7

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 17–30 sierpnia 2012 nr 15 (163)

„Hyde Parku” – centralnym punkcie

runkach „pierestrojki” walkę o wolną

wych” (relację z uroczystości zamie-

Polski. Nikt z obserwujących te sce-

załogi „Energopolu” i miejscowych

miasta Lwowa, prospekcie Lenina,

i samodzielną Ukrainę. Prof. Leszek

ściła m.in. „Lwowska Prawda”, nr 70

ny nie mógł powstrzymać łez…

Polaków w te poczynania, w pierw-

między operą a pomnikiem Mickie-

Mazepa w imieniu TKPZL oraz miej-

(12074 z 13. 04. 1990 r.).

Mam ogromną satysfakcję, po-

szej kolejności prof. Leszka Maze-

wicza, w miejscu, gdzie przed wojną

scowi Polacy dawali temu wyraz w

dobnie jak moi ówcześni współpra-

py – pierwszego przewodniczącego

wznosił się pomnik Sobieskiego. Co-

trakcie różnorodnych spotkań z miej-

cownicy, że w miarę naszych sił i możli-

powstałego w grudniu 1988 r. Towa-

Od autora…

raz śmielej i odważniej o swojej przy-

scowymi Ukraińcami.

Starałem się przedstawić nie-

wości oraz dzięki moim bardzo dobrym

rzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwow-

należności narodowej zaczęli mówić

Polacy aktywnie uczestniczyli w

które poczynania nowo powstałego

kontaktom z Urzędem ds. Wyznań, a

skiej, oraz takich ludzi w Kraju, jak

żyjący we Lwowie Polacy. Na mniej

różnych akcjach politycznych, m.in.

Urzędu w pierwszych latach jego

także ogromnemu zaangażowaniu się

Jerzy Janicki. Tak się szczęśliwie zło-

lub bardziej formalnych spotkaniach,

w wielu ogólnomiejskich wiecach

funkcjonowania. Mimo że w ciągu

wielkiego przyjaciela naszego Urzę-

żyło, że w tym czasie ministrem bu-

w tym w Urzędzie Konsularnym, któ-

potępiających represje stalinowskie,

pierwszego roku byłem jedynym kon-

du, Ukraińca, Konstantego Czawagi

downictwa i materiałów budowlanych

ry był o każdej porze dnia dla nich

popierających ukraińskie dążenia

sulem w tym Urzędzie (w roku 1990

(obecnie dziennikarz „Kuriera Galicyj-

(jemu podlegał „Energopol”) był mój

otwarty, zrodziła się myśl o utworze-

niepodległościowe i na rzecz prze-

pracowało już 4 konsulów), to efekty

skiego” i współpracownik radia „Wa-

wieloletni przyjaciel Józef Niewia-

niu organizacji zrzeszającej Polaków.

obrażeń demokratycznych. Wiece

pracy placówki zostały bardzo wyso-

tykan”) w latach 1988-1990 w rejonie

domski, który do tej sprawy odniósł

odbywały się na placu przed uniwer-

ko ocenione przez kierownictwo MSZ

naszego działania zwrócono miejsco-

się z pełnym zrozumieniem.

sytetem, koło „Brygidek”, przed wię-

(podziękowania i gratulacje dla mnie

wym Polakom około 100 obiektów sa-

Podjęcie prac na Cmentarzu

Powstanie Towarzystwa

zieniem na Łąckiego i wspomnianym

od ministra Skubiszewskiego), miej-

kralnych. Ścisłe kontakty utrzymywa-

Orląt wymagało przynajmniej życz-

Kultury Polskiej

już centrum Lwowa. Na placu przed

scowych Polaków (czemu dają wyraz

liśmy z ojcem Rafałem (Kiernickim).

liwej aprobaty ówczesnej opozycji

Ziemi Lwowskiej

Powstanie Towarzystwa Kultury

Teatrem Skarbkowskim po raz pierw-

przy każdym moim pobycie we Lwo-

Gościem Urzędu był też arcybiskup

ukraińskiej. To właśnie prof. Leszek

Polskiej Ziemi Lwowskiej to wynik

szy w powojennym Lwowie Polacy

wie), rodaków w Kraju, a także przez

Marian Jaworski.

