pasja, która zaraża

28

26 sierpnia – 15 września 2011 * Kurier Galicyjski

aFryka po poLsku

kim był

kazimierz nowak

PIOTR TOMZA tekst

AfrykaNowaka.pl zdjęcia

W 1931 roku skromny pol-

ski fotograf, który w czasach

kryzysu z trudem mógł utrzy-

mać rodzinę, wyruszył do

Afryki, by zarabiać na życie,

robiąc zdjęcia i sprzedając je

do prasy. Tak rozpoczęła się

jedna z najbardziej fascynu-

jących podróży w historii pol-

skich wypraw geograficznych

i światowego reportażu. Trwa-

ła pięć lat. Tym fotografem był

kazimierz Nowak. Osiemdzie-

siąt lat później, dla upamięt-

się dziś prowadzeniem tradycyjnych

misjonarzy – kapucynów. Do najwięk-

nienia jego osoby i spopulary-

karawan przez Saharę.

szych sukcesów naszego przedsię-

zowania jego niezwykłego do-

Żeby jednak nie czekać bezczyn-

wzięcia należy przede wszystkim od-

robku, rozpoczęliśmy „Afrykę

nie aż temperatury na Saharze staną

nalezienie trzech osób (w Libii, w RPA

Nowaka”.

się bardziej ludzkie (czy raczej „zwie-

i w Czadzie) pamiętających osobiście

Pomysł, by oddać hołd Nowakowi

rzęce”), postanowiliśmy na te kilka

Kazimierza Nowaka oraz dotarcie do

poprzez sztafetową wyprawę jego śla-

tygodni przenieść trasę sztafety do

mnóstwa jeszcze niezatartych śladów,

dami, powstał wiosną 2009 roku pod-

Polski i na Ukrainę. Konieczność prze-

które polski podróżnik pozostawił po

czas Kolosów, największego w Polsce

cież wcale nie musi być przykra. Czas,

sobie w Afryce ok. 80 lat temu. na

festiwalu podróżniczego, który co

który w Afryce poświęcamy na formo-

trasie afrykańskiej podróży Nowaka

roku odbywa się w Gdyni. Inicjatorzy

wanie jesiennej karawany z Nigru do

zamontowaliśmy też kilkadziesiąt ta-

„Afryki Nowaka” – Piotr Sudoł, Kuba

Algierii, zdecydowaliśmy wykorzystać

bliczek upamiętniających jego doko-

Pająk i Zbyszek Sas – zgromadzili

również na szukanie śladów Nowaka

nania (na każdej z nich treść została

wokół siebie podróżników i pasjona-

nieco bliżej.

zredagowana po polsku oraz w dwóch

tów postaci Nowaka z całej Polski, ci

A jest czego szukać. Trasę 21. eta-

językach miejscowych).

zaś „zarazili” pomysłem kolejnych i tak

pu „Afryki Nowaka” wyznaczyliśmy z

Cel popularyzatorski realizujemy

powstała społeczność zaangażowana

Boruszyna w Wielkopolsce, gdzie No-

zabiegając o publikacje informacji i ar-

w realizację bezprecedensowej wypra-

wak mieszkał po I wojnie światowej, a

tykułów, poświęconych Nowakowi oraz

wy. Sztafeta ruszyła 4 listopada 2009

przed wyruszeniem w podróż do Afryki,

Sztafecie w polskich i zagranicznych

roku, rzecz jasna, z Boruszyna.

do Stryja na Ukrainie, gdzie się urodził.

