23

Kurier Galicyjski * 26 sierpnia – 15 września 2011

„toteż – pisze Wincenty Styś – „liczba

ciwko temu projektowi opowiedziało

nej we Lwowie. Ponadto za jego mi-

cenili nie tylko przyjaciele polityczni,

głosów 14. Od tego dnia zaczyna się w

gospodarstw zaczęła wzrastać gwał-

się Galicyjskie Towarzystwo Rolnicze

nisterium postanowiono utworzyć w

ale także członkowie innych stron-

polityce galicyjskiej „era Grocholskie-

townie, prawie dwukrotnie szybciej od

ze wschodniej Galicji, zdominowane

Krakowie Akademię Umiejętności.

nictw szanowali głos jego”.

go”. Zdaniem Stefana Kieniewicza,

liczby ludności”. Wobec tej sytuacji w

przez Podolaków. Grocholski, który

Jak pisał Henryk Wereszycki, w tam-

Grocholski bujny indywidualizm

nowy prezes Koła, „Sarmata z posta-

1883 r. Grocholski postawił wniosek

reprezentował ich stanowisko, stwier-

tym czasie „polityka galicyjska świę-

polski ujął w wojskowy rygor i zakonny

wy i ducha, człowiek twardy, trzeźwy,

w Sejmie przeciw dowolności dziele-

dził, że nie da się pogodzić istnienia

ciła swe triumfy”. Odszedł z urzędu

posłuch, z kupy sejmowej o różnych

uparty, w niczym nie był podobny do

nia gruntów włościańskich. Zauważył,

izb rolniczych z istnieniem towarzystw

ministerialnego po kilku miesiącach

barwach i różnych myślach stworzył

swego poprzednika. Szanowali go za

że w ostatnich latach „te dzielenia w

agronomicznych. Obawiał się, że

w dniu 22 listopada 1871 r. wraz z

szereg, który potrafił iść zwarty wśród

to nawet przeciwnicy: rzadko kiedy

naszym kraju przybrały zastraszające

przyjęcie tego wniosku spowoduje,

upadkiem gabinetu hr. Hohenwarta.

obcych żywiołów i przeciwnych prą-

coś obiecywał, ale zawsze dotrzymy-

rozmiary”. Doszły do tego stopnia,

iż Galicyjskiemu Towarzystwu Rolni-

Gdy znalazł się w opozycji, wystę-

dów. Kołu Polskiemu nadał spoistość,

wał słowa. Polotu i krasomówczego

„że gospodarze już nie morgowi, ale

czemu ze Lwowa „trzeba by odebrać

pował jako jeden z jej przywódców w

związał solidarnie różne odłamy kon-

talentu nie miał za grosz, ryzyka, re-

półmorgowi i zagonowi na gruncie

to, co dziś posiada, czego pozbawić

obronie konkordatu i uposażenia du-

serwatystów, wytknął kierunek dzia-

form innowacji nie znosił (…) Dlatego

siedzą”. I dodawał: „W całym prawie

się nie chce”. Zatem przyjęcie tego

chowieństwa, a przeciwko rozwodom

łania i myślenia politycznego, którym

też polityka jego, bardziej może pro-

naszym Podkarpaciu wszystkie po-

wniosku „byłoby początkiem śmierci

i legalizacji masonerii.

prawica polska została wierna jeszcze

stolinijna i konsekwentna, nie różniła

łoniny, które były rzeczywiście pod-

Towarzystwa Rolniczego w Galicji

Szef Koła Polskiego w parlamen-

długo po jego śmierci. Jednak krytycz-

się w ostatecznym wyniku od polityki

stawą włościańskiego gospodarstwa

Wschodniej, albo podzieleniem kraju

cie wiedeńskim był zdecydowanym

ny wobec przywódcy konserwatystów

Ziemiałkowskiego”.

tamecznego, bo tam ornych gruntów

pod względem rolniczym na dwie od-

przeciwnikiem wyborów bezpośred-

książę Adam Sapieha wyraził pogląd,

Grocholski „przewodził reprezen-

nie ma, a są tylko ogrody koło domu,

rębne połowy”. Uważał, że towarzy-

nich. W 1873 r. w imieniu polskich

że Grocholski nie był politykiem samo-

tacji przeważnie szlacheckiej polskiej

wszystkie te połoniny są w obcych rę-

stwa rolnicze, działające na podsta-

posłów odrzucił propozycję pewnych

dzielnym, że „był poruszany tajnymi

w obcym parlamencie, jakby na to, aby

kach.” Jeśli utrzyma się ta tendencja,

wie „dobrowolnego poświęcenia pra-

koncesji dla Galicji w zamian za po-

sznurkami przez rząd i stańczyków”.

