8

Rozmowy Kuriera

17–30 sierpnia 2012 nr 15 (163) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Sposób na życie… w warunkach

całkowicie odmienionych

z ELŻBIETĄ SMUŁKOWĄ, slawistką, białorutenistką, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego i pierwszym ambasado-

rem RP na Białorusi, rozmawiał we Lwowie, mieście jej urodzenia i dzieciństwa, KONSTANTY CZAWAGA.

Prof. dr hab. Elżbieta Smułkowa

od innych. Natomiast każdy przycho-

przeleżałam prawie miesiąc. Więc w

jest specjalistką w zakresie języka

dzący z zewnątrz jeżeli nie widzi tej

sytuacji kiedy poznałam tych ludzi, a

i dialektów białoruskich oraz słowiań-

odrębności językowej to unifikuje. U

zarazem wartość życia, uznałam, że

skiego językoznawstwa porównaw-

nas się mówi – Ruscy. Handlują na

trzeba w jakiś sposób ich upamiętnić.

czego. Badaczka polsko-białorusko-

targu Ruscy. A czy oni są Ukraińcami,

Napisać wspomnienie o ludziach z

litewskiego pogranicza w zakresie

czy oni są Białorusinami, czy Rosja-

okresu powojennego, którzy wtedy

kontaktów językowych i problema-

nami to każdemu jest wszystko jedno.

tutaj reprezentowali, kontynuowali

tyki socjo-etnolingwistycznej. Orga-

Myślę, że akcja zadbania w tej chwili

kulturę polską. O ludziach, którzy w

nizatorka kształcenia młodej kadry

o zachowaniu języka ukraińskiego tu-

moim przekonaniu są zasłużeni dla

naukowej (polskiej i zagranicznej) w

taj, też ma duże znaczenie. Nie wiem

tego regionu. Nie tylko dla samej kul-

zakresie interdyscyplinarnych badań

jak pan to ocenia, ale wydaje mi się,

tury polskiej, ale i pokazania sposobu

terenowych pogranicza językowego

że dużą wartością jest zachowanie

na życie. Należy pokazać te kontakty,

i kulturowego. Kilkakrotnie odbywała

języka, ażeby nie stracić tożsamości

które one, jako Polki, miały z miejsco-

staże naukowe w Kijowie, Mińsku

narodowej.

wą ludnością ukraińską. I myślę, że

i Moskwie. Prowadziła wykłady go-

to jest ta zasadnicza rzecz. Poza tym

Czy mianowanie Ambasa-

ścinne na zaproszenie Uniwersytetów

mam trochę materiału od nich sa-

dorem RP na Białorusi było

w Lund i w Konstancji. Uczestniczka

mych. Mam trochę rysunków, wierszy

dla Pani niespodzianką?

Międzynarodowych Kongresów Sla-

Było niewątpliwie w jakimś sensie

okolicznościowych, świadczących o

wistycznych i licznych międzynarodo-

niespodzianką i rzeczą przed którą

zwyczajach. Ja bym określiła to tak

wych konferencji w kraju i zagranicą,

ja się dość długo wzbraniałam, bo

– sposób na życie w warunkach cał-

w tym w 1990 roku w Rzymie na

dobrze się czułam w swojej nauko-

kowicie odmienionych.

sympozjum The Foundations of Hi-

wej skórze. Ale myślę, że dobrze się

Skrawkiem polskości na

storical and Cultural Traditions in East

stało, bo ja znałam Białoruś jako ba-

tych ziemiach był Kościół…

Central Europe: Belarus, Lithuania,

dacz – badacz przede wszystkim ję-

Tak, w dużym stopniu był Kościół

Poland, Ukraine, na którym po raz

zyka wiejskiego, a w tej nowej funkcji

i one były z tym Kościołem bardzo

pierwszy spotkali się przedstawiciele

poznałam stosunki właśnie odgórne

związane. Tu są różne środowiska

państw postsowieckich z badaczami

i to jak Białoruś funkcjonuje jako pań-

polskie we Lwowie. Ja miałam do

emigracyjnymi Ameryki i krajów Eu-

stwo. Myślę że dzięki temu zyskałam

czynienia akurat bardziej z jednym

ropy Zachodniej. Jest autorką „Księgi

szerszą wiedzę na temat narodu, na

środowiskiem, można je nazwać le-

Prof. Elżbieta Smułkowa

referatów i dyskusji Okrągłego sto-

temat kraju. Nie żałuję tej decyzji.

karsko-pielęgniarskim i tym się chcia-

znaniu. Na wyznaniu, na miejscu

łu”, która została wydana w Lublinie

Ale jak tylko się umowa skończyła,

łam zająć. Natomiast wiem, że już

A czy nie ma zagrożenia

urodzenia i pochodzenia.

w 1994 roku. W latach 1991-1995

natychmiast wróciłam do swojej uni-

powstały różne prace. Ja w tej chwili

języka białoruskiego ze stro-

początkowo konsul generalny, a na-

wersyteckiej pracy i do swoich badań.

rozmawiam z różnymi ludźmi, także z

ny języka litewskiego i pol-

A samookreślenie naro-

stępnie pierwszy ambasador RP na

Pozostaje niewątpliwie doświadcze-

panią Janiną Zamojską.

skiego?

dowe?

