10

Przegląd wydarzeń

kurier galicyjski * 14–27 lutego 2012 nr 3 (151) * www.kuriergalicyjski.com

Poza kresem ludzkich możliwości

Z Mundkem Marguliesem, jednym z bohaterów filmu Agnieszki Holland „W ciemności” spotykał się

korespondent Kuriera Galicyjskiego.

KONSTANTY CZAWAGA

Już prawie od ćwierć wieku mi-

jając Plac Bernardyński we Lwowie

zwracam uwagę na znajdujące się

tam włazy do kanałów i wspomi-

nam Mundka Marguliesa, jednego

z ocalonych tam podczas Holokau-

stu Żydów lwowskich. Spotkałem

go w 1988, gdy ekipa BBC na czele

z Robertem Marshallem przybyła

do Lwowa, aby nakręcić film doku-

mentalny, stanowiący część serialu

zatytułowanego Podróże w czasie.

Brytyjczycy skorzystali z gorba-

czowskiej pierestrojki i otrzymali od

władz sowieckich zezwolenie nawet

na zdjęcia w kanałach lwowskich z

wśród nich Leopold Socha i Stefan

udziałem przybyłego z Londynu ży-

Wróblewski. Ci mężni ludzie, ryzy-

wego świadka i uczestnika tragicz-

kując własnym życiem, pomagali

nych wydarzeń Mundka Margulie-

nam. Do dziś żyje jedynie czworo z

sa. Widoczne było, że wtedy Krem-

jedenastu, którzy uratowali się dzięki

lowi zależało na pozytywnej opinii

naszym polskim i ukraińskim przyja-

Zachodu oraz w międzynarodowych

Mundek Margulies (od prawej) spotyka się z jednym ze swoich wybawców

ciołom i braciom”.

kręgach żydowskich. Nam, młodym

Wspominając te czasy Mundek

lwowskim dziennikarzom, udało się

zadzierzystego kozaczka i jest bar-

sze co zrobił Margulies we Lwowie

mina Mundek Margulies – rzuciliśmy

Margulies opowiedział wiele okrop-

wtedy spotkać z Robertem Marshal-

dzo bezpośredni.

– to odszukał ten właz kanalizacyj-

się do otworu tunelu. Okazało się ,

nych i tragicznych historii. Gdy ktoś

lem i Mundkem Marguliesem.

W stolicy Wielkiej Brytanii Mar-

ny, przez który wyszedł na wolność

że wie o tym o wiele więcej ludzi, niż

z uciekinierów umierał, opuszcza-

Na placu przed ówczesnym ho-

gulies ma swój biznes. Jest właści-

po wyzwoleniu miasta przez wojska

przewidywaliśmy. Zaczął się ścisk i

no go w brudne wody Pełtwi, bo

telem „Inturist” (przed wojną i obec-

cielem czterech sal, które dzierżawi

sowieckie w 1944 roku. Jest on na

panika. W ciemności ludzie padali

innej możliwości pochówku nie

nie hotel „George”) zgromadziło się

na wesela i przyjęcia. Lubi, gdy lu-

dziedzińcu jednej z kamienic na pl.

na dno śliskich kanałów i zmywał

było. Ukrywający byli zmuszeni byli

sporo gapiów, których milicja delikat-

dzie wokół niego są radośni, bawią

Sobornym (dawn. Halickim – red.). O

ich wartki potok Pełtwi. Gdzieś z set-

wystawiać dyżurnego, żeby odga-

nie odsuwała od miejsca pracy eki-

się i weselą. Jednak niewiele ludzi

wiele trudniej było znaleźć miejsce,

ki uciekinierów przy życiu pozostało

niał szczury. Gdy ludzie nareszcie

py telewizyjnej BBC. Ubrany w strój

wie, że wesoły Mundek Margulies

gdzie grupa skazanych na śmierć

około dwudziestu. Pośród nas byli

wyszli z ciemności na zewnątrz to

lwowskich kanalarzy Mundek Mar-

jest jednym z nielicznych więźniów

przebiła się do kolektora kanaliza-

staruszkowie, dzieci i kobiety. Cały

wszystko było dla nich w czerwo-

gulies wyglądał nieco śmiesznie. Był

lwowskiego getta, którym udało się

cyjnego. Tam, gdzie kiedyś faszyści

czas przechodziliśmy z miejsca na

nych odcieniach – na tyle odzwy-

wesoły i zarazem bardzo ożywiony.

przeżyć. Aby uratować się od nie-

utworzyli getto, teraz są nowe budyn-

miejsce, żeby hitlerowcy nie trafili na

czaili się od światła dziennego. Bali

Pragnął wiele opowiedzieć o swo-

chybnej zagłady czternaście miesię-

ki. Ale pod miastem, jak przedtem,

nasz ślad.

