18

XX spotkanie ossolińskie

kurier galicyjski * 13–30 stycznia 2012 nr 1 (149)

DLACZEGO KRESY”?

Czas leci szybko. Jeszcze nie tak dawno odbyło się I Spotkanie Ossolińskie, a już jest XX. Każde przebie-

gało na bardzo wysokim poziomie organizacyjnym i naukowym. Organizację wzorowo zapewniały dyrekcja

Zakładu Naukowego im. Ossolińskich we Wrocławiu i Lwowska Narodowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla

Stefanyka. Na sukces imprezy złożyło się też osobiste zaangażowanie dyrektorów Adolfa Juzwenki i Myro-

sława Romaniuka i praca przedstawiciela Ossolineum we Lwowie Wiktorii Malickiej.

na obszarach z mieszaną ludno-

nich udział przedstawiciele polskich

JuriJ SmirNoW

ścią, lecz miało wymiar wyraźnie

organizacji, działających we Lwowie.

tekst i zdjęcia

polityczny, nie akademicki. Dyrek-

Można powiedzieć, że zorganizo-

tor Roman Czmełyk zapytał, czy

wał się nieformalny klub miłośników

Niezwykłym entuzjastą współpra-

można zamienić termin Kresy na

i uczestników spotkań. Wśród nich

cy pomiędzy dwoma zakładami jest

jakiś inny. „Poprawność polityczna”

lwowscy profesorowie Mykoła Ły-

Jan Malicki, dyrektor Studium Europy

każe, że gdy to słowo kojarzy się w

twyn, Leonid Zaszkilniak, Maria Tar-

Wschodniej Uniwersytetu Warszaw-

umysłach Ukraińców jednoznacznie

nawiecka, Bohdan Hud , dyrektorzy

skiego. Jego postać przy stole prezy-

negatywnie, to trzeba go wykreślić

lwowskich muzeów: Borys Woźnicki,

dium, trafne repliki, wprowadzenia do

z leksykonu poważnych polityków

Roman Czmełyk. Zainteresowanie

wykładów są wszystkim już dobrze

i naukowców. Ten termin i dziś dla

tymi polsko-ukraińskimi spotkaniami

znane i cenione za wysoki profesjo-

nas ma najpierw charakter politycz-

demonstruje konsulat generalny Fe-

nalizm i oryginalny pogląd na każdy

ny, a nie tylko kulturowy. Pytanie

deracji Rosyjskiej we Lwowie.

omawiany temat.

czyje to Kresy, ma tylko jedną odpo-

Na jubileuszowe, XX Spotkanie

Spotkania Ossolińskie miały kil-

wiedź – polskie. Pytanie, gdzie jest

Ossolińskie w ostatnich dniach grud-

ku „ojców chrzestnych”. Wśród nich

centrum tych Kresów, też ma jedno-

nia 2011 roku przyjechał do Lwowa

konsulat generalny RP we Lwowie

znaczną odpowiedź – w Warszawie,

w osobach konsulów generalnych

Mieczysław Dąbrowski, literaturo-

a nie w Kijowie. Na współczesnej

Grzegorza Opalińskiego i Jarosława

znawca, historyk literatury polskiej,

Ukrainie praktycznie nie używany

Drozda, konsulów Marcina Zieniewi-

profesor Uniwersytetu Warszawskie-

jest termin Kresy do określenia tere-

cza, Jacka Żura, Mariana Orlikow-

go. Na swojej uczelni pełni funkcję

nów Chełmszczyzny czy Łemkowsz-

skiego i nie tylko.

kierownika Zakładu Literatury XX

czyzny. Bardzo rzadko używany dla

Dzięki tak solidnej organizacji

wieku i dyrektora Instytutu Literatury

określenia tych terenów pojęcie „et-

udało się pozyskać dla wykładów pro-

Polskiej. Bada również kulturę literac-

niczne ziemie ukraińskie”. Tego cze-

fesorów i polityków wysokiej rangi, lu-

ką mniejszości narodowych w Polsce.