światu, różnym szczepom, plemionom

„to po dwudziestu latach my włościań-

cy i na dobrowolnych datkach”, „będą

parcie demokratycznej reformy wy-

Trudno zgodzić się z tą opinią w od-

i stronnictwom dać wzór karności, po-

skiego stanu mieć nie będziemy, my

i muszą odpowiadać reprezentowaniu

borczej do Rady Państwa. Gdy pro-

niesieniu do okresu, gdy Grocholski

wagi i rozwagi, miary i stałości, statecz-

będziemy mieli proletariat wiejski. A

tych interesów rolnictwa lepiej, niż

jekt tej reformy trafił pod obrady Izby

miał pełnię władzy politycznej w Kole

nej obrony własnych, a poszanowania

zdaje mi się dowodzić nie potrzeba,

gdyby izby rolnicze były utworzone

Poselskiej, Grocholski stwierdził w

Polskim, którym rządził autorytarnie,

praw cudzych, miłości swobód ze

że podstawą potęgi państwa, że pod-

podług jakichś teoretycznych sza-

imieniu Koła, że narzucone wszyst-

praktycznie samodzielnie, spychając

zrozumieniem ładu, siły i porządku w

stawą pomyślności kraju, podstawą

blonów”. Po tej przemowie wniosek

kim z góry wybory bezpośrednie sta-

dawnych Stańczyków na margines.

państwie, zwłaszcza zaś poszanowa-

całego społecznego ładu jest wszę-

Stańczyków został odrzucony.

nowią naruszenie konstytucji, która

Leon Biliński wspominał, że „sto-

nia tego, czego sejmy szlacheckie naj-

dzie i zawsze we wszystkich krajach

Grocholski dużo uwagi poświęcał

gwarantuje prawa Sejmów do wyboru

sunki w Kole były pod twardą ręką

mniej u siebie szanowały, praw korony

zamożny stan włościański”. Miał przy

sprawom ustroju administracyjnego

własnych procedur wyłaniania repre-

Grocholskiego dla sprawy publicznej

i czci majestatu” – pisał Ludwik Dębic-

tym świadomość, że ograniczenie w

Galicji. W 1881 r. pozytywnie ocenił

zentacji do Rady Państwa, po czym

znakomite, dla jednostek, zwłaszcza

ki. Wódz kohorty naszych posłów był

kwestii dzielenia gruntów z ogólne-

ideę rządu wiedeńskiego reformy

Polacy opuścili izbę. Mimo tego usta-

młodych, przykre. (…) Według zasad

jednak bardziej graczem politycznym,

go stanowiska wolności „może być

administracji poprzez zniesienie du-

wa została przyjęta i otrzymała sank-

rządów Grocholskiego, młody poseł

niż ideologiem czy myślicielem. Jak

wstrętnym”, jednakże „wolności bez-

alizmu w prowincjach, ale z rezerwą

cję cesarską.

miał się przysłuchiwać biernie aż do

zauważa Kazimierz Chłędowski, „Gro-

względnej na świecie nie ma, i Sejm,

podszedł do możliwości jej realiza-

Grocholski zwalczał także tenden-

czasu, gdy go prezes powoła do pra-

cholski był typem podolskiego szlach-

który uchwalił, że rolnicy muszą po-

cji. „Jeżeli się zważy, że dla jednego

cje panslawistyczne, które postrzegał

cy”. Chłędowski jako przykład autory-

cica polskiego, który miał wszystkie

jako narzędzie polityki rosyjskiej wo-

tarnych rządów Grocholskiego w Kole

wyobrażenia i zalety Polaka, ale od

Rusinów wziął chytrość i przebie-

Podczas debaty nad płacami nauczycieli

„Na nim, jak na Zawiszy, polegać było

głość”. Dzięki tej jego „przebiegłości”

w 1872 r. Grocholski wywołał sensację

Koło Polskie jako „partia propaństwo-

można. Był to człowiek charakteru czyste-

wa” współtworzyło kilka gabinetów

swoją propozycją, aby nauczycielki po-

go i bez skazy. Jak życie jego było spokoj-

ponadpartyjnych i konserwatywno-

bierały o 20 proc. niższe wynagrodzenie,

nym bez burz, taką też zesłał nań Pan Bóg

prawicowych. Sam Grocholski wszedł

aniżeli nauczyciele. „Sądzę – argumento-

11 kwietnia 1871 r. do gabinetu hr. Ka-

śmierć. Zmarł w Abbazii, siedząc na krze-

rola Hohenwarta jako minister bez teki

wał swoje stanowisko – że płace nie tyl-

śle i paląc cygaro; cygaro z ust wypadło

odpowiedzialny za sprawy galicyjskie.

ko nauczycielek i nauczycieli, ale w ogó-

i on spokojnie zszedł z tego świata”.

