14

Okruchy historii

kurier galicyjski * 30 marca–12 kwietnia 2012 nr 6 (154) * www.kuriergalicyjski.com

jak kSZtaŁtOWaŁY Się graniCe POLSki

W jaki sposób rozwijały się granice Polski i skąd się one tak naprawdę wzięły? Zarys terytorialny to pojęcie

praktyczne, oznacza, że tu mieści się Państwo Polskie, polskie terytorium państwowe. Ale ma on także

znaczenie symboliczne. Wychowujemy się w kształcie naszych granic. Nasi dziadowie, rodzice wiedzieli

przed wojną gdzie się Polska zaczyna, a gdzie kończy. Teraz, przycięci o połowę, też musimy przyrosnąć

do nowego miejsca i z tym dziedzictwem wchodzimy w mapę współczesnej Europy. Ona też jest naszą

Ojczyzną.

kumentem w naszej historii. Jest

z KRZYSZTOFEM JABŁON-

to dziedzictwo, z którym rozpoczy-

KĄ, historykiem, podróż-

namy naszą historyczną epopeję.

nikiem, b. dyplomatą, dziś

Pierwszą poważną zmianą jest

pracownikiem Muzeum Jó-

przyjęcie roli współcesarza przez

zefa Piłsudskiego rozmawiał

Chrobrego. Chrobry jest zaproszo-

WOJCIECH JANKOWSKI.

ny przez papieża Sylwestra II i jego

ucznia i koadiutora cesarza Ottona

Jak  kształtowały  się

III do stworzenia czwartego członu

wschodnie granice naszego

monarchii chrześcijańskiej. Zjazd

kraju?

się za województwem, bo moglła

Trzeba je rozpatrywać na tle ca-

gnieźnieński jest tego ukoronowa-

wybierać i decydować, powstało

łych granic. Otóż jesteśmy pewnym

niem. Stała się tam rzecz, która

województwo Ruskie, Halickie, Czer-

fenomenem w Europie, państwa, któ-

zgorszyła Niemców strasznie, mia-

wonoruskie, które dotrwało do zabo-

re wyszło z jasno określonych granic

nowicie włożenie korony cesarskiej

rów i nigdy nie zmieniło nazwy. Z tym,

i do nich powróciło. Tyle tylko, że z

na skronie Chrobrego. Nazywano

że granica etniczna usytuowała się

pewnym historycznym dziedzictwem.

to koronacją. Koronacją to nie było,

gdzieś w okolicy Przemyśla.

I o tym chciałbym Państwu dziś opo-

ale było symbolicznym znakiem, że

Ludność na tych terenach stale

wiedzieć.

wszyscy jesteśmy poddanymi jed-

się przemieszczała. W ciągu 400 lat

U progu zjednoczenia ziem pia-

nej korony chrześcijańskiej. Rodzi

się imperium chrystianum, które ma

olbrzymia ilość ludności znad Bugu

stowskich, za Mieszka I, granice pań-

przemieściła się aż za Zbrucz, a

stwa zostały opisane w jednym z do-

objąć wszystkich chrześcijan jed-

szczytami Karpat w przeciwnym kie-

kumentów, złożonych w Stolicy Apo-

nym prawem, niezależnie od różnic

runku ruszyli Karpato-Rusini, czyli

stolskiej. Nazywa się ten dokument

dzielących ich wewnętrznie. Miały

Krzysztof Jabłonka

nasi Bojkowie i Łemkowie, dociera-

dość dziwnie „Dagone ludex” i pod

zniknąć te straszliwe boje o granicę

jąc aż do Tatr.

taką nazwą wszedł on do historii. Co

pomiędzy Germanami a Słowianami.

jeszcze Prusowie, Galilowie i Jadź-

to właśnie o to miasto chodzi. No a

to znaczy jest na to kilka teorii: że

Papież Sylwester II pierwszy zrozu-

Niektórzy Ukraińcy twier-

wingowie. Jadźwingowie byli plemie-

na Bugu jest Czermno, czyli dawny

Mieszko I mógł mieć na imię Dagon,

miał co to różnice etniczne. Planował

dzą, że ich tereny sięgają aż

niem, które nie siało, nie zbierało, tylko

Czerwień. Układa się to w logiczną

że jest to eligatura, czyli źle odczyta-

Europę w powiązaniu z jej historią,

pod Kraków.

najeżdżało. Jadźwingowie dokonują

całość i wielu uczonych robi popraw-

Mówię im na to, że nasze pod Ki-

ne, bądź sklejone słowa ego mesco

ale na jej filarach etnicznych: a więc

gigantycznego najazdu na Królestwo

kę. Samo stwierdzenie „...że lachom

jów. Plemię, które założyło to miasto

dux. Wszystko jest możliwe. W tym

na dawnym Rzymie, który stanowił

Polskie i wpadają w pułapkę. Dzięki

odebrał” świadczy że to były nasze

nazywało się Polanie. Ciekawe też

dokumencie, nasz książę ze swoją

podstawę, i trzech innych filarach –

kontaktom z Trojdenem Litewskim

grody, a ściślej – Wielkiej Morawy, po

według Nestora jest pochodzenie

żoną Odą, ofiarowują swoje państwo

Galii (dziedzictwo celtyckie), Germa-

dowiedzieliśmy się, gdzie będą prze-

której odziedziczyliśmy je w spadku.