mediach (szczególnie dużo tekstów o

By umożliwić udział w wyprawie

Zdjęcie kazimierza Nowaka wykonane w Paryżu

Podróżując na rowerze po terytorium

„Afryce Nowaka” ukazało się w prasie

jak największej liczbie osób, trasa po-

ówczesnej II Rzeczpospolitej, odwie-

afrykańskiej, w krajach, przez które

dróży Nowaka, którą odtwarzamy, zo-

Boruszyna, gdzie mieszkał wraz z ro-

PIOTR TOMZA tekst

dziną, wyruszył najpierw rowerem do

arch. Wydawnictwa Sorus

Poznania, potem pociągiem do Rzymu

zdjęcia

i dalej statkiem przez Morze Śródziem-

ne. Gdy znalazł się w Trypolisie, już nic

Człowiek, z powodu któ-

nie mogło go powstrzymać. W ciągu

rego kilkadziesiąt osób z Pol-

kolejnych pięciu lat, wykazując rzad-

ski i zagranicy od listopada

ko spotykaną determinację i chart du-

2009 roku przemierza Afrykę,

cha, mimo bardzo trudnych warunków

korzystając z niekoniecznie

i skromnych możliwości finansowych

najwygodniejszych środków

przemierzył łącznie ok. czterdziestu

lokomocji,  wyprawami  do

tysięcy kilometrów, poruszając się

dalekich krajów oraz foto-

głównie rowerem (tym samym, mocno

grafią był zafascynowany od

sfatygowanym egzemplarzem marki

najmłodszych lat. gdy tylko

Brennabor, którym wcześniej podróżo-

mógł, starał się realizować te

wał po Europie), a kiedy trzeba było,

pasje, zaczynając od podróży

także pieszo, konno, czółnem i na wiel-

po Polsce. Odbywał je głów-

błądzie. Jadąc z północy na południe

nie na rowerze.

dotarł na Przylądek Igielny, następnie

Kazimierz Nowak urodził się 11

zaś, w drodze powrotnej, do Algieru.

stycznia 1897 roku w Stryju. Po pierw-

Podróżując przez kontynent afry-

szej wojnie światowej przeprowadził

kański, Nowak zarówno robił zdjęcia,

się do Poznania, gdzie podjął pracę

dził wiele miejsc, do których po ponad

przejeżdżaliśmy). Na stronie interne-

stała podzielona na dwadzieścia czte-

jak i opisywał swoje doświadczenia w

urzędnika w towarzystwie ubezpie-

osiemdziesięciu latach trafiamy i my.

towej: www.afrykanowaka.pl za-

ry etapy. Każdy trwa około miesiąca

przejmujących reportażach, publiko-

czeniowym. W 1922 roku ożenił się z

Śladów z jego dzieciństwa oraz młodo-

mieszczamy regularne relacje z tego,

i w każdym bierze udział inny, kilku-

wanych na bieżąco w polskich i za-

Marią Gorcik (w podróży afrykańskiej

ści, które spędził w Stryju i we Lwowie,

co dzieje się na trasie Sztafety, archi-

osobowy skład (choć rzecz jasna, nie

chcemy szukać także na Ukrainie.

wizujemy też wszystko, co dzieje się

granicznych czasopismach, oraz w

codziennie pisał do niej list zaczyna-

brakuje też i takich uczestników Szta-

Być może uda nam się znaleźć

wokół samej podróży. Ponadto w roku

fety, którzy brali udział w więcej niż

listach do żony. Wiele z jego fotografii

jący się od słów „Kochana Maryś!”).

dom przy ulicy Gorodockiej (Gródec-

2011 zawiązaliśmy Stowarzyszenie

jednym etapie). Afrykę przemierzamy

– to w tej chwili unikaty na skalę świa-

W tym samym roku przyszła na świat

kiej) 131 we Lwowie, gdzie Nowak

„Afryka Nowaka”.

nie tylko po śladach Nowaka, ale też

tową. Właściwie nikt poza Nowakiem

córka Elżbieta, a w styczniu 1925 roku

mieszkał po przeprowadzce ze Stry-

A co ma wspólnego „Afryka Nowa-

z wykorzystaniem tych samych środ-

nie fotografował Afryki lat 30. XX wie-

syn Romuald.