Mazepa był organizatorem i wspólnie

i efekt zbiorowej mądrości, odwagi

manifestowali pod biało-czerwonymi

większość lwowskich Ukraińców.

ze mną uczestniczył w spotkaniach z

i zaangażowania żyjących we Lwo-

flagami. W styczniu 1990 r. po raz

Pragnę podkreślić z całą mocą,

przewodniczącym „Ruchu” we Lwo-

Czas „pierestrojki”

wie Polaków, a szczególnie ludzi ta-

drugi z flagami narodowymi brali

że efekty te osiągnięte przede

W okresie nasilającej się „piere-

wie prof. Orestem Włochem. Zaprzy-

wszystkim dzięki ofiarności, samo-

strojki” uzyskałem zgodę na rozpo-

zaparciu i serdecznemu zaangażo-

częcie prac renowacyjnych w czynie

waniu się tych ludzi, którzy podjęli

społecznym przez załogę „Energo-

razem ze mną prace w Urzędzie w

polu” na Cmentarzu Łyczakowskim,

tym bardzo trudnym, obfitującym w

w tym w „kwartałach wojskowych”.

znamienne wydarzenia okresie. To

Nie muszę dodawać, że do prac tych

dzięki panu Jackowi Klimowiczowi,

bardzo czynnie włączyli się miejscowi

znającemu Lwów i realia lwowskie

Polacy, którzy już wcześniej podejmo-

(pochodzi z Łodzi, ukończył studia

wali działania mające na celu ochronę

we Lwowie, gdzie założył rodzinę i

tego obiektu przed zniszczeniem.

osiadł tu na stałe), mogłem szybko

W pierwszej kolejności przystą-

nawiązać ścisłą współpracę z odpo-

piono do porządkowania i odrestau-

wiednimi władzami i instytucjami. Pan

rowania kwatery powstańców listo-

Jacek, najpierw społecznie, używając

padowych lat 1830-1831 i tzw. „górki

własnego samochodu, gdy trzeba

powstańców lat 1863-1864”, zwanej

było to także w nocy i dni świątecz-

też „cmentarzyskiem powstańców

ne, załatwiał sprawy konsularne.

styczniowych”. Konsekwencją zgody

Kosztem wolnego czasu jeździł do

na prace renowacyjne w „kwaterach

Polaków oczekujących na przejściu

wojskowych” było rozpoczęcie prac

Pierwsze walne zebranie sprawozdawczo-wyborcze Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi

granicznym, łagodził i rozwiązywał

na Cmentarzu Orląt.

Lwowskiej. Lwów, 1990 r. Fot. Archiwum KG

konflikty w kolejkach oczekujących

Pragnę zauważyć, że we wza-

na odprawę. Faktycznie przez rok

jemnych relacjach długo nie używano

udział w tzw. „łańcuchu solidarności”.

jaźniony z Urzędem Konsularnym

kich, jak Leszek Mazepa, Władysław

pełnił funkcję mojego nieformalnego

nazwy Cmentarz Orląt. Był Cmentarz

Taka postawa miejscowych Polaków

Konstanty Czawaga był organizato-

Łokietko, Adam Kokodyński, Stani-

zastępcy. Musiał się zmierzyć z wie-

Łyczakowski i kwatery wojskowe.

miała bardzo pozytywny wpływ na

rem moich spotkań z przedstawicie-

sław Czerkas, Zbigniew Jarmiłko,

loma problemami, zwłaszcza wtedy,

Jeszcze w „Porozumieniu podpisa-

ich relacje z lwowskimi Ukraińcami.

lami zdelegalizowanego Kościoła

Marian Baranowski, Jan i Zbigniew

gdy ja wyjeżdżałem służbowo do

nym przez Fundację Kultury Polskiej

W tym kontekście bardzo waż-

Unickiego. Nie muszę dodawać, że

Bilowie, Adolf Wisłowski, bracia Emil

innych odwodów. Z ogromu swoich

z Lwowskim Oddziałem Funduszu

nym wydarzeniem, z inicjatywy R.

większość tego typu spotkań odby-

i Józef Legowiczowie, Marta Marku-

obowiązków wywiązywał się zawsze

Kultury Ukraińskiej” w dniu 10 marca

Bratunia i J. Hryniewa, przewodni-

wała się poza siedzibą Urzędu.

nina i dziesiątki innych.

wzorowo.