się, że już na zawsze utracili nor-

ich przeżyciach podczas miesięcy

cy ukrywał się w labiryntach lwow-

schowana w kolektory cieknie pod

Mieliśmy jedna lampę karbidową,

malny wzrok.…

spędzonych wewnątrz śmierdzą-

skich kanałów.

asfaltem i betonem, Pełtew.

która zapalaliśmy od czasu do czasu,

Na szumnym placu w pobliżu

cego podziemia, obok schowanej

Gdy o tym przez przypadek do-

Mundek Margulies wskazywał te

i prymus, na którym z rzadka goto-

pomnika Adama Mickiewicza znów

pod miastem rzeki Pełtwi, wśród

wiedział się reżyser kompanii BBC

studzienki kanalizacyjne przez które

waliśmy coś do jedzenia. Dwa, trzy

otwarto studzienki kanalizacyjne,

„królestwa” szczurów. A zarazem

Robert Marshall, którego domeną

nieszczęśni czasami wychodzili na

razy na tydzień u ustalonym miejscu,

do których po kolei, ostrożnie, z ka-

ten starszy pan biegał po lwowskim

są dokumentalne filmy historyczne,

powierzchnię, aby zaczerpnąć świe-

żywność przekazywali nam lwowscy

merami schodzą operatorzy BBC.

bruku jak dziecko i śpiewał: „Kamień

postanowił stworzyć film o Mundku

żego powietrza, wziąć jedzenie,

robotnicy i ich żony, którym zawdzię-

Wśród nich jest też Mundek Mar-

na kamieniu.., tramwaj za tramwa-

Marguliesie, jego lwowskich kole-

które przygotowali dla nich dobrzy

czamy życie. Prali oni też dziecięcą

gulies w odpowiednim ekwipun-

jem…”. Opowiadał także co bardziej

gach i historii ocalenia.

ludzie…

odzież, uprzedzali nas o grożącym

ku.

soczyste kawały po polsku. Wsta-

Przez kilka dni ekipa filmowa

– Gdy faszyści wpadli z miota-

niebezpieczeństwie i przynosili wia-

Już ze Lwowa zadzwonił do żony

wiał do naszej rozmowy coś po ukra-

BBC pracowała we Lwowie. Pierw-

czami ognia na teren getto, – wspo-

domości z frontu. Pamiętam, że byli

do Londynu i powiedział, że znów

ińsku, pytał, czy ktoś z nas rozumiej

wybiera się od ziemię, do Pełtwi. Ona

jidysz. „Ja jestem przecież lwowskim

razem z nim przeżyła całą okropność

Żydem i nigdzie to nie ukrywałem” –

okupacji i tragiczne wędrówki kana-

podkreślał Margulies.

łami podziemnego Lwowa. Nadesła-

Nie wszystko z zanotowanych

ła mu wszystko co jest konieczne do

rozmów z Mundkiem Marguliesem

tej wędrówki.

miałem możliwość wtedy opubliko-

Producent filmu Robert Marshall

wać. Dlatego z wielkim wzruszeniem

przyznał, że po raz pierwszy ze swo-

przeczytałem książkę Roberta Mar-

ją ekipą przyszło mu pracować w tak

shalla „W kanałach Lwowa” na któ-

trudnych warunkach, żeby stworzyć

rej podstawie powstał film Agnieszki

film dokumentalny.

Holland „W ciemności”. Film, który

– Echa lwowskiego getto – to

jest w tym roku jednym z głównych

straszna lekcja historii, – mówił –

kandydatów na „Oskara”.

chcemy, żeby widzowie naszego fil-

Może kiedyś zobaczymy ten film

mu w Wielkiej Brytanii, USA, Kana-

też we Lwowie.

dzie i innych państwach zrozumieli,

po co zwykłym ludziom przyszło się

Echa lwowskiego getto –

chować w kanałach i przeżywać te

artykuł opublikowany w

wszystkie okropności. To nie powin-

Kijowie w 1988 roku

no się powtórzyć. Tego nie można

Mundek Margulies jest dziś tak

zapomnieć.

popularny w Londynie, jak kiedyś w

przedwojennym Lwowie. Wypowiedzi

tego starszego mężczyzny i do dziś

źródło: „Вісті з України”,

są pełne humoru i cytatów z przed-

nr 37, wrzesień 1988 r., s. 7

wojennych szlagierów. Mimo swych

(tłum. z języka ukraińskiego)

Kadr z filmu „W ciemności”

74 lat jest ruchliwy i wesoły. Tańczy