18

Okruchy historii

Kurier galicyjski * 29 maja – 14 czerwca 2012 nr 10 (158) * www.kuriergalicyjski.com

BITWA POD BATOhEM

Powstanie Cmielnickiego, rozpoczęte w 1648 roku, wyniszczyło całą Rzeczpospolitą. W bitwie pod Berestecz-

kiem Tatarzy i Kozacy Chmielnickiego ponieśli klęskę. Nie zostało to wykorzystane na skutek niechęci

szlachty do dalszej wojny, niezgody pomiędzy magnatami oraz rozruchów chłopskich w Wielkopolsce i na

Podhalu. Dopiero po kilku miesiącach za Kozakami ruszyły jedynie królewskie wojska koronne. Z Chmielnic-

kim zawarto w Białej Cerkwi nowe porozumienie na znacznie gorszych dla niego warunkach.

źródła. Niemniej jednak nie umniej-

sza to jego licznych błędów i winy za

krwawą porażkę pod Batohem.

Masakra jeńców

Po bitwie Chmielnicki, zapłaciw-

szy sowity okup Nuradinowi, kazał

w dniach 3–4 czerwca wymordować

polskich jeńców. Miał to być rzeko-

mo odwet za porażkę Chmielnickie-

go pod Beresteczkiem sprzed roku,

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

choć hetmanowi kozackiemu szło o

opracowanie

coś więcej: odzyskanie prestiżu, nie-

Wikipedia ilustracje

co ostatnio nadszarpniętego, wśród

kozaczyzny, a także powstrzymanie

Powstanie kozackie tliło się jed-

armii Tatarów, którzy mając w ręku

nak nadal, a jesienią 1651 roku wy-

cennych jeńców udaliby się spiesznie

buchła prawie w całym kraju epide-

na Krym.

mia cholery, która zdziesiątkowała

Niezależnie od przyczyn, pod

ludność całej Rzeczypospolitej. Co

Batohem doszło do masakry bez-

roku wybuchały jednak walki. Jedną

bronnych, a w jej trakcie zginęło

z takich była bitwa pod Batohem –

prawdopodobnie 3500 doborowych

uroczyskiem w pobliżu dzisiejszego

Rzeź jeńców polskich pod Batohem. Grafika ze zbiorów Muzeum w Wilanowie

żołnierzy. Liczbę ocalałych z pogro-

miasta Ładyżyn w województwie

mu szacuje się na około 1500-2000.

słuchała rozkazu wodza i nie stawiła

cudzoziemskimi, zaś czoła hetman

ralnego szturmu. Hetman został w tej

winnickim na Ukrainie, która miała

Wśród ofiar znaleźli się Samuel

się w obozie.

Kalinowski z częścią piechoty i jaz-

fazie bitwy ranny i zastąpił go Marek

miejsce 1-2 czerwca 1652 roku.

Kalinowski – syn hetmana, Zyg-

dą. W dalszym ciągu panowała nie-

Sobieski.

Wojskami polskimi dowodził het-

munt Przyjemski – generał artylerii

subordynacja części jazdy – trudno

Sytuacja była dramatyczna. Do-

man polny Marcin Kalinowski, a woj-

bitwa

koronnej i pisarz polny koronny, Jan

Fatalne dowodzenie i bierność

dziś dokładnie określić ilość zbun-

datkowo w obozie wybuchł pożar

skami kozackimi – Bohdan Chmiel-

Odrzywolski – kasztelan czernihow-

wojsk koronnych w obozie, dopro-

towanych chorągwi. Prawdopodob-

(zapaliły się stogi siana). Zacięty opór

nicki, wspomagany przez Tatarów.

ski, Marek Sobieski – brat Jana przy-

wadziły do tego, że nieprzyjaciel

nie hetman Kalinowski liczył, że i te

stawiały regimenty cudzoziemskie

Bitwa zakończyła się klęską wojsk

szłego króla, Niepokojczycki, Górka

bez trudu przekroczył brodami Boh.