1990 r. użyto takich sformułowań.

czącego lwowskiego „Memoriału”,

Ważnym przedsięwzięciem w tym

Jestem szczęśliwy, że w okresie,

Nie do przecenienia była pełna

W języku oficjalnym we Lwowie

był symboliczny „Akt pojednania w

kontekście było spotkanie znanych

gdy powstawało Towarzystwo i miej-

zaangażowania praca pani Mirosła-

nazwa „Cmentarz Orląt” zaczęła się

dniu 30 listopada 1989 r. W dniu tym,

ukraińskich polityków opozycyjnych

scowi Polacy z dumą wojowali o swoją

wy Woskowskiej (prywatnie mojej

pojawiać w drugiej połowie 1989 r., a

w obecności mnóstwa ludzi – Ukra-

Lwowa, m.in. profesorów wspomnia-

tożsamość narodową, miałem szczę-

żony). Pełniła funkcję księgowej, zaj-

została niejako zalegalizowana pod-

ińców i Polaków – z flagami narodo-

nego już O. Włocha i M. Hołubca z

ście być z tymi ludźmi i udzielać im, w

mowała się sprawami finansowymi,

czas wizyty prezydenta Wojciecha

wymi (Ukraińcy pod nielegalnymi) na

przedstawicielami polskiego Sejmu

miarę swoich sił i możliwości, różno-

zaopatrzeniem oraz recepcją intere-

Jaruzelskiego we Lwowie w dniu 12

Cmentarzu Janowskim pod symbo-

Kontraktowego, zorganizowane prze-

rodnej pomocy.

santów o każdej porze dnia i nocy

kwietnia 1990 r.

licznym krzyżem z wieńcem ciernio-

ze mnie w Konsulacie. Uczestniczyli

Duszą i prawdziwym przywódcą

(mieszkaliśmy na terenie Konsulatu).

Kiedy mowa o początkach prac

wym, wzniesionym w miejscu, gdzie

w nim m.in. senatorowie A. Szczep-

oraz przewodnikiem na tej trudnej

Ludziom, najczęściej wymęczonym

renowacyjnych na Cmentarzu Łycza-

zostały zdewastowane groby „Strzel-

kowski (znany aktor) i J. Musiał, poseł

drodze był prof. Leszek Mazepa.

i zdenerwowanym, zawsze służyła

kowskim i Cmentarzu Orląt, pragnę

ców Siczowych”, złożono wieńce z

J. Błachno oraz L. Mazepa, J. Janicki,

Jego wysoka kultura osobista, takt,

dobrym słowem, szklanką herbaty

z ogromnym szacunkiem przywołać

napisami polskimi na szarfach „Bra-

S. Nicieja i in. Dokonaliśmy szczerej

zaangażowanie, wyrozumiałość dla

lub kawy i w miarę potrzeby podej-

nazwisko mojego przyjaciela śp. Jó-

ciom Ukraińcom – Lwowscy Polacy”.

wymiany poglądów nt. perspektyw

ludzkich słabości i ambicji, szacunek

mowała stosowne interwencje.

zefa Bobrowskiego – ówczesnego

Następnie uczestnicy uroczystości

stosunków polsko-ukraińskich oraz

i uznanie w kręgach naukowych i kul-

Tej dwójce dzielnie sekundo-

dyrektora „Energopolu” we Lwowie.

udali się na odkopywany Cmentarz

potrzeb Polaków we Lwowie i na Zie-

turalnych odegrały decydującą rolę

wali: śp. Ewa Tarchanow, kierowca

Jego zaangażowanie się i ogromny

Orląt, gdzie złożyli wieńce z napisami

mi Lwowskiej.

przy tworzeniu organizacji.