Jak pisał Kieniewicz, „zamiast rządu

le wszystkich pracujących, nie powinny

krajowego odpowiedzialnego przed

Sejmem otrzymywali Polacy rzecznika

przytacza właśnie zabiegi Bilińskiego,

bec Wiednia. Uważał Rosję za głów-

się stosować tylko do ich działalności,

w Radzie Korony z głosem opiniodaw-

który chciał zostać członkiem jakiejś

nego wroga Polaków i, „aby postawić

ale także do ich potrzeb. Otóż potrzeby

czym w sprawach galicyjskich”.

politycznej komisji w Radzie Państwa.

trwałą tamę moskiewskiemu panowa-

nauczycielek są z natury swej mniejsze

Gdy ten typowy przedstawiciel

Grocholski jednak na te zabiegi tylko

niu”, zachęcał polityków austriackich

„starego Podola”, szlachcic z postaci,

wzruszył ramionami i kategorycznym

do zbrojnego przeciwstawienia się

jak nauczycieli. Nauczyciel ma na sobie

z tradycji i ze stroju, został pierwszym

swoim sposobem zadecydował: „Biliń-

ekspansji rosyjskiej. Na zastrzeże-

obowiązek utrzymania rodziny, który to

Ministrem dla Galicji, nie zdjął kontu-

ski nie rozumie się na polityce, więc nie

nia swoich oponentów, że przecież

obowiązek nie ciąży na nauczycielce,

sza dla munduru o złotym kołnierzu.

będzie wybrany”. Nie miało znaczenia,

otwarcie nawołuje do wojny z Rosją,

Ponoć gdy miał zostać tym ministrem,

że Biliński został wybrany posłem jako

odpowiadał krótko, że przecież „Pol-

gdyż ta albo nie będzie miała rodziny,

postawił Franciszkowi Józefowi jeden

były rektor magnificus Akademii Umie-

ski nie wygadamy”.

to wtenczas mniej ma potrzeb, albo je-

warunek, że zachowa strój polski, któ-

jętności. Dla Grocholskiego był tylko

Jako zadeklarowany konserwa-

żeli będzie miała rodzinę, to obowiązek

ry całe życie nosił. Cesarz miał chęt-

skromnym praktykantem.

tysta był za ewolucją, a przeciw re-

nie się zgodzić na tę prośbę i po raz

Jaki był Kazimierz Grocholski?

wolucji. Uważał, że postęp musi być

utrzymania jej będzie ciążył na mężu”.

pierwszy widziano kontusz w ławie

Jako człowiek był solidny, niesamowi-

„rozumny, normalny i stateczny, nie

ministerialnej. Gdy rozeszła się plot-

cie uczciwy i pracowity. Jako polityk

spieszyć skokami”. Widział także za-

ka, że Grocholski takie przyzwolenie

i tego samego przedmiotu są dwa

syłać dzieci do szkół, Sejm, który

był twardy i działał konsekwentnie,

grożenie ze strony Rusinów. Jak pisał

od cesarza dostał, wszyscy pragnęli

urzędy, że jeden urząd nie ma egze-

uchwalił, że człowiekowi nie wolno

choć niekiedy brakowało mu giętko-

Stefan Kieniewicz, Grocholski „czuł się

poznać tego Sarmatę, który w polskim

kutywy, że drugi może mu tej egze-

pić wódki ile mu się podoba, może

ści. Jako Polak był niezłomny i wierny

na wschód od Lwowa obrońcą i pionie-

stroju zasiąść miał w radzie korony

kutywy odmówić, że w jednym i tym

uchwalić, że w interesie kraju i stanu,

tradycji. Ceniono go i powszechnie

rem polskości i odrzucał każdą zmia-

Habsburgów. I na wszystkich – pisał

samym przedmiocie można wnosić

nie wolno mu rozdrabniać gruntów do

szanowano, i w Galicji i w Wiedniu,

nę, pożyteczną tylko dla Rusinów”.

