28

Po polskich tropach

31 lipca–16 sierpnia 2012 nr 14 (162) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Wzdłuż rzeki Juły

mieszkańców nie pamięta. Zdarzały

12 kilometrów. Moja mama dostała

się szatuny ludojady, ale coś takie-

pracę przy pieczeniu dla nich chleba

go. Nawet nie wiadomo jak takiego

w piekarni. Mężczyźni mogli widzieć

nazwać, przecie nie ludojad – może

się z rodzinami tylko w soboty, gdyż

kanibal – wtrąciłem. Ot tak dobre

w niedzielę wracali już do Pichczina.

Kolejnym celem naszej wyprawy jest miejscowość Paczicha, a raczej

słowo. Tylko pazury i łeb, i strzępy

Wypłata męża była bardzo skromną

położony kilkanaście kilometrów od niej specposiołok o tej samej nazwie.

futra z tego mniejszego zostały…

– nie więcej niż 25 rubli miesięcznie.

użas.

Też zaczęłam pracować, ale nie

Transport do Paczichy udaje się nam załatwić dzięki pomocy Wasi. Jego

mogłam na długo zostawiać ma-

Po kilkudziesięciu minutach jaz-

leńkiego syna. Pomógł komendant.

dy dotarliśmy do miejsca, w którym

znajomi jadą akurat w tamtą stronę swoją Ładą. Odległość ponad 70

Postarał się w medpunkcie i wydali

trzeba było zostawić samochód. Do

kilometrów pokonujemy bardzo szybko. Toporne i wyśmiewane u nas

mi zaświadczenie, iż „Spiecpierie-

Paczichy nie da się dojechać – na-

sielenka Anna Masternak ma ane-

wet traktorem szkoda ryzykować.

Łady doskonale sprawdzają się w tych dzikich rejonach.

mię i ogólnie jest słaba. Nadaje się

Na błotnistej drodze pełno śladów

jedynie do lekkich prac”.

niedźwiedzia. Świerzych. W końcu to

Po przysłaniu Polaków sytuacja

jego królestwo, a my tu jesteśmy tyl-

w posiołku okazała się dramatycz-

ko gośćmi. W najgorszym wypadku

na. Komendant Nikiforow raporto-

pokarmem. Jak mawiają miejscowi

wał do swoich przełożonych: „Nie

myśliwi: „Człowiek w 100% składa

ma czym robić remontu, nie ma

się z jedzenia”. Wkrótce naszym

szkła, budujemy łaźnię, udało się ją

oczom ukazuje się samotna chatka.

pokryć dachem tylko do połowy, ale

Według słów przewodnika, jej właści-

nie ma materiałów na dokończenie.

ciel zginął dwa lata temu mniej więcej

Brak materiałów na remont szkoły.

w tym miejscu w którym w Kuszkopa-

Na ławki napiłowano materiał, ale

le pływa prom. Załamał się pod nim

nie ma kleju. Kołchoz nie pozwa-

lód, gdy jechał do domu samocho-

la zrobić ogrodzenia wokół szkoły,

dem. Ciało odnaleźli dopiero po kilku

gdyż zajmie zbyt dużo ziemi”.

miesiącach, wiele kilometrów dalej. A

chatka została. Od czasu do czasu

korzystają z niej myśliwi. Dalej idzie-

my wzdłuż rzeki Paczicha. Po kilku

kilometrach dochodzimy do następ-

nej chatki, niezwykle malowniczo po-

łożonej na skarpie. Tutaj ustrzeliłem

swojego pierwszego łosia – chwali

się nasz przewodnik – jeszcze przed

pieriestrojką. Ech, wspomnienia. Ale

chodźmy dalej, bo do zmroku co raz

bliżej.

Kilkadziesiąt metrów za chatką

natrafiamy na cmentarz. Katolickie

krzyże – jeszcze stoją!

Liesopował, obwód Archangielski

Paczicha

Pani Eudokia została jednak nad

Żeby przeżyć sprzedawali swoje

Historia Paczichy należy do naj-

ADAM „KACzOR”

Wiktor Szalaty zesłany wraz

Piniegą. Wkrótce poślubiła zesłańca

rzeczy. Mój ojciec od rodziny Bara-

lepiej udokumentowanych spośród

KACzYŃSKI

z rodziną do specposiołka

– Niemca Wołżańskiego o imieniu

nowskich kupił taką wielką skrzynię,

wszystkich specposiołków w całym

nr 92. zdjęcie w mundurze

Albrecht, który trafił na daleką pół-

okutą na rogach. Zachowała się do

Po dotarciu do Paczichy odnajdu-

obwodzie Archangielskim. Osada po-

Wojska Polskiego, 1945 r.

noc po napaści Hitlera na ZSRR.