wojska przyłączą się do bitwy wobec

pod dowództwem Przyjemskiego,

polskich, a polscy jeńcy w większo-

i wielu innych. Ciało starego hetma-

Obóz został w ten sposób otoczo-

ataku wroga. Jednak część armii my-

ale zostały one zamknięte pomiędzy

ści pochodzący z bogatej szlachty w

na odnaleziono po bitwie w lesie, a

ny. 1 czerwca 1652 roku doszło do

ślała już tylko o ucieczce. Tyły obozu

pożarem a Kozakami, którymi na tym

liczbie 3,5 tys. z polecenia Chmiel-

głowę jego, zatkniętą na włóczni,

pierwszych walk Polaków z Tatarami.

zostały zaatakowane przez Kozaków,

odcinku prawdopodobnie dowodził

nickiego zostali wymordowani przez

obnoszono po zwycięskim obozie.

Ten dzień nie zapowiadał jeszcze

czoło zaś przez Tatarów. Sytuacja

Tymofiej Chmielnicki, syn Bohdana.

Tatarów. Zginęło w sumie około 8,5

Ocaleli nieliczni, w tym Krzysztof Ko-

dramatu. Jazda polska skutecznie

musiała być na tyłach dramatycz-

Prawdopodobne jest, że wówczas

tys. Polaków, dowódców i większość

rycki, Krzysztof Grodzicki i Stanisław

odparła Tatarów, ale trzy chorągwie

na, bo Przyjemski wysłał prośbę do

hetman Kalinowski walczący na czele

doborowych żołnierzy. Z tego wzglę-

Druszkiewicz, których Tatarzy ukryli

zapędziły się za daleko i najpraw-

Kalinowskiego o pomoc, ten jednak

obozu przeciwko Tatarom próbował

du Batoh jest nazywany sarmackim

w swoich namiotach.

dopodobniej wpadły w zasadzkę.

wyrwać się z obozu w otoczeniu czę-

Katyniem.

Bitwa pod Batohem miała prze-

Wówczas Tatarzy pojmali jeńców.

ści doborowej piechoty. Wtedy dotar-

łomowe znaczenie, zniszczenie naj-

Jednak już wówczas doszło do bun-

ła do niego wiadomość, że w lesie za

Przyczyny

lepszych oddziałów armii koronnej

tu części oddziałów polskiej jazdy w

obozem Tatarzy pojmali jego syna

Bohdan Chmielnicki w 1652 roku

pozwoliło Chmielnickiemu przejść do

obozie. Powodów było kilka, m.in.

Samuela. Próba odbicia syna skoń-

zdecydował się na marsz do Mołda-

ofensywy i w rezultacie – do oderwania

niewypłacany od miesięcy żołd, brak

czyła się śmiercią hetmana. Podobno

wii w celu oderwania od sojuszu z

części Ukrainy od Rzeczypospolitej.

zaufania do hetmana Kalinowskiego.

zginął walcząc dzielnie jak podają

Polską tamtejszego hospodara Bazy-

Po pierwszym dniu walk Kalinowski

lego Lupu. Dodatkowo chciał ożenić

zebrał naradę nocną ze starszyzną

swego syna Tymofieja z córką tego

Kącik

wojskową. Podczas narady Zygmunt

władcy Rozandą.

Do stóp Twoich

Przyjemski proponował, aby hetman

Ówczesny wódz armii koronnej,

z jazdą wyrwał się z obozu i udał się

hetman polny Marcin Kalinowski po-

poetycki

Do stóp Twoich, o Panienko,

Ukraińska moneta jubile-

do Kamieńca. Tam po przegrupowa-

stanowił udaremnić ten plan. W maju

Która ręce masz złożone,

uszowa wydana w 2002 roku

niu miała być przygotowana odsiecz.

1652 roku ogłosił koncentrację wojsk,

Niesiem hołdy Ci z piosenką

z okazji 350. rocznicy bitwy

Przyjemski, doświadczony oficer ra-

aby zagrodzić drogę pochodowi Ko-

Chwalcie łąki umajone.