Rosjan. Pisze on: „Z Lachów wyszli

Stolicy Apostolskiej w duchowe len-

nii i Slawinii (Słowianie Zachodni).

kraczać z 30 tys. jeńców Niemen. W

Te tereny przechodzą kilkakrotnie z

Wiatycze i Radymicze i zasiedli te

no. W średniowieczu operowało się

Po nagłej śmierci Ottona, Chro-

1282 w bitwie pod Hożą nastąpiła

rąk do rąk: wyprawa Chrobrego na

ziemie”, na których później powstała

takimi terminami. Nie oznaczało to

bry realizuje ten program i jednoczy

zagłada mężczyzn z plemienia Jadź-

Kijów, potem ponowne odbicie Gro-

Rosja. Tak, że jesteśmy pobratym-

lenna politycznego. Oznacza to opie-

pozostałych Słowian. Bardzo błędnie

wingów. A w dalszych latach kobiety

dów Czerwieńskich przez Rusinów.

cami. Dzisiaj jedynie Czesi i Słowa-

kę stolicy Apostolskiej. Takich krajów

pisało się u nas, że podbija, przyłącza

uprowadzili Krzyżacy. Wtedy uzyska-

Z czasem wytwarza się tam dwójkul-

cy uważają, że kolebką wszystkich

w Europie było pięć. Pierwszym takim

do Polski. Ale było odwrotnie. Słowa-

liśmy bezpośrednią granicę z Litwą.

tura. Po rozłamie chrześcijaństwa są

Słowian są ziemie Goplan, czyli zie-

krajem, który zrobił światową karierę

cja i Morawa tkwią przy Chrobrym

tam parafie zachodniego i wschod-

mie polskie i do nich się odwołują.

była Anglia – osobiste państwo pa-

i chcą być razem z jego królestwem

Najwięcej sporów wywo-

niego obrządku. Przez dłuższy czas

Na Rusi wykształcono inną teorię,

pieża Grzegorza Wielkiego. Myśmy

i tworzyć zachodnio-słowiańskie im-

łuje chyba granica wschod-

na tych terenach nie przyjmowano

że to pewnie jest Polesie, gdzie są

byli drugim takim krajem. Trzecim –

perium. Czechy też na moment zo-

nia z Rusinami?

To jest najciekawsza granica

do wiadomości podziału chrześcijań-

błota i nikt nie wiedział co tam jest.

Węgry. I jeszcze Królestwo Obojga

stały przyłączone do tego imperium,

i wywołuje najwięcej kontrowersji.

stwa.

Jak ziemie wschodnie stają się

Sycylii, no i państwo kościelne. W

bo Chrobry też był i Czechem i te

Jest ciekawa rzecz. Mianowicie Cze-

W XIII wieku dochodzi do Unii

częścią wspólnego państwa? Przez

ówczesnej feudalnej Europie były ta-

ziemie mu się należały. Jednak po

si, Słowacy i Morawianie twierdzą,

Liońskiej, która była zapowiedzią

Litwę. W pewnym okresie doszło do

kie duchowe wyjątki. Ten dokument

pewnym czasie Germania wsparła

że tereny dzisiejszego Podola, Wo-

unormowania stosunków pomiędzy

bardzo zaciętych walk z Litwinami o

jest o tyle ważny (dodam od razu,

Czechy i one odłączyły się, co dopro-

łynia i Rusi Czerwonej należały do

kościołem prawosławnym a katolic-

Wołyń. W Horodle w 1368 roku pojed-

że sam dokument się nie zachował,

wadziło do rozpadu całej reszty. Przy

Wielkiej Morawy. Jest zapis dotyczą-

kim. W tym momencie dochodzi do

nano się. Kazimierz Wielki i książę Ol-

istnieje tylko jego streszczenie), że

Chrobrym pozostają Słowianie Po-

cy wyposażenia biskupstwa praskie-

małżeństw przedstawicieli Piastów

gierd uścisnęli sobie dłonie i zawarli

zachował się w nim zarys terytorial-

morscy i Łużyczanie. Chrobry bije że-

go z granicą na rzece Styr (Wołyń).