dziś dnia – teraz rozporządza nią

jemy swojego następnego przewod-

łożona nad rzeką o tej samej nazwie

Uwolnienie Polaków przysporzyło

mój syn. Ojciec miał o Polakach

nika. Niestety z powodu choroby nie

powstała na początku lat 30. W 1932

Fatalny stan posiołka, wysoka

miejscowym gospodarstwom le-

bardzo dobrą opinię, cenił ich jako

może z nami jechać do specposiołka,

r., założono tam kołchoz „Nowyj put”

umieralność i przede wszystkim

śnym sporych kłopotów. Brak ludzi

pracowników, zawsze wspominał

ale obiecuje znaleźć zastępcę i przy

– „Nowa droga”. Nazwa była o tyle

niewykonywanie planu wyrębu lasu

do pracy nie spowodował zmniej-

iż stosunki pomiędzy zesłańcami a

okazji zaprowadza nas do najstar-

kuriozalna, że posiołok w zasadzie

zdopingowało władzę radziecką do

szenia wyśrubowanych planów. Sy-

miejscowymi Rosjanami układały

szej babuszki we wsi. Mieszkająca

nie posiadał drogi z prawdziwego

działania. Do Paczichy przysłano

tuacja zaczęła się zmieniać dopiero

się dobrze.

nad rzeką pani Eudokia urodziła się

zdarzenia. W czasie mrozów moż-

komisję kontrolną, która sytuację w

po wojnie, gdy do domów powrócili

Moja mama, która zawiadywała

w 1925 r. Po chwili oporu udaje się ją

na było się tam dostać po zimniku,

posiołku scharakteryzowała w na-

nieliczni ocalali frontowi żołnierze. Z

stajnią stale pracowała z siedmioma

jednak namówić na rozmowę:

latem jedynie końską furmanką, a

stępujący sposób: „Pomieszczenia,

czasem atrakcyjne zarobki sprawiły,

Polakami. Pozostali albo pracowali

„Ech, chłopcy, ja ze względu na

i to pod warunkiem, że była obciążo-

gdzie mieszkają robotnicy nie bielo-

iż tajga ponownie się zaludniła, tym

w lesie albo w kołchozie. Głównie

swój wiek już zbyt wiele nie pamię-

na co najwyżej w połowie, a ziemia

ne, choć remont przeprowadzono.

razem jednak ochotnikami szukają-

sadzili kartofle, ale nawet zboże im

tam. Moja matka kierowała wówczas

nie była rozmoczona przez deszcze.

Należy niezwłocznie przysłać wapno

cymi lepszego życia.

wychodziło. Ludzie opowiadali, że w

stajnią, ojciec zaś był naczelnikiem

Pomimo niespełna 100 kilometrowej

do pobielenia ścian, w przeciwnym

Po wizycie u pani Eudokii, uda-

specposiołku Paczicha był taki srogi

w Kuszkopale, choć najczęściej

odległości od rejonowych Karpagor,

razie pomieszczenia będą wyglądać

liśmy się na poszukiwania kolejnych

komendant, nazywał się Nikiforow,

przebywał w lesie jakieś 100 kilome-

Paczicha była prawdziwą trudnodo-

gorzej od chlewu. Ocieplenia brak,

świadków i przewodnika, który po-

stale jeździł na koniu, z naganem

trów w górę rzeki, gdzie pracował z

stępną wyspą w bezkresnym morzu

oszklenia wewnętrznych, a gdzie

kazałby nam właściwą – historyczną

przy pasie.

Polakami. Ja wówczas rozwoziłam

tajgi. W 1935 w posiołku rozpoczę-

nie gdzie także i zewnętrznych ram

Paczichę. Po dość długich negocja-

Do dziś dnia pamiętam jak ogło-

pocztę pomiędzy poszczególnymi

to wlekącą się ponad 5 lat budowę

okien brak. […] W pomieszczeniach

cjach udało się. Ruszamy. Odcinek

szono amnestię i Polacy całymi rodzi-

posiołkami. Do dziś dnia pamiętam

szkoły, stołówki, nowych baraków

panują antysanitarne warunki, nie

drogi pomiędzy Kuszkopałą, nową

nami spływali na tratwach w dół Juły

imiona swoich polskich koleżanek

oraz pomieszczeń sanitarnych słu-

myje się podłóg, brud, […] duchota.

