26

Okruchy historii

kurier galicyjski * 30 marca–12 kwietnia 2012 nr 6 (154) * www.kuriergalicyjski.com

REMINISCENCjE KATYŃSKIE

kazaniu meldunku chciał przedostać

EUGENIUSZ NIEMIEC

się przez Kowno do Szwecji. Niestety

„…Za naszych braci poległych

zaginął i do dzisiaj nie natrafiono na

błagamy,

żaden jego ślad. Natomiast jego syn

Cierniem męczeństwa uwieńczyli

Edward w walkach partyzanckich

skronie,

utracił nogę, po wojnie w Łodzi zdał

A nam wolności otworzyli bramy.....”

egzamin dojrzałości i został inżynie-

rem. Napisał książkę: „Czerwoni z

(z tekstu hymnu:

dobrego domu. Opowieść znad Nie-

„Boże, coś Polskę”)

mna”, wyd. w 2007 roku. Opowieść

o dziejach związanych z okoliczno-

Ziemia Smoleńska i Smoleńsk,

ściami ujawnienia zbrodni katyńskiej

położone na wyżynnym terenie nad

można także znaleźć w książce Jac-

Dnieptrem, wyznaczającym histo-

ka Trznadla: „Powrót rozstrzelanej

ryczny szlak wodny „od Waregów

armii”, 1994. Dzieje Koźlińskich – to

do Greków”, od wielu wieków były

jeden z licznych przykładów patrio-

terenem, na którym krzyżowały się

tyzmu i bohaterstwa kresowych Po-

nie tylko drogi, ale przede wszystkim

laków.

interesy ludów zamieszkujących Eu-

ropę środkowo-wschodnią. Począw-

szy od Rusi Kijowskiej, do władania

Zbrodnie utajnione?

O ile zbrodnia wymordowania

tą ziemią pretendowali rosnący w siłę

polskich oficerów z obozów jeniec-

sąsiedzi, a w szczególności Wielkie

kich została stosunkowo dobrze

Księstwo Litewskie i Carstwo Rosyj-

poznana, opisana i uczczona, o tyle

skie. W wyniku Unii Lubelskiej (1569)

bardzo mało wiadomo o losach tysię-

Litwy z Królestwem Polskim również

cy polskich więźniów, przetrzymywa-

Rzeczpospolita Obojga Narodów w

nych w obozach pracy i więzieniach

XVI-XVII wieku została wciągnięta w

na terenie Zachodniej Białorusi i

nieustające wojny z ówczesną Rosją.

Zachodniej Ukrainy, aż do wybuchu

Ówczesne klęski Rosji są tam dobrze

Architekci powojennej Europy – Wielka trójka w Jałcie-luty 1945 (źródło: dodatek do

wojny niemiecko-sowieckiej w 1941

pamiętane do dnia dzisiejszego, cze-

Gościa Niedzielnego z 21.08.2011)

roku. Ziemia podsmoleńska obfito-

go przykładem jest znany fakt, że po

wała w szereg mniejszych i więk-

obaleniu komunizmu świętem naro-

szych obozów, a więzienie smoleń-

sko-bolszewickiej musiał opuścić ro-

dowym w Rosji, w miejsce święta Re-

strony. W połowie kwietnia zabrano

Patrol w czteroosobowym składzie

skie NKWD cieszyło się szczególnie

dzinne strony i osiadł w majątku żony

wolucji Październikowej, uczyniono

mnie na konfrontację lokalną do

(do zespołu został także włączony

złą sławą. Wg badań dr Tadeusza

Czarnowszczyzna koło Nowogródka.

rocznicę wypędzenia wojsk polskich

Gniezdowa. W lesie Katyń nad Dnie-

Zbigniew Koźliński), podający się za

Kisielewskiego, w obozach tych wię-

W okresie międzywojennym zaanga-

z Kremla w 1612 roku.

prem są masowo rozstrzeliwani nasi

handlowców, dotarł do Gniezdowa

ziono ok. 16 371 polskich obywateli.