kamy też od strony polskiej.

dzi, którzy wiele znaczą w polskiej na-

Literatura kresowa jest, oczywiście,

Profesor Zaszkilniak powiedział,

uce, kulturze, polityce, sztuce. Wśród

jak najbardziej w polu jego zaintere-

że jest to dyskusja nie tylko termi-

nich nazwiska profesorów Andrzeja

sowań. Właśnie temat jego odczytu

prof. mieczysław dąbrowski

nologiczna, ale też polityczna. Jest

Nowaka, Bogdana Cywińskiego, Jac-

brzmiał: „Literatura kresowa w per-

to dyskusja dobra, dlatego że o

ka Łukasiewicza, Zdzisława Macha,

spektywie krytyki postkolonialnej”.

pokolenia literatów z początku XXI

a z drugiej – szlachta tego ludu nie

trudnych pytaniach trzeba mówić, a

wieku. Omówiono twórczość Adama

szanowała i lekceważyła. I jeszcze

nie trzymać je w kieszeni. Polska też

Mickiewicza i Juliusza Słowackiego,

inaczej – dwór szlachecki był często

jest przeciwna temu, abyśmy mówili

Elizy Orzeszkowej i Czesława Miło-

ośrodkiem kultury. W czasie rewo-

o etnicznych ziemiach ukraińskich w

sza, Jarosława Iwaszkiewicza, Pawła

lucji rosyjskiej wszystko to poszło

odniesieniu np. do Chełmszczyzny.

Wojnowicza i wielu innych. Profesor

z dymem. Nie trudno udowodnić

Termin Kresy nabierze z czasem

mówił o znaczeniu literatury kresowej

zwykłemu polskiemu obywatelowi,

znaczenia kulturowego, a nie poli-

i o Kresach dla społeczeństwa pol-

że Polacy byli w czasie rozbiorów po-

tycznego, ale nie można tego zrobić

skiego w XIX wieku z jego tradycją

krzywdzeni przez rozbiorców. Znacz-

natychmiast. Pamięć historyczna

romantyczną (m.in słynnej „szkoły

nie trudniej przyjąć myśl, że Polska

narodu zmienia znaczenie terminów

ukraińskiej” z Sewerynem Goszczyń-

sama krzywdziła innych i czy teraz

w ciągu 3-4 pokoleń. Tyle czasu

skim na czele), przeprowadził analizę

ma odpowiadać za swoją kolonialną

jeszcze nie upłynęło od końca II woj-

znaczenia tego tematu w czasach

przeszłość? Np. Roman Aftanazy

ny światowej. Na razie trzeba uży-

walk o niepodległość i utworzenia

w swoich „Dziejach Rezydencji…”

wać terminu Kresy jak najrzadziej.

państwa polskiego. Zwrócił uwagę

opisał cały świat kresowej magna-

Jan Malicki zaznaczył, że dla

na współczesne młode pokolenie li-

terii i szlachty, jej znaczenie dla

młodego pokolenia Polaków Kresy

teratów polskich, którzy znają Kresy

rozwoju kultury, sztuki, literatury,

są już tylko pojęciem kulturowości,

tylko z opowieści rodziców, a, często,

piękne krajobrazy, zamki, pałace. A

pejzażu, etc. „Konotacji politycznych

i dziadków.

obok istniał świat biedy, ubogiej zanie-

u moich studentów nie zauważam” –

Podkreślił też, że „historia Polski

dbanej wsi. I bardzo często szlachcic

podkreślił.

od czasów królowej Jadwigi wydanej

był Polakiem, a chłop – Ukraińcem.