Paczichą a oddaloną o kilkadziesiąt

i potem dalej Piniegą do Karpagor. To

– Ewka, Krystyna, Maria, Grażyna

żących dezynfekcji odzieży, czyli

Raportowali nam, że mają 100% łó-

kilometrów stacją kolejową, w tej

co najbardziej utkwiło mi w pamięci,

i Stefka Michalska, z którą umawiał

zwykłemu odwszeniu. Miejscowość

żek, ale po sprawdzeniu okazało się

chwili pieczołowicie odbudowuje ją

to te tratwy i palące się na nich ogni-

się nasz Wańka. Nazwiska niestety

dość prężnie rozwijała się dzięki no-

że są to zwykle nary”.

szwedzka firma zajmująca się pozy-

ska. Później w Karpogorach wsiedli

już pozapominałam. Wiem tylko, że

wym kontyngentom kułaków, wro-

Paczicha, podobnie jak i inne

skiwaniem drewna. Szeroki i równy

na statek – pamiętam jak żegnałam

były rodziny Truchanowiczów, Ziem-

gów ludu i innych elementów niepo-

tego typu specposiołki cierpiała nie

trakt ciągnie się dziesiątki kilome-

jedną z grup odpływających. Machali

kiewiczów, Baranowskich, Iszkiewi-

dobających się władzy sowieckiej.

tylko z powodu oddalenia od głów-

trów. Ruch zaskakująco duży – co

i krzyczeli – Duśka, jedź z nami do

czów i Pietrzyków. Była też rodzina,

Pomimo ogromnej śmiertelności

nych centrów, ale także na skutek

jakiś czas mijamy potężne maszyny

Polski. Wówczas nawet dobrze mó-

w której było siedmiu chłopaków

liczba ludności stale się zwiększała.

ogólnego stanu spraw w całym So-

do ścinania i załadunku drewna.

wiłam po polsku. Do dziś dnia z resz-

– rodzice im zmarli i zostali sami.

Przed przyjazdem Polaków część

juzie. O ile z kryciem dachów i sta-

Jadą na lawetach bądź na swoich

tą pamiętam trochę słów.

Pamiętam także nazwisko Kłop

ludzi wysiedlono do innych miejsco-

wianiem konstrukcji domów radzono

gąsienicach. Wszystkie nowiutkie.

Po wojnie do prac w lesie werbo-

oraz takiego drobniutkiego niewyro-

wości. W końcu marca 1940 r. do

Twaju mać! – denerwuje się kierow-

sobie wykorzystując stare metody

wali kogo się dało. Baby wychodziły

śniętego 14 letniego Zbyszka, który

Paczichy trafiło 259 osób, z czego

ca – za Sojuza się opłacało, teraz

łączenia drewna na zaciosy, to bez

za mąż jak tylko nadarzyła się oka-

często do nas przychodził. Wszyscy

106 zakwalifikowano jako zdolne do

Szwedom się opłaca, tylko naszym

szkła, wapna i gwoździ o wykończe-

zja, bo większość mężczyzn wyginę-

oni pracowali wzdłuż Szukszy (rzeki

pracy. Oto jak wspominają Paczichę

się nie opłacało. Wszystko rozkradli.

niu nie mogło być mowy. Brakowało

ła na wojnie. Powszechny postrach

wpływającej do Juły i wraz z nią do

świadkowie: „26 marca dojechali-

Nawet droga przez nikogo nie utrzy-

nawet podstawowych narzędzi. Co

w okolicy wzbudzał przez pewien

Piniegi). Oprócz Polaków byli także

śmy do Paczichy. Komendant Niki-

mywana przez te kilkanaście lat ule-

gorsza nie można ich było nawet

czas taki włóczęga – Niemiec Szmit,

przesiedleńcy z Ukrainy – dobrze

forow dał nam 3 dni na odpoczynek.

gła degradacji. Teraz trzeba wszyst-

kupić… Plan zaopatrzenia zesłań-

zesłany w nasze strony za próbę

pamiętam Wasyla Kokoszyńskiego.

Potem zebrał nas wszystkich w klu-

ko na nowo zaczynać. O tu jest to

ców zrealizowano tylko w 10%. Na

gwałtu. Co się z nim potem stało nie

Mieszkaliśmy razem w jednym

bie i oznajmił, że przyjechaliśmy tu

miejsce, o którym wszyscy mówią.

50 rodzin wydano 7 wiader i dwa

wiem. Choć czasy wtedy ciężkie były

baraku – drzwi w drzwi. Nasza izba

na zawsze i że będziemy tu praco-

To tutaj w zeszłym roku niedźwiedź

kociołki. Zgodnie z założeniami ze-

i wojna, i głód, to jednak była u nas

i naprzeciw polska. Razem chodzili-

wać. Od razu wybrał mężczyzn do

zżarł drugiego, trochę mniejszego.

słanym Polakom miano wydać 500

i medycyna, i szkoły działały. Nie to

śmy do klubu, uczyliśmy się polskich

spławiania drzewa w posiołku Pich-

Czegoś takiego nikt z najstarszych

misek, ale nie było żadnej.

co teraz…”.

piosenek. Polacy nie pili tyle co nasi.

czino, oddalonego od Paczichy o