Myślę, że nie, Musimy tu uści-

Jest tego jeszcze ciągle za mało,

Białorusi. Autorka ponad 160 publika-

nie z tej pracy i pozostają szerokie

Wydaje mi się, że jest bardzo

ślić, czy chodzi o czasy najnowsze.

ale ono się buduje wyraźnie i na

cji naukowych.

kontakty. Nieraz jestem zaskakiwana,

ważne żeby nie puszczać w nie-

Z wpływem litewskim jest o tyle

pewno wśród średniego pokolenia

bo było to tyle lat temu, a wracają do

pamięć różnych ważnych okresów

trudno, że to jest bardzo odległy

czy młodzieży nikt już nie powie, że

mnie różne ludzkie wspomnienia, ta-

historycznych. A osoby, o których

Pani profesor, skąd u ro-

system językowy. Jeżeli ludzie nie

nie wie kim jest. Białoruska świado-

kie czy inne, ale na ogół pozytywne.

mam zamiar napisać, miały duże

dowitej lwowianki takie wiel-

mieszkają w tej samej wsi, jeżeli nie

mość narodowa rozwija się razem z

Tak, że jakąś satysfakcję z tego okre-

znaczenie w pokazaniu tych zmian

kie zainteresowanie kwestią

są te osoby od dawna związane, to

państwowością. Rozwija się, nawet

su mam.

historycznych i roli kultury polskiej

języka białoruskiego?

nawzajem się nie rozumieją. Nato-

jeżeli ta państwowość nie zawsze

Po wojnie trafiłyśmy z matką do

we Lwowie. Zupełnie niezależnie od

Jak pani profesor ocenia

miast w części północno-zachodniej

obywatelowi odpowiada.

Torunia. Do Torunia przeniesiono

jakichś resentymentów, bo nie o to

obecną sytuację na Białoru-

Białorusi, gdzie ludność litewska,

wtedy Uniwersytet Wileński, dawny

chodzi. Chodzi o zachowanie prawdy,

Ostatnio świadoma naro-

si?

białoruska i polska jest przemie-

Stefana Batorego, i środowisko Uni-

Niestety dość jednoznacznie. To

ciągłości kulturowej i niezakłamania,

dowo młodzież z Białorusi

szana, tam właściwie każdy z tych

wersytetu Wileńskiego prowadziło

nie jest takie łatwe do określenia,

niezapomnienia o tym, że była tu

często emigruje do Polski,

trzech języków jest wzajemnie

polonistykę w Toruniu, którą ja za-

dlatego że Białorusinom żyje się w

Polska. Jeżeli się nie wychwyci kon-

na Litwę. Czy nie straci ona

zrozumiały. I takie badania prowa-

częłam studiować. Była tam bardzo

miarę normalnie. Z tego względu, że

kretnych czynów, działań ludzkich i

swej tożsamości w innych

dziliśmy w okolicach Brasławia na

ciekawa i mądra osoba – prof. Halina

nie mają bardzo dużych wymagań.

nie pokaże, to trudno żeby młodzież

krajach?

Białorusi, gdzie jest granica łotew-

Wyjeżdża bo, w dużym stopniu,

Turska, która badała gwary białoru-

To jest jedna z tych przyczyn, dla

mogła o tym wiedzieć. Za młodu nie-

ska, litewska i białoruska. W takim

nie widzi dla siebie perspektyw w

skie, polonizację Litwinów i częścio-

których tam nie ma szeroko rozbu-

chętnie uczymy się historii. Natomiast

trójkącie – ludzie porozumiewają się

kraju. Jest to niestety prawda. Hi-

wo Białorusinów na terenie Wileńsz-

dowanej opozycji. Natomiast rzeczy,

kiedy człowiek dojrzewa i zaczyna

między sobą zupełnie dobrze.

storia wskazuje na różnego rodzaju

czyzny. Ja broniłam u niej swą pracę

które się dzieją z jednostkami walczą-

więcej rozumieć, powinien wiedzieć

emigracje, ale jeżeli będzie bardzo

magisterską. Prof. Turska podsunęła

cymi o zachowanie większej swobody

jak żyli jego przodkowie. W tym celu,

Kim są „słynni” białoru-

rozproszona, jeżeli nie potrafi jakoś

mi pomysł badania gwar białoruskich

i demokracji są bezwzględnie do po-

między innymi, chciałabym napisać

scy „tutejsi”?

