28

Wyjęte z karty pamięci

kurier galicyjski * 13–30 stycznia 2012 nr 1 (149)

oRDeR cNoTY WoJsKoWeJ

Powszechnie wiadomo, że Order Wojenny Virtuti Militari (Cnocie Wojskowej) jest najwyższą polską odzna-

ką wojskową. W br. przypada 220. rocznica ustanowienia tego Orderu. Mamy więc szczególną okazję przy-

pomnienia o tym wydarzeniu właśnie na Ukrainie…

czas gdy polska jazda dowodzona

przez Stanisława Mokronowskiego

podjęła kolejny skuteczny atak, ks.

Józef uznał, że jest to dogodny mo-

ment dla rozstrzygnięcia bitwy. Wydał

więc rozkaz piechocie gen. majora

Michała Czapskiego by udzieliła

wsparcia kawalerii. Ten jednak odmó-

wił wykonania rozkazu i zaprzepaścił

tym samym szansę na szybkie roz-

aleKSaNder NieWiŃSKi

gromienie Rosjan.

tekst

Kilkugodzinna zażarta walka do-

archiwum prywatne autora

prowadziła jednak do osłabienia Ro-

ilustracje

sjan. W tej sytuacji Markow zażądał

posiłków od gen. Kachowskiego, lecz

W Warszawie przy Rondzie Wa-

nie uzyskał żadnej pomocy. Rosjanie

szyngtona, na skraju Parku Skary-

zaczęli się wycofywać. Osłabione

szewskiego im. Ignacego Paderew-

polskie oddziały niestety nie podjęły

skiego, w swoim czasie ustawiono

działań przeciw ustępującym oddzia-

głaz z granitową tablicą, z której

łom Markowa.

dowiadujemy się, że nazwa alei Zie-

Zwycięstwo zostało okupione

lenieckiej pochodzi od miejscowości

znacznymi stratami. Tuż po bitwie sza-

Zieleńce, pod którą 18 VI 1792 r. woj-

cowano, że poległo w niej około 800

ska polskie, walczące w obronie Kon-

polskich żołnierzy. Niektóre opraco-

stytucji III Maja odniosły zwycięstwo

wania podają liczbę tysiąca zabitych.

nad wojskami rosyjskimi. Po bitwie

Przemarsz wojsk polskich i rosyjskich pod zieleńcami w 1792 r. (z a. Wolański „Wojna

Książę Józef Poniatowski rozumiał, że

król Stanisław August Poniatowski

polsko-rosyjska 1792 r.”, Warszawa 1996)

popełnił błąd wypuszczając Markowa,

ustanowił Krzyż Wojskowy „Virtuti

gdzie stacjonowała dywizja księcia

tychmiast podjął decyzję wymarszu

czego długo nie mógł sobie darować.

Militari”, a pierwsze jego egzemplarze

Michała Lubomirskiego. Tego dnia,

do Zieleniec. Na wieść o tym Markow

przyznał księciu Józefowi Poniatow-

wieczorem, część wojsk polskich do-

wstrzymał natarcie. Trwająca około

skiemu i Tadeuszowi Kościuszce.

ustanowienie orderu

wodzonych przez gen Trokina i gen.

trzech godzin przerwa w działaniach

W książce Adama Wolańskie-

„Virtuti militari”

Zajączka przybyła pod Zieleńce. Nie

bojowych pozwoliła na przegrupowa-

Optymizmu nie tracił jednak król.

go „Wojna polsko-rosyjska 1792 r.”

znając położenia wojsk nieprzyjaciel-

nie wojsk polskich, wzmocnionych

Wieść o wygranej bitwie przywiózł do

(Warszawa, 1996 r.) można odszukać

skich, obaj generałowie przez całą

przez oddziały księcia Józefa. W ten

Warszawy wicebrygadier kawalerii

dokładną mapę bitwy pod Zieleńcami

noc trzymali wojsko pod bronią. Ro-

sposób Polacy zyskali przewagę. Na

narodowej, Eustachy książę San-

i zapoznać się z przebiegiem ówcze-

sjanie, chcąc zastąpić drogę siłom

polach otaczających Zieleńce stanę-

guszko, wysłany do Stanisława Au-

snych wydarzeń. Warto osobiście

koronnym, wysłali dowodzony przez

ło gotowych do walki około 15 tys.

gusta z raportem i rosyjskim sztan-

zwiedzić tę miejscowość, żeby uczcić

gen. Arkadija Markowa oddział, któ-

żołnierzy koronnych, dysponujących

darem zdobytym w boju. W liście do

pamięć Rodaków, poległych tam w

ry 18 czerwca o godz. 4 nad ranem

40 działami. Ponadto w Szepetówce

bratanka z 22 czerwca monarcha

obronie Ojczyzny. Tym bardziej, że

znalazł się w okolicy Zieleniec.

stał Tadeusz Kościuszko z pięcioty-

pisał: „Jeżeli czas i okoliczności po-

bitwa pod Zieleńcami została wpisa-

Na widok zbliżających się wojsk

sięcznym oddziałem. Wojsko polskie

zwolą, ustanowię instytucję formalną

na do polskiej historii jako bitwa zwy-

rosyjskich generałowie Trokin i Za-

przeważało wprawdzie liczebnie, jed-

orderu wojskowego. Teraz z najwięk-

cięska. Pomimo, że na skutek działań

Ksiąze Józef Poniatowski

jączek ustawili wojsko na niewielkim

nak Rosjanie mieli większe doświad-

szym pośpiechem posyłam Ci 20

„obcej przemocy” Zieleńce znalazły

(1763-1813) (źródło: www.

wzniesieniu, w jednej linii, piechotę w

czenie bojowe.

medali złotych, oznaczonych dewizą

się jednak poza granicami Polski, „…

pochwalski.edu.pl)

centrum, jazdę zaś po bokach. Prze-

Pierwszy zaatakował Markow.