„Giena” Kogut i Natasza. Dzięki nim

autorytet wśród załogi sprawiły, że z

na szarfach w języku ukraińskim „Bra-

Te poczynania, które przedsta-

Wyrazem mądrości, polegającą

Urząd był czynny całą dobę, nie znali

chwilą uzyskania przez Urząd Konsu-

ciom Polakom – Lwowscy Ukraińcy”.

wiłem wyżej, (i nie tylko te), były po-

na uwzględnieniu istniejących realiów,

pojęcia „godziny urzędowania”, pra-

larny zgody na rozpoczęcie prac na

Leszek Mazepa w cytowanej książce

dejmowane, o czym trzeba pamiętać,

była nazwa organizacji. Nie zwią-

cowali zaś za marne grosze. Żadne

Cmentarzu Łyczakowskim (de facto

(„Rozmyślania…, s. 54) o wydarzeniu

w okresie gdy jeszcze funkcjonowała

zek, zrzeszenie, organizacja itp., lecz

z nich nie miało poborów przekra-

Cmentarzu Orląt) załoga „Energopo-

tym pisze: „Przemówienia wygłosili

władza radziecka. Wszystkie dzie-

Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi

czających 150 USD miesięcznie.

lu”, podkreślam w czynie społecznym,

J. Hryniew, R. Bratuń i ja, apelując

dziny życia społecznego, politycz-

Lwowskiej. Nazwa sugerowała, o czym

Ja mogłem tylko wynagrodzić ich

dokonała rzeczy wręcz niemożliwej –

do Ukraińców i Polaków o wzajemne

nego, kulturalnego i gospodarczego

przekonywano władze, że Towarzy-

uznaniem i szacunkiem, co zwielokrot-

do lata 1990 r. praktycznie wszystkie

porozumienie i braterską przyjaźń w

regulowała partia. Przecież Ukraina

stwo to organizacja, która jest otwarta

niam z perspektywy minionych lat.

mogiły Obrońców Lwowa zostały od-

duchu jedności walki w imię hasła „Za

proklamowała niepodległość dopiero

dla wszystkich, którzy interesują się

Efekty osiągnięte w tak krótkim

kopane, a śmiecie i gruz, którymi były

wolność naszą i waszą”. Uważam,

24 sierpnia 1991 r. A nasze działania

polską kulturą, a więc nie tylko Pola-

czasie były możliwe także dzięki

przysypane, zostały wywiezione.

że była to niezwykle ważna akcja w

odbywały się w latach 1987-1990.

ków. Stąd aktywnymi jego członkami

wsparciu, życzliwości i w wielu spra-

O postawie załogi i jej dyrektora

duchu pojednania, przyjęta przez

Jak pisze L. Mazepa w cytowanej już

zostali: Ukrainiec Konstanty Czawaga,

wach konkretnej pomocy ze strony

niech świadczy jeszcze jeden przy-

obie społeczności ze zrozumieniem

książce (s. 29) o lwowskich Polakach:

wspaniały propagator kultury polskiej

licznych instytucji i organizacji kra-

kład. W 1989 r. zwróciłem się do

i uczuciem ulgi, że nareszcie coś w

„Byliśmy obywatelami ZSRR z całymi

reżyser Teatru Polskiego Rosjanin

jowych oraz takich ludzi, jak Jerzy

władz z prośbą o umożliwienie mi od-

tym kierunku zaczyna się dziać”.

z tego wynikającymi konsekwencja-

Walery Bortiakow. Wspierali powstanie

Janicki. Na każdym kroku mogłem

dania hołdu poległym polskim żołnie-

Podobny akt polsko-ukraińskie-

mi. Otoczeni i obserwowani przez

Towarzystwa miejscowi dziennikarze

liczyć na pomoc i wsparcie miejsco-

rzom Września 1939 roku – z okazji

go pojednania – z inicjatywy Konsu-

wszelkie służby komunistyczne.

