracy

licyjskiej (1869-1914) stał się także

Roku Chopinowskiego, wraz z odby-

powiewnej kołysanki począwszy, aż

ojców i braci za to, że nie gorzej może,

twórczej, w codziennym trudzie, w to-

wyjątkowo ważnym ośrodkiem kultury

wającym się wówczas I Zjazdem Mu-

do tych dwu sonat groźnych i moc-

lecz inaczej tylko myślą. Chcą nas

warzyskich stosunkach, w osobistych

i nauki polskiej, gdzie w porównaniu

zyków Polskich przypadła na jesień

nych, jakby z bohaterskiego kruszcu

wyzuć zupełnie z rasowego instynktu,

sprawach. […] A jeżeli to niedomaga-

do Warszawy, Wilna, czy Poznania

1910 r., a zatem miała miejsce dokład-

ukutych – to cała skala jego i jego na-

cały pokoleń dobytek oddać na pa-

nie, to nazwać je można wrodzoną,

rozwijała się ona bez większych ogra-

nie 100 lat temu. W tym celu powołano

rodu życia. […] Słucha Polak i roni łzy

stwę nieokreślonej przyszłości, a łup

narodową arytmią. Z tej to arytmii

niczeń. Należy dodać, że oczywiście

specjalny Komitet Obchodów Rocz-

czyste, rzęsiste. Tak my wszyscy słu-

chaosowi, którego potworne kształty

przychodzi zapewne przypisywana

także w poprzednich wiekach we

nicowych, któremu przewodniczyli

chamy. Bo i jakże go słuchać inaczej,

lada godzina ukazać się mogą ponad

nam niestałość i niemoc wytrwania;

Lwowie rozwijała się kultura polska,

członkowie GTM: Aleksander Mniszek

tego z Bożej mocy piewcy polskiego

tonią czasu”. Dalsze słowa brzmiały:

w niej to należy szukać źródła naszej

ale od lat 60. XIX w stolicy Galicji, na

Tchorznicki (bardziej znany jako pre-

narodu?”.

„W takich to czasach rozterki i zamętu

rzeczywistej niestety nieudolności do

przestrzeni prawie 50 lat nastąpiło

zydent Sądu Apelacyjnego we Lwo-

Słowa, kończące przemówienie,

myśl nasza zwraca się ku przeszłości

karnego, zbiorowego działania. W tej

wyjątkowo silne jej odrodzenie, pozo-

wie), Adam Krechowiecki (redaktor

odnoszą się do doniosłej roli muzyki

i trwożna zapytuje: Azaliż wszystko

to arytmii niewątpliwie tkwi i naszych

stawiając pozostałe miasta polskie w

„Gazety Lwowskiej”), Mieczysław Soł-

Chopina w podtrzymywaniu tożsa-

co było, potępienia i pogardy godne?

dziejów tragizm nieszczęsny”.

tyle, łącznie z prowincjonalnym wów-

tys (dyrektor GTM i Konserwatorium),

mości narodowej Polaków: „A jednak

Azaliż wszystko to, co jest, co będzie,

Paderewski pokazał jednak, że

czas Krakowem. W Warszawie, dla

Stanisław Niewiadomski (profesor

w Szopenie tkwi wszystko, czego

lub co być może, warte posłuchu i wia-

niemoc tę można przezwyciężyć: „Ani

porównania, aż do 1918 r. nie było

Konserwatorium GTM). Najważniej-

nam wzbraniano: barwne kontusze,

ry? Odpowiedź nie trudna”.

jeden z tych wielkich [poetów], którym

przecież polskiego uniwersytetu ani

sze uroczystości przypadły w dniach

pasy złotem lite, posępne czamarki

Jako ratunek od pogrążenia w

Opatrzność poleciła duszy polskiej

nawet gimnazjów (działały jedynie

23-29 października. Rozpoczęły się

[męskie, długie okrycie wierzchnie

niepamięć polskiej kultury Paderew-

objawienie, nie zdołał tej arytmii dać

rosyjskie szkoły wyższe i gimnazja

w niedzielę, 23 uroczystą mszą w

uważane często za strój narodowy],

ski przywołał postawę i postać Cho-

takiego silnego jak Szopen wyrazu”.

państwowe) zaś opera Moniuszki

katedrze łacińskiej, gdzie chóry GTM

krakowskie  rogatywki,  szlachecki

pina: „Oto w tej chwili unosi się wśród

Pomocny był w tym Chopinowi język

„Straszny dwór” zdjęta tam została z

i towarzystw śpiewaczych wykony-

brzęk szabel, naszych kos chłopskich

nas, a nad nami jasny duch jednego

muzyki, będący ponad jakiekolwiek

afisza przez cenzurę carską już po

wały utwory kompozytorów polskich.

połyski, jęk zranionej piersi, bunt

z tych, co byli. Ileż w nim światła,

podziały: „Oni byli poetami. Ich krę-

trzecim spektaklu, za to we Lwowie

Uroczyste otwarcie I Zjazdu Muzyków

spętanego ducha, krzyże cmentar-

dzielności a mocy! Ileż w nim wysiłku,

powała jasność pojęć, ścisłość słowa,

grano ją nieprzerwanie przez kolejne

Polskich odbyło się 24 października.

ne, przydrożne wiejskie kościółki,

pracy, a cierpienia! Toć on znojnym

bo nawet nasza mowa, tak dziw-

dziesięciolecia. W Wilnie, w okresie

Przybyli wówczas muzycy, pocho-

modlitwy serc stroskanych, niewoli

trudem, ciężką, twórczą pracą, a w

nie piękna i bogata wypowiedzieć

po Powstaniu Styczniowym, nawet za

dzący ze wszystkich trzech zaborów.

ból, wolności żal, tyranów przekleń-

serdecznym bólu, na chwałę Ojczy-

wszystkiego nie jest w stanie. On

głośne mówienie po polsku na ulicy

Przebieg obrad prowadził Ignacy Jan

stwo i zwycięstwa radosna pieśń. […]

zny ślad swego zaznaczył istnienia.

był muzykiem. A muzyka, tylko jego

groziły restrykcje! Dlatego możemy z

Paderewski.

Wszak on był i tym przemytnikiem, co

Toć on bezkrwawym bojem, na ni-

muzyka, mogła oddać tę falistość

całą pewnością uznać Lwów przełomu

Ignacy Jan Paderewski (ur. 1860,

w zwitkach nut niewinnych, rodakom

wach pokoju, zapewnił zwycięstwo

naszych uczuć, tę ich rozlewność, aż

XIX i XX w. za nieformalną kulturalną

Kuryłówka na Podolu, zm. 1941, Nowy

po kresach rozsianym rozwoził zaka-

polskiej myśli. Toć on nie działami w

w nieskończoności i to ich aż do bo-

i akademicką stolicę Polski, nie zapo-

Jork) był znanym pianistą i kompozyto-

zaną polskość”.

kwiatach ukrytymi, ale działami okry-

haterstwa skupienie, te szału porywy,

minając także o jego wielonarodowym

rem. Kształcił się w Instytucie Muzycz-