Kim są „tutejsi”? Na to można

na tyle się zorganizować, żeby dbać

na Białostocczyźnie. Także dawny

tępienia.

o ludziach, którzy mi zaimponowali,

odpowiedzieć albo dowcipem, albo

o swoje, to pewien rodzaj zagrożenia

Uniwersytet im. Stefana Batorego

których ja jako młody człowiek pozna-

Jaki jest cel Pani wizyty

dłuższym wykładem. To nie jest, jak

niewątpliwie istnieje. To jest chyba w

wpłynął na moje zainteresowanie

łam. Wracam do tego dopiero teraz.

we Lwowie?

się często ludziom wydaje, unikanie

dużym stopniu uwarunkowane szer-

lingwistyczne. No a potem potoczyły

Cel tej wizyty jest bardzo ściśle

A poznałam ich jako młody człowiek,

samookreślenia. To jest podkreśle-

szymi europejskimi problemami spo-

się już moje losy naukowe, kolejne

określony. Ja, przebywając kiedyś

który zobaczył jak można odnosić się

nie istoty rzeczy. To jest podkreśle-

łeczno-politycznymi. Jeżeli zwycięży

prace, gdzie zobaczyłam jak bardzo

jako stypendystka państwa polskiego

do miejsca swego urodzenia, wycho-

nie tego, że przy licznych i kolejnych

tylko dążenie do dobrobytu – to się

wiele ciekawego jest w tym języku,

na Ukrainie, doznałam bardzo wiele

wania, przodków. Chciałabym, żeby

zmianach państwowości istotne jest

rozproszy, to się zasymiluje z tym śro-

jakie istnieją archaizmy, jaki związki

dobrego od grupy osób z inteligencji

pamięć o wartościowych ludziach nie

zamiłowanie do miejsca rodzinnego,

dowiskiem w którym żyje. Ale jeżeli

z językiem litewskim, z polskim

lwowskiej. Ponieważ miałam tutaj

zaginęła i dlatego zajęłam się tym.

miejsca pochodzenia, krajobrazu.

będzie wartością chociażby ta pań-

i świadomość, że to jest pogranicze

pewien wypadek – uszkodziłam so-

Bardzo liczymy także na

Ta Mała Ojczyzna jest tutaj sprawą

stwowość, którą oni już zdobyli i po-

wyrażone w kulturze, w świadomości

bie kręgosłup, byłam leczona przez

pomoc naszych czytelni-

najważniejszą i nie trzeba wyciągać

czuli jako wartość, może być inaczej.

ludzkiej i w samym języku właśnie.

panią doktor Pelczarską. W jej domu

ków. Dziękuję za rozmowę.

za daleko idących wniosków z tego

To nie jest tak, że jest im wszystko

Takie „muzeum lingwi-

Elżbieta Smułkowa przygotowuje udokumentowane wspomnienia i zbie-

określenia. Natomiast trzeba powie-

jedno. Oni rozumieją, że jest Biało-

styczne”?

ra informacje o życiu i działalności pań Ireny Pelczarskiej, Marii Skierskiej

dzieć, że określenie „tutejsi” wycho-

ruś, że są Białorusinami. Kwestia jak

Muzeum to za dużo powiedzia-

i Janiny Sosabowskiej. Interesuje się ich działalnością w czasie okupacji i w

dzi już z użycia. Bardzo dużo jeździ-

głęboko w mentalność ludzką weszło

ne, ale na pewno ślad oddziaływania

okresie sowieckim, zbiera materiały potrzebne do odtworzenia życiorysów

łam po wsiach w początkach moich

to, że oni na co dzień są rosyjskoję-

na gwary ludowe, kultury zarówno

tych wybitnych Polek-Lwowianek, które poświęciły się opiece nad chorymi

zainteresowań dialektami. Miałam

zyczni. To trochę przeszkadza w za-

litewskiej, jak i polskiej jest duży, a

i samotnymi Polakami we Lwowie i działały na rzecz kultury polskiej. In-

dużo do czynienia z tymi ludźmi. Oni

chowaniu odrębności. To, że Ukraina,

od pewnego czasu też kultury rosyj-

teresuje się też informacjami o ich odznaczeniach i wyróżnieniach, które

mają swoją świadomość, tylko że ta

przynajmniej Zachodnia, tak konse-

skiej. Wpływ języka rosyjskiego jest

otrzymywały od władz RP za swą działalność.

świadomość jest oparta na czymś

kwentnie trzyma się swego języka

tam ogromny. W tej chwili tak duży,

Osoby posiadające informacje, wspomnienia i dane potrzebne do pracy

innym. To jest świadomość oparta

– jest dużą wartością. Bo ona czysto

że w jakimś sensie zagraża żywot-

naukowej proszone są o kontakt mailowy:

przede wszystkim na religii, na wy-

zewnętrznie odróżnia się od reszty,

ności języka białoruskiego.

esmu@obta.uw.edu.pl