ja, odkryć, co tajemniczego jest w

ka” z Ukrainą? Starając się odtwarzać

ków transportu – gdzie Nowak rower

ku w taki sposób – na jego zdjęciach

W marcu 1925 roku Nowak zde-

położonych za Rożniatowem wzgó-

afrykańską trasę podróży Nowaka tak

zamienił na czółno, tam przesiedliśmy

widać codzienność, zwyczajność,

cydował się wyjechać z kraju, by jako

rzach, że natchnęły młodego Kazika,

wiernie, jak to możliwe, uparliśmy się,

się do łodzi i my, gdzie maszerował,

prawdziwe życie. Nie ma kolonialnego

korespondent prasowy i fotograf zara-

by ruszyć w szeroki świat i wybrać los

by z Afryki Środkowej do Afryki Pół-

zamiast jechać (bo rower uległ uszko-

szyku ani sztucznej egzotyki. Bo wy-

biać na utrzymanie rodziny. Odbył dwie

wiecznego włóczęgi, albo dotrzeć w te

nocnej przeprawić się przez Saharę

dzeniu), tam też i my zsiedliśmy z

jątkowość historii i podróży Nowaka

podróże po Europie, przemierzając ro-

miejsca, w których szeregowy Nowak

dokładnie jak Nowak, czyli na wielbłą-

wygodnych siodełek rowerów. Co cie-

polega w dużej mierze nie tylko na sa-

werem Węgry, Austrię, Włochy, Belgię,

ukrywał się, gdy kilkakrotnie zdezer-

dach. By wyruszyć w drogę karawaną,

kawe – tej samej marki, co Nowakowy

mym wyczynie, ale na tym, że wbrew

Holandię, Rumunię, Grecję i Turcję. W

terował z Cesarsko-Królewskiej armii,

musimy jednak niestety wstrzymać się

jednoślad, czyli Brennaborów (jest to

obowiązującym  wówczas  utartym

roku 1928 dotarł do ogarniętej wojną

nie mogąc, jako wolny i niespokojny

aż do jesieni. W samym środku lata, a

najważniejszy sponsor wyprawy).

schematom myślenia, poznawał, foto-

Trypolitanii w Afryce Północnej. Kłopo-

duch, znieść drylu panującego w au-

etap czadyjski skończył się na począt-

W trakcie już blisko dwóch lat trwa-

grafował i opisywał kulturę oraz przy-

ty zdrowotne i brak funduszy zmusiły

striackiej armii.

ku sierpnia 2011, wynajęcie zwierząt

nia „Afryki Nowaka” (obecnie odbywa

rodę Afryki z niezwykłą wrażliwością,

go co prawda na razie do powrotu do

Wszystkich, którzy chcieliby nam w

w Nigrze i przeprawa z nimi przez

się etap 21.) w wyprawie wzięło udział

oddając jej rdzennym mieszkańcom

Polski, postanowił jednak, że wróci do

tych usiłowaniach pomóc, serdecznie

pustynię aż do Algierii okazały się nie-

prawie sto osób, w tym oprócz Pola-

należny im szacunek. Z drugiej strony,

Afryki i przemierzy w przyszłości cały

zapraszamy do włączenia się i udziału w

wykonalne. Ekstremalnie wysokie tem-

ków, także Mauretańczyk, Sudańczyk,

jego relacje są niezwykle autentyczne,

kontynent z północy na południe.

21. etapie „Afryki Nowaka” na Ukrainie.

peratury, zagrażające zdrowiu i życiu

Niemiec, Czadyjczyk oraz obywatele

bez cienia znanej nam z dzisiejszych

Realizację tego marzenia roz-

kG

wielbłądów (ludzi również), skutecznie

Namibii. Do udziału w jednym z eta-

przekazów politycznej poprawności.

począł 4 listopada 1931, kiedy to z

odstraszyły wszystkich, którzy zajmują

pów namówiliśmy ponadto polskich