i Rurykowiczów. Przykładem tego

coś na kształt wieczystego przymie-

ny. A więc od granic Prus do granic

lazne słupy na rzece Soławie, gdzieś

Wiemy, że te tereny zamieszkiwało

jest panowanie na Rusi Halickiej

rza. W tym czasie duża część ry-

Rusi. Dalej jest bardzo ciekawy wy-

pomiędzy dzisiejszym Weimarem a

plemię Dulębów, bardzo zagadkowe,

księcia Bolesława Trojdenowicza,

cerstwa polskiego bierze udział w

jątek – wymieniony jest Kraków. Co

Drezdnem. Tam miała być granica

które rozbili jeszcze Awarowie. Ucie-

księcia mazowieckiego. Tak władcy

wyprawie Olgierda na… Moskwę.

oznaczałoby, że Kraków jeszcze nie

Slawii, czyli Słowian od Germanii,

kając, część tego plemienia przeszła

katoliccy stali się prawosławnymi

Wtedy po raz pierwszy Polacy zo-

załapał się na państwo piastowskie.

czyli dzisiejszych Niemców. Niestety,

do Czech. Tatarzy, którzy uderzyli na

władcami Rusi Halickiej.

baczyli Moskwę.

Być może, w Krakowie władcą był

całość imperium się rozpadła i Chro-

Wschód w XIII wieku wepchnęli na

Po tajemniczej śmieci księcia

W momencie połączenia się

Chrobry, jako submonarcha, czyli

bry musiał się koronować ponownie,

te obszary olbrzymią ilość ludności

Bolesława Jerzego Trojdenowicza,

– a nie przyłączenia – obu państw

podporządkowany. Dalej granica

już na władcę Polski.

ruskiej. Po raz pierwszy te tereny

zgodnie z prawem feudalnym jego

powstaje szczególny układ: Koro-

trafia na Bramę Orawską, gdzie jest

W następnych latach królestwo

podbił Włodzimierz Wielki w roku

ziemię przejął Kazimierz Wielki.

na – to jest Polska i Ruś Czerwo-

bardzo ciekawa nazwa – Alemura,

polskie zaatakowane jest z czterech

981.Było to nasze pierwsze starcie z

Wielu historyków, w tym i Jasienica,

na przedłużona do Kijowa i Litwa

która może pochodzić od łacińskiej

stron, traci Grody Czerwieńskie i Łu-

Rusinami.

stwierdzają, że było to połączenie

z ziemiami białoruskimi. Powstaje

nazwy Ołomuńca, który już wtedy ist-

życe, Polacy oddają Węgrom Słowa-

dwu państw: Kazimierz Wielki stał

czwóristne państwo: Polski, Litwy,

niał. Dokument jest datowany na rok

cję. Wreszcie wycofują się za Karpaty

„Poszedł Włodzimierz na

się Hospodarem Kazimirem i bił mo-

Białej i Czerwonej Rusi. My, Polacy,

991 rok. Jest to więc przed śmiercią

i tak pozostaje do dziś. Karpaty są

Lachy…”

Właśnie. Figurują w tym zapi-

nety na Rusi halickiej. W tym mo-

jesteśmy jednymi z dziedziców tego

Mieszka i jest to zarazem jego te-

naturalną, najstarszą i najtrwalszą

sie dwie miejscowości – Peremyśl

mencie powstaje Korona. Nie jest

dziedzictwa i musimy nauczyć się z

stament. Dalej granica górami trafia

naszą granicą

i Czerwień. Peremyśl jest tłumaczo-

tym samym co Polska. Jest to po-

tym obchodzić. Bo inaczej będzie

do rzeki Odry i rzeką do miejscowo-

Ta granica, o której mieli-

ny na dwa sposoby. Jeden to znany

łączenie dwu państw – Polski i Rusi

jak z tą skrzynią z krzyżackim skar-

ści, którą niektórzy odczytują jako

śmy mówić dziś była bardzo

nam Przemyśl, a drugi to gród Pere-

Czerwonej. Z czasem Tereny Rusi

bem, którą otwierały cztery klucze.

Gniezno, ale niektórym przypomina

ruchoma. Jak wyglądało są-

myl, który leży na przeprawie przez

halickiej mają do wyboru czy zostać

Na razie te skarby dziedzictwa są

Szczecin. No i mamy pewien zarys,

siedztwo na Wschodzie? Z

Styr na szlaku z Kijowa przez Sando-

województwem czy księstwem Ko-

dla nas nieosiągalne. Może nasze

który daje się sprowadzić na mapę.

Rusią i Litwą?

mierz do Krakowa. Kolejność wymie-

rony. Przez antagonizm możnowład-

wnuki zejdą się kiedyś i otworzą ten

Mamy zapis, który obok Konstytucji

Wtedy jeszcze nie sąsiadowali-

nienia tych miejscowości sugeruje, że

ców i szlachty, która opowiedziała

skarb. A skarb ten to jądro Europy,

Majowej, jest najważniejszym do-

śmy z Litwinami. Pomiędzy nami byli