Virtuti Militari, dla znaczniejszych ofi-

wśród mieszkańców wsi z pokolenia

ważające liczebnie wojska Markowa

Piechota carska ruszyła w środek

cerów, którzy odznaczyli się w ostat-

na pokolenie przechowała się pamięć

także stanęły w szyku bojowym.

polskich kolumn. Polacy zaczęli wy-

nich bitwach obecnej kampanii”.

o rozegranej tu bitwie”. Ten fakt oraz

Wydarzenia wojenne

cofywać się. Wkrótce jednak panikę

Stanisław August Poniatowski

W maju 1792 r. na ziemie Rze-

zrozumienie i życzliwość lokalnych

opanowano i polskie bataliony, dowo-

podjął decyzję o wprowadzeniu nowe-

czypospolitej wkroczyła blisko stuty-

władz sprzyjały temu, że na miejscu

Przebieg bitwy

dzone osobiście przez ks. Józefa, ru-

go odznaczenia jeszcze na początku

sięczna armia rosyjska, na Ukrainie

bitwy, dzięki staraniom Rady Ochro-

pod zieleńcami

Bitwa rozpoczęła się od wymiany

szyły do kontrataku, wsparte ogniem

kampanii polsko-rosyjskiej 1792 r.

dowodzona przez gen. Michała Ka-

ny Pamięci Walk i Męczeństwa, w

ognia karabinowego i artyleryjskiego.

armat.

Ogromną rolę w ustanowieniu orderu

chowskiego, na Litwie przez gen.

1999 r. powstał monument w formie

Poniatowski, obozujący w niedalekiej

Walczyła także kawaleria. W trak-

odegrał książę Józef, który wielokrot-

Piotra Kreczetnikowa. Wojska pol-

obelisku. Na jego cokole wyryto

Szepetówce, wiadomość o toczącej

cie starć polskich szwadronów z rosyj-

nie przekonywał króla o konieczności

skie wystąpiły w obronie reform Sej-

napis w językach ukraińskim i pol-

się bitwie otrzymał o godz. 6:00. Na-

skimi huzarami spalono wieś. Pod-

utworzenia orderu wojskowego, zna-

mu Czteroletniego, w obronie Kon-

skim: „Pamięci Polaków poległych

komicie rozumiejąc wychowawczą

stytucji 3 Maja, oraz przeciw siłom

pod Zieleńcami w bitwie z wojska-

rolę takiego odznaczenia zarówno

Targowicy i obcej interwencji, stano-

mi carskiej Rosji 18 czerwca 1792

dla korpusu oficerskiego, jak i dla

wiącej zagrożenie dla suwerenności

r. Zwycięstwo wojsk polskich pod

szeregowych żołnierzy.

państwa. Podzielone na trzy dywizje,

wodzą ks. Józefa Poniatowskiego

Pierwsze złote medale zostały

liczyły 56 tys. żołnierzy. Naczelnym

uczczono ustanowieniem Orderu

wręczone 25 czerwca w obozie w

wodzem, zgodnie z konstytucją, był

Virtuti Militari”.

Ostrogu szesnastu najbardziej zasłu-

król. Dowództwo wojsk koronnych

Rodacy, zamieszkali w kraju,

żonym w walkach oficerom. Ponadto

powierzono generałowi lejtnantowi

by odwiedzić Zieleńce, muszą dziś

król przekazał 40 medali srebrnych

księciu Józefowi Poniatowskiemu,

pokonać dwie granice: obecną –

dla podoficerów i szeregowych. Me-

bratankowi królewskiemu. Pod jego

na Bugu i przedwojenną, już tylko

dale miały wymiary 43x34 mm. Na

komendą służył m.in. gen. Tadeusz

symboliczną – na Zbruczu. Zieleńce

awersie widniał monogram królew-

Kościuszko, mający wówczas 46

położone są nieopodal Starokon-

ski SAR (Stanislaus Augustus Rex),

lat, weteran wojny o niepodległość

stantynowa, między Zasławiem,

zwieńczony królewską koroną, pod

Stanów Zjednoczonych. Pomimo

Szepetówką i Połonnym. Są to miej-

nim dwie skrzyżowane gałązki palmo-

znacznej przewagi Rosjan, księciu

scowości, należące obecnie do ob-

we przewiązane wstążką. Na rewer-

Józefowi, broniącemu południowo-

wodu chmielnickiego na Ukrainie.

sie umieszczony był napis VIRTUTI

wschodnich ziem Rzeczypospolitej,

A jednak warto. Winni to jesteśmy

MILITARI, pod nim takie same gałązki

udało się przez miesiąc wycofywać

pamięci prawie tysiąca polskich

palmowe jak na awersie.

bez większych strat.

żołnierzy, poległych pod Zieleń-

Odznaczeni złotymi medalami

17 czerwca dywizja Poniatow-

cami, którzy nie mają dziś mogił,

otrzymali później patenty podpisywa-

skiego opuściła Połonne i rozpo-

a których kości spoczywają w tej

Napis na tablicy w Warszawie: aleja zieleniecka

ne osobiście przez króla, w których

częła odwrót w kierunku Zasławia,

ziemi…