Koźmian – do których się zbliżył nasz

rekursy i do jednej i do drugiej władzy,

tego stopnia, aby z gospodarza stał

szczególnie za upór i dotrzymywanie

W 1879 r. Stańczyk Stanisław Koź-

minister, jak najlepsze zrobił wrażenie

że ostatecznie i jedna i druga władza

się proletariuszem, aby kraj upadł, a

słowa. Cenił go także cesarz, który

mian pisał, że Grocholski to „w całym

„szczerością, uprzejmością i właści-

ma prawo organa autonomiczne nad-

właściciel dawny stał się żebrakiem”.

nadał mu godność tajnego radcy i ty-

znaczeniu szlachecki konserwatysta,

wą szlachcicowi polskiemu łatwością

zorować, kontrolować i karać, to przy-

Wyraził też przekonanie, że „życze-

tuł ekscelencji.

niechętny reformom społecznym. Jest

w obejściu, połączoną z godnością”.

znacie panowie, że jest to ustrój tak

niem kraju i życzeniem opartym na

Grocholski zmarł nagle 10 grud-

on najniebezpieczniejszym przeciwni-

Jako Minister dla Galicji był

wadliwy, iż go usunąć, a przynajmniej

doświadczeniu jest, ażeby mogła być

nia 1888 r. i został pochowany we

kiem reformy i stronnictwa reformy.

Grocholski rzeczywistym „opiekunem

ograniczyć konieczną jest potrzebą”

przeprowadzona komasacja grun-

wsi rodzinnej Rożyskach. Golejewski

Niczym w tej mierze niewzruszony,

i orędownikiem kraju” w rządzie, bronił

– mówił. Wyraził opinię, że jeśli ma

tów, bo tylko przy komasacji słusz-

w mowie sejmowej, którą wygłosił po

a nawet nieubłagany”. Grocholski

galicyjskiej autonomii wobec zakusów

być zlikwidowany dualizm administra-

nie i sprawiedliwie przeprowadzonej,

śmierci Grocholskiego, stwierdził, że

nie był przychylny nazbyt liberalnym

wiedeńskiego centralizmu, a także

cyjny, to te zadania, które wykonywał

może gospodarstwo się podnieść ze

do powagi wielkiej doszedł on tym,

i zadufanym w sobie Stańczykom. Ich

zniósł ostatnie ograniczenia w używa-

rząd, powinny przejść wyłącznie na

stanu dzisiejszego”.

że przez całe życie szedł prostą dro-

politykę określił jako „niebezpieczne

niu języka polskiego na Uniwersytecie

władze autonomiczne. A zatem po-

W Izbie Poselskiej Rady Państwa

gą i żył prawdą. „Idąc zawsze prostą

eksperymenty nowatorstwa i fantazja

Lwowskim oraz w Akademii Technicz-

trzebna jest całościowa reforma ad-

Grocholski zasiadał od 1861 r. jako

drogą – mówił Golejewski – zaskarbił

posłów krakowskich”. Ale nie kto inny,

ministracji i poszerzenie autonomii,

delegat Sejmu krajowego z kurii wi-

sobie u Najjaśniejszego Pana łaskę

tylko on właśnie doprowadził w 1881

Grocholski był rze-

„do czego Sejm nie ma prawa”. „My

rylistów i posiadłości większej. W wy-

i życzliwość, u rządu zaufanie, a u

r. w Wiedniu do sojuszu Stańczyków

powiadamy – stwierdzał – w dzisiej-

borach 1873 r. został wybrany z kurii

nas miłość.” I dalej: „Na nim, jak na

z Podolakami, do integracji obozu

czywistym  „opie-

szej chwili, w dzisiejszych okoliczno-

większej własności ziemskiej w okrę-

Zawiszy, polegać było można. Był to

prawicy polskiej w parlamencie wie-

kunem i orędowni-

ściach, nie mając sobie przyznanego

gu Tarnopol-Zbaraż-Skałat-Trembow-

człowiek charakteru czystego i bez

deńskim pod swoim przywództwem.

kiem kraju”, bronił

prawa stanowienia o zasadach władz

la. Był także kilkakrotnym członkiem

skazy. Jak życie jego było spokojnym

Można powiedzieć, że był tym, który

administracyjnych uważamy, że to

Delegacji do spraw Wspólnych.

bez burz, taką też zesłał nań Pan Bóg

zorganizował polskich konserwaty-

galicyjskiej  auto-

jest trudną rzeczą, żeby się to dało

Systematycznie wybierano go

śmierć. Zmarł w Abbazii, siedząc na

stów i dał im siłę, z którą liczono się

nomii wobec zaku-

osiągnąć, a mnie się zdaje, że to jest

do wszystkich ważniejszych komisji.

krześle i paląc cygaro; cygaro z ust

w monarchii austro-węgierskiej. Jak

sów wiedeńskiego

nawet niepodobieństwem.”

W 1869 r. został prezesem Koła Pol-

wypadło i on spokojnie zszedł z tego

mówił hr. Antoni Golejewski, Gro-

Zakaz dzielenia gruntów wło-

skiego. Uzyskał 19 głosów, gdy jego

świata”.

cholski był „potęgą nie tylko w kraju,

centralizmu.

kG

ściańskich został uchylony w 1868 r.,

kontrkandydat Florian Ziemiałkowski

ale i poza krajem; zdania jego i słowa