– codzienni goście Konsulatu – i takie

wych Polaków, którym przewodził

50 rocznicy wybuchu II wojny świa-

latu – miał miejsce w dniu 12 kwietnia

Zresztą gdy zostałem prezesem To-

autorytety, jak m.in. ówczesny rektor

wybitny uczony, wspaniały, mądry

towej. Wiedziałem, że są pochowani

1990 r. w czasie wizyty we Lwowie

warzystwa, mój telefon był na stałym

Wyższej Szkoły Sztuk Stosowanych

człowiek prof. Leszek Mazepa.

na dawnym przedmieściu Lwowa, w

ówczesnego prezydenta Wojciecha

podsłuchu (czułem, słyszałem w słu-

(obecnie Akademia Sztuki) Emanuel

Bardzo pozytywną atmosferę wy-

Hołosku. Zgodę uzyskałem 31 sierp-

Jaruzelskiego. Po raz pierwszy w

chawce stałą obecność i oddech tego

Myśko, przewodniczący Lwowskiego

twarzali miejscowi dziennikarze, z któ-

nia. Co nastąpiło później, zrelacjo-

powojennej historii, w obecności

kagebisty), zaś w roku następnym

Oddziału Literatów Ukrainy, wybitny

rymi systematycznie się spotykałem,

nowała w „Gazecie Wyborczej” pani

Ukraińców i miejscowych Polaków,

zdjęto mnie z funkcji kierownika kate-

poeta, deputowany do Rady Najwyż-

m.in. na comiesięcznych konferen-

Wiesława Grochala w artykule „Tyl-

najwyższy rangą przedstawiciel pań-

dry w Konserwatorium, chociaż moja

szej, syn posła na Sejm II RP Rosty-

cjach prasowych. Niemały wpływ miało

ko we Lwowie”: „Kiedy Konsulat dał

stwa polskiego oficjalnie złożył kwiaty

kadencja się nie skończyła”.

sław Bratuń, przewodniczący „Ruchu”

i to, że udało mi się w niedługim czasie

znak, że można, w jedna noc zrobili

na wydobytych częściowo spod gru-

I chociaż system radziecki ciągle

we Lwowie prof. O. Włoch i wielu in-

ułożyć pełne zrozumienia partnerskie

pomnik, krzyż z napisem Żołnierzom

zu i śmieci mogiłach obrońców Lwo-

funkcjonował, to jednak pojawiało się

nych intelektualistów.

stosunki z miejscowymi władzami i o

poległym w walce 1939 roku i po-

wa, zaś Józef Czyrek – ówczesny

w nim coraz więcej pęknięć i rys. „Pie-

czym wspomniałem – z opozycją.

sadzili wokół tuje tak, że nazajutrz w

sekretarz w Kancelarii Prezydenta

restrojka” i „głasnost” powodowały

Po stronie Ukrainy

W 25. rocznicę powołania Urzę-

rocznicę Września, pośrodku działek,

i Janusz Onyszkiewicz, ówczesny

wzrost poczucia narodowego Ukraiń-

Wielką zbiorową mądrością ży-

du Konsularnego we Lwowie życzmy

na dawnym śmietnisku można było

wiceminister Obrony Narodowej, któ-

ców i ich dążenie do utworzenia sa-

jących we Lwowie i na terenie Za-

ludziom w nim zatrudnionym wielu

odprawić uroczystą mszę”.

rym miałem zaszczyt towarzyszyć,

modzielnego, niezawisłego państwa.

chodniej Ukrainy Polaków było także

sukcesów w pracy i wszelkiej po-

Uzyskane efekty byłyby niemoż-

w imieniu Prezydenta Polski złożyli

Był to główny temat codziennych wy-

i to, że od samego początku stanęli

myślności w życiu osobistym.

liwe, gdyby nie zaangażowanie się

kwiaty na mogiłach „Strzelców Siczo-

stąpień, np. w swoistym ukraińskim

po stronie tych, którzy podjęli w wa-