żował się w współpracę z Oddziałem

Położenie geograficzne sprawia-

jeńcy, oficerowie. Masowa zbrodnia.

24 grudnia 1941 roku.

Byli to głównie szeregowi żołnierze

II Sztabu Głównego WP (tzw. „dwój-

ło, że prawie wszystkie te wyprawy

Potworne”.

Działając już po wycofaniu się

i podoficerowie, cywile, spora grupa

ka”) i jako agent pod pseudonimem

wojenne nie omijały Smoleńska.

Zbigniew oprócz meldunku otrzy-

Sowietów z tych terenów, z łatwo-

duchownych, a także – co ciekawe

„Dnieprowski” pojawiał się na ziemi

Również wyprawa Napoleona na Ro-

mał od ojca polecenie dotarcia z tą

ścią uzyskali od miejscowej ludno-

– grupa 579 polskich oficerów inter-

smoleńskiej, pozostając nieuchwyt-

sję w 1812 roku, jak i zmagania pod-

informacją do szefów konspiracji

ści potwierdzenie zbrodni i zostali

nowanych w 1939 roku na terenie

nym dla sowieckiego kontrwywiadu

czas II wojny światowej (1941–43)

w Grodnie, a także przedarcia się

zaprowadzeni na miejsce egzekucji.

Litwy i Łotwy oraz niewielka grupka

aż do czasu wojny. Na początku roku

sprawiły, że Ziemia Smoleńska stała

przez granicę, dotarcia do Warsza-

Rozkopali jeden grób, stwierdzili, że

oficerów, pierwotnie internowanych

1940 rotmistrz Edward Koźliński zo-

się terenem szczególnie krwawych

wy i poinformowania polskich struktur

spoczywają w nim zwłoki w polskich

w Kozielsku i Starobielsku, których

stał aresztowany, jako poszukiwany

zmagań wielkich armii. Dla Polaków

podziemnych. Zbigniew wykonał po-

mundurach i postawili prowizorycz-

zimą 1939/1940 pojedynczo i w ma-

za przynależność do białogwardzi-

Ziemia Smoleńska stała się niestety

myślnie polecenie w czerwcu 1940

ny krzyż.

łych grupkach wywieziono z ww. spe-

stów oraz jako carski oficer. Wśród

miejscem hekatomby ofiar i morza

roku. W Warszawie wielokrotnie go

Czy i kiedy meldunek o zbrodni

c-obozów dla jeńców wojennych.

zarzutów znalazł się również mówią-

przelanej polskiej krwi przez zbrod-

przesłuchiwano, bowiem informacja o

dotarł do Londynu? Oficer kontrwy-

O istnieniu tych obozów wiemy

cy o tym, że jego pułk białogwardyjski

niczy totalitaryzm sowiecki podczas

masakrze wydawała się niewiarygod-

wiadu AK płk. Jan Cieślak twierdził,

przede wszystkim ze źródeł sowiec-

zakopał w lesie katyńskim broń i spo-

ostatniej wojny światowej. Tragiczna

na oraz obawiano się prowokacji. We-

że polski wywiad już latem 1940 roku

kich, które w latach 1943-44 poin-

rą ilość złota. Po przesłuchaniach w

katastrofa polskiego samolotu prezy-

dług Tadeusza Kisielewskiego, rtm.

poinformował centralę w Londynie o

formowały opinię publiczną, że takie

Lidzie, Smoleńsku i Mińsku, w poło-

denckiego z 96 osobami na pokładzie

Edward Koźliński tę samą informację

zbrodni katyńskiej. Oznacza to, że

obozy istniały. Ponadto wiadomo to z

wie kwietnia 1940 roku, pod zbrojną

w dniu 10 kwietnia 2010 roku pod

przekazał także innemu pracowniko-

alianci świetnie wiedzieli o sowieckiej

relacji miejscowej ludności, a także z

eskortą został przewieziony do Katy-

Smoleńskiem, dopełniła czarę gory-

wi przedwojennej „dwójki” Antoniemu

zbrodni dużo wcześniej i więcej, niż

argumentacji niektórych historyków

nia w celu wskazania miejsca ukrycia

czy, uzasadniającej określenie przez

Fiszerowi.

ogłosili to Niemcy w swoim komuni-

sowieckich, którzy przy okazji przypi-

broni i złotego skarbu.