Cześć Panience

dził zmniejszyć obóz i okopać się w

zaków i towarzyszących im Tatarów

Do stóp Twoich, o Majowa,

nim z samą tylko piechotą i artylerią.

nie mógł jej przysłać, bo sam był w

krymskich. Na miejsce zgrupowania

Cud za oknem – jabłoń w bieli

Z głębi serc rozkojarzone

Górę wzięła ambicja hetmana, który

trudnej sytuacji. W dodatku artyleria

wyznaczono wały dawnego obozu

I szaleje w piersi serce.

Nasze próby, smutki, słowa.

zdecydował się pozostać w obozie

polska nie mogła prowadzić ognia,

na uroczysku Batoh nad rzeką Boh,

Cudną wiosną świat się ścieli,

Chwalcie łąki umajone.

i walczyć, jednocześnie nie zmniej-

gdyż raziłaby własne oddziały jaz-

koło wsi Czetwertynówki. Był to duży

Maj nadchodzi. Cześć Panience!

szając jego rozmiaru. Wywołało to

dy. Prawdopodobnie wtedy hetman

błąd polskiego dowództwa, gdyż w

Do stóp Twoich, o Królowo,

dodatkowe niezadowolenie wśród

Kalinowski wydał tragiczną decyzję:

ten sposób wyeliminowano element

Wonią rajską pachnie cisza

Chylim skronie uznojone,

wojska, widzącego nieudolność do-

nakazał piechocie cudzoziemskiej

zaskoczenia wroga. Sam obóz ulo-

Wśród kwiecistych łąk powodzi,

Z Twe dary niezliczone.

wódcy. Nie wiadomo dokładnie, czy

otwarcie ognia do zbuntowanych jed-

kowano w miejscu z natury obron-

Wietrzyk z wolna nią kołysze.

Chwalcie łąki umajone.

Polacy już się orientowali jakimi siła-

nostek celem przywrócenia porząd-

nym i wydaje się, że miał służyć za

Cześć Panience! Maj nadchodzi.

mi dysponuje Chmielnicki i gdzie się

ku. Istnieją przesłanki sugerujące, że

bazę do dalszych działań, stało się

Do stóp Twych, Bogurodzico,

Sady, pola, kwitną drzewa,

znajduje. Najprawdopodobniej nie,

buntownicy chcieli wydać Kalinow-

Przedwiecznego Syna – dłonie

jednak inaczej. Samuel Wieliczko

Dzwoniąc majem ludzkie serce

Tak matczyne masz i lico.

bo hetman Kalinowski wcześniej

skiego Kozakom w zamian za wol-

pisał, że Polacy byli tak pewni siebie,

Litanią majową śpiewa.

Chwalcie łąki umajone.

popełnił kolejny błąd – nie zrobił roz-

ność. Hetman schronił się w otocze-

że nie wzmocnili wałów, nie znali siły

Maj nadchodzi. Cześć Panience!

poznania.

niu piechoty. Nie wiadomo dokładnie

nieprzyjaciela i nie wierzyli w nadej-

Do stóp Twoich, Pani świata,

2 czerwca 1652 rozpoczął się

czy doszło do bratobójczych walk na

ście Tatarów.

Świergot ptasząt budzi śpiewem

Której imię wciąż wielbione

kolejny dzień walk. Sytuacja była

dużą skalę. Z pewnością jednak z

Trudno oszacować liczebność

W łąk zieleni dostojeństwie.

Dziś i zawsze. Po wsze lata

następująca: tyłów obozu bronił

powstałego zamieszania skorzystali

walczących po obu stronach wojsk.

Dzwoni majem w całej ziemi.

Chwalcie łąki umajone.

Zygmunt Przyjemski z regimentami

Kozacy, którzy przystąpili do gene-

Część chorągwi koronnych nie po-

Cześć Panience! Cześć Panience!

Stanisława Nowosad