Konsul generalny Jarosław Drozd

za Jagiełłę jest ściśle związana z Kre-

Sytuacja zmieniła się kardynalnie

zauważył, że każdy kraj w Europie

sami i nic nie może tego zmienić. Jest

po II wojnie światowej, po wysiedle-

Środkowej ma swoje Kresy. Niem-

to wielowiekowy fakt, z którym żyje

niu Polaków z Kresów. Ludzie prze-

cy też, Rumuni też, Węgrzy też. Nie

społeczeństwo polskie, jak również

niesieni nad Odrę, dalej bardziej lubili

możemy zmienić w Polsce pojęcia

ukraińskie, litewskie, białoruskie…”

błota Białorusi lub Polesia. Z czasem

Kresów, ale nie jest to tylko polskie

Mieczysław Dąbrowski wpro-

powstała też cała nowa fala literatu-

pojęcie. Termin ten funkcjonuje na

wadził do dyskusji kilka ciekawych

ry kresowej, którą można nazwać

znacznie większym obszarze niż po-

Konsul generalny rP we lwowie Jarosław drozd (na pierw-

spostrzeżeń, jak to „… w XIX wieku

literaturą nostalgii. Niestety, utra-

granicze polsko-ukraińskie.

szym planie) oraz dyrektor muzeum etnografii i Przemysłu

Polska była skolonizowanym koloni-

cono interkulturowość ludzi, kiedy

Na zakończenie prof. Dąbrowski

artystycznego we lwowie roman czmełyk

zatorem”. Mówił o tym, że istniał mit

każdy mieszkaniec przedwojennych

powiedział, że „historia Polski – to

przedmurza chrześcijaństwa, i była

Kresów na co dzień posługiwał się

mnóstwo pięknych kresowych utwo-

Adama Manikowskiego, ministrów

Spotkanie otworzył i prowadził

realna polityka szlachty polskiej, za

co najmniej dwoma językami i prze-

rów literatury i jej twórców. Ale mamy

Tomasza Mertę i Andrzeja Kunerta,

dyrektor Jan Malicki, przemawia-

każdą cenę chcącej utrzymać swoje

bywał w kręgu co najmniej trzech

tu też tyle nieszczęść. Polacy swego

ambasadora RP na Ukrainie Henryka

jąc do zebranych zarówno w języku

majątki, swój stan posiadania dóbr

tradycji narodowych i wyznaniowych.

czasu nie wyobrażali sobie życia bez

Litwina, eurodeputowanego Pawła

polskim, jak i po ukraińsku. Profesor

materialnych. Bezkrytyczna idealiza-

Właśnie to otoczenie kształtowało

Kresów, ale jakoś wszyscy pogodzili

Kowala, białoruskiego opozycjonistę

Dąbrowski skoncentrował swój wy-

cja Kresów, raczej stosunków spo-

mentalność ludzi, ich światopogląd, a

się i żyją. Uważam też, że „popraw-

i byłego prezydenta prof. Stanisława

kład na analizie twórczości XIX-XX

łeczno-narodowych była i, często, jest

co za tym szło – literaturę kresową.

ność polityczna” jest sprawą czasu.

Szuszkiewicza, publicystę i redaktora

wiecznych autorów, urodzonych na

charakterystycznym nurtem literatury

Po zakończeniu wykładu nastał

Zaakceptowaliśmy niemiecką lite-

Adama Michnika i innych.

Kresach, lub związanych z Kresami

polskiej, który bierze swój początek

czas na pytanie i dyskusję. I od razu

raturę o ich Kresach, np. o Gdań-

Spotkania Ossolińskie zbierają

swoją twórczością, jak i na literaturze

od „Pana Tadeusza”. Temat „lud a

padło pierwsze i najważniejsze py-

sku i jest to europejskie podejście,

szeroki krąg lwowskich naukowców,

i wspomnieniach dawnych kreso-

szlachta” był aż do I wojny światowej

tanie tego wieczoru. Nie było ono

godne naśladowania”.

bibliotekarzy, socjologów i politolo-

wiaków z lat powojennych, do naj-

bardzo popularny. Z jednej strony

związane z literaturą, ani z proble-

gów, działaczy kultury. Stale biorą w

nowszych nazwisk autorów młodego

lud lekko poddawał się manipulacji,

mami kształtowania mentalności

KG