Polaków tej ziemi jako przeklętej.

Po wybuchu wojny niemiecko-

kacie z dnia 13 kwietnia 1943 roku.

sywania zbrodni Niemcom ujawniali

Tu eskorta i więzień trafili na

sowieckiej w 1941 roku rtm. Bolesław

Nie pierwszy i nie ostatni raz ukryli

informacje o tych obozach.

niezwykły widok, a mianowicie na

Lisowski (ps. „Garda”), z rozkazu

sowiecką zbrodnię przed światem,

Koźlińscy

Archiwa Wehrmachtu także za-

otwarte doły ze zwłokami w polskich

Warto przypomnieć, że w car-

nowogrodzkiego ZWZ, dostał pole-

aby nie urazić Stalina.

wierają dokumenty zdobyte w zaję-

mundurach. W tej sytuacji zrezygno-

skiej Rosji w okolicach Smoleńska

cenie sprawdzenia na miejscu praw-

A jakie były dalsze losy ojca i syna

tych przez wojska niemieckie obo-

wano z poszukiwania skarbu i broni,

zamieszkiwali dość licznie Polacy.

dziwości wspomnianego meldunku.

Koźlińskich? Rtm. Edward po prze-

rotmistrza zamknięto na noc w Gniez-

Tereny, na których dokonano zbrodni

dowie, zapewne w oczekiwaniu na

katyńskiej, w XIX i na początku XX

decyzje w sprawie dalszego postę-

wieku należały do polskich ziemian.

powania z więźniem. Jak można było

W Kurierze Galicyjskim (nr 9/2010,

oczekiwać, decyzja mogła być tylko

str. 23) pisałem o rodzinie i dworze

jedna: świadka należy zlikwidować.

Lednickich, którzy byli właścicielami

Rotmistrz, znający doskonale sowiec-

lasu i ziem Katyń-Borek, na terenie

kie obyczaje, wykorzystał stosowną

których znajduje się obecnie cmentarz

chwilę, aby uciec z tymczasowego

polskich oficerów pomordowanych w

aresztu, powrócił do Grodna i w jed-

1940 roku. Piękną kartę patriotyczną

nej z podgrodnieńskich wsi, w połowie

zapisała również rodzina Koźlińskich,

maja 1940 roku, nawiązał kontakt ze

właścicieli folwarków Iwiszcze k.

swoim 17 letnim synem Zbigniewem

Smoleńska, na terenie których leży

(ur. 1923), który w tym czasie działał

m.in. słynne Gniezdowo.

już w strukturach konspiracyjnych

Ostatnim właścicielem Gniez-

pod ps. „Gryf”. Nie było to jednak spo-

dowa był Piotr Koźliński, aktywny

tkanie typu rodzinnego, bo na to nie

uczestnik Powstania Styczniowego

było czasu. Ojciec przekazał synowi

(1863), natomiast jego syn Edward

pilny meldunek o następującej treści:

(ur. 1890 r.) był carskim oficerem, po

„Melduję, zostałem aresztowany w Li-

rewolucji październikowej walczącym

dzie przez NKWD. Na badania prze-

z bolszewikami w rejonie Smoleńska

Bezimienni enkawudziści – foto z wystawy w Miednoje (źródło: dodatek do Gościa Nie-

wieziony do Smoleńska, w rodzinne

po stronie „białych”. Po wojnie pol-

dzielnego z 7.03.2010)