10

Rozmowy Kuriera

17–30 sierpnia 2012 nr 15 (163)* Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

PODOBNO NIE MA PRZYPADKÓW

Spotkałem KRYSTYNĘ LENKOWSKĄ kilka lat temu kiedy, w składzie delegacji polskich pisarzy, przebywała w Iwano-

Frankowsku. Podarowała mi swoją książkę „Pochodnio, różo”. W zasadzie, nie mieliśmy potem kontaktów pocztowych,

aż do czasu kiedy podjąłem się tłumaczenia poezji polskiej poetki Haliny Poświatowskiej. Wiedziałem, że Krystyna Len-

kowska ma niemałe doświadczenia translatorskie i że jej rady będą dla mnie cenne. Teraz pomaga mi w odczytywaniu

pewnych niuansów których, jako człowiek z obcojęzycznego środowiska i innej mentalności, nie mogę uchwycić. W trak-

cie naszej korespondencji, dowiedziałem się, że Lenkowska pracuje nad tłumaczeniami Emily Dickinson. Przedstawiam

czytelnikom KG wywiad z poetką. Może nieco spontaniczny, ale frapujący.

bliczności, wybitnemu ukraińskiemu

gii angielskiej. Widocznie nie była to

WOŁODYMYR HARMATIUK

filozofowi, profesorowi Myrosławowi

miłość od pierwszego wejrzenia, bo

Popowyczowi z Kijowa. W ramach

nie pamiętam uderzenia piorunem.

Kilka lat temu była Pani w

Spotkań Europejskich i Transatlan-

Na pracę magisterską wybrałam dra-

Iwano-Frankowsku w skła-

tyckich, zainicjowanych i współor-

mat. Potem było kolejne „pierwsze”

dzie delegacji pisarzy z Kra-

ganizowanych przez konsulat ge-

spotkanie w księgarni w Anglii. Kupi-

kowa. Od tamtej pory Ukraina

neralny USA w Krakowie, które były

łam sobie małą, śliczną książeczkę z

znów oddaliła się od Europy.

próbą konfrontacji poglądów na wy-

obrazkami. Śliczną nieprzystająco do

Choć jesteśmy sąsiadami,

brane tematy polskich i ukraińskich

siermiężnie, genialnie prostej treści.

wciąż dzieli nas rzeczywista

intelektualistów – ludzi nauki i kultury,

Kilka lat później przetłumaczyłam kil-

i karkołomna granica mię-

wtedy w roku 2007, rozmawialiśmy o

ka wierszy; opublikowano je w literac-

dzypaństwowa. Czy ma Pani

„Poszukiwaniu Autorytetów”. Dopiero

kiej FRAZIE i wciąż byłam przed swo-

uczucie, że jesteśmy blisko

teraz zaczynam rozumieć dogłęb-

im „pierwszym” spotkaniem. Myślę,

czy daleko?

niej gorzkość przewidywań filozofa

że zdarzyło się to pewnej nocy, kiedy

Zostałam zaproszona do udziału

i nasz polski naiwny sentyment do

po raz już nie wiem który, przeczyta-

w tourne literackim po Ukrainie, wraz

Rewolucji Pomarańczowej, wiarę, że

łam wiersz „I heard a Fly Buzz – when

z grupą innych poetów zrzeszonych

demokracja na Ukrainie jest tuż tuż.

I died –” („Usłyszałam Muchę – umie-

w Stowarzyszeniu Pisarzy Polskich.

Prywatnie, myślę, że mimo ograni-

rając –”). Końcówka wiersza „– and

Między innymi odwiedziliśmy Lwów,

czeń wokół, jako ludzie, Ukraińcy i

then / I couldn t see to see” („– i już

Drohobycz. W Iwano-Frankowsku

Polacy, jesteśmy znów bliżej siebie

/ Nie widziałam widzenia –”) wciąż

gościliśmy w Związku Literatów oraz

(jak sprzed stalinowskich czasów).

pozostaje dla mnie niedoścignioną

na uniwersytecie. Rzeczywiście do-

Mówię to na przykładzie moich wła-

frazą poetycką. Chyba niemożliwą

tkliwe jest przekraczanie granicy pol-

snych relacji oraz relacji moich przy-

do oddania z tym, co mieści się w

sko-ukraińskiej. Doświadczyłam tego

jaciół i znajomych. Wiele zawdzię-

jej wieloznaczności i rytmie. Nie tyl-

kilka razy. Zarówno celnicy polscy,

czamy Internetowi, o czym świadczy

ko ze względu na specyfikę samego

jak i ukraińscy muszą mieć jakieś

choćby ten wywiad. Internet nie musi

języka angielskiego bogatego w jed-

odgórne, surrealne (bo czemu to

stać w kolejce, on biegnie przestrze-

nosylabowe wyrazy.

służy?) przepisy żeby „dręczyć” tury-

nią ponad granicami.

stów na granicach. W moim wierszu,

Tłumaczenie to rzecz bar-

który miał już swoje publikacje książ-

Mówi się, że kultura jest

dzo delikatna – nieudolne

kowe i radiowe, pod tytułem „Ukraina

ponad granicami i ponad

może zabić treść oryginału.

Ukraina”, jest taki fragment:

polityką, chociaż tak chyba

Aktor musi przeżyć swoją

Za stepem miasto Chmielnicki

nie jest. Na przykład arty-

sceniczną rolę, żeby była

Granica

ści ukraińscy uważają, że

prawdziwa. Czy łapie się Pani

Krakowiec

instytucje państwowe Ukra-

na tym, że w swoich wier-

w alfabecie łacińskim zapisana

iny niezbyt chętnie wspie-

szach, w życiu „to już nie je-

Emily Dickinson zachwyca mnie

sunków. Strategia wspierania wysokiej

karta kolejka

rają projekty kulturalne. Na

stem nie ja, a Emily...”?

precyzją. W krótkim lub bardzo

kultury (Jurij Adruchowycz otrzymał w

Nie mam takich dylematów. Choć

kolejka do myta nie-do-myta kolejka

przykład projekt polskiego

krótkim wierszu jest głęboka myśl,

Polsce prestiżową, międzynarodową

w jakimś sensie zawsze pisze się

do historii do małej białej karteczki

zespołu Karbido i ukraiń-

niezmiennie absorbująca i aktualna,

Literacką Nagrodę Europy Środkowej

przez panią Bovary („Madame Bovary

po małą białą karteczkę po takij

skiego pisarza Andrucho-

choć minęło około 150 lat od jej napi-

Angelus) budzi nadzieje na postawie-

to ja”, powiedział Flaubert), poezja nie

biełyj

wycza wspierany jest przez

sania. A w niej – zagadka i kosmos.

nie spraw kultury z głowy na nogi. A

podlega wariacji i transformacji. Poezja

kartok po dziurki w nosie

polskie Ministerstwo Kultury

Dickinson jest uważana za jednego z

mówię to w kontekście finansowania

jest wariacją i transformacją samą w

po horyzont konwoje

i Dziedzictwa Narodowego,

najoryginalniejszych amerykańskich

przez polskie ministerstwa i samorzą-

sobie, dlatego niczego nie powiela ani

karawany stepowe

natomiast nie wsparło go Mi-

poetów (gramatyczna końcówka mę-

dy kultury niskich lotów; szczególnie

nie naśladuje. Może mieć mistrzów,

exodus do manny do mekki

nisterstwo Kultury Ukrainy.

ska oznacza, że chodzi zarówno o

lokalne budżety w tym brylują (muzy-

jednak jest czymś zupełnie osobnym.

do medyny w każdą stronę

W naszym środowisku mu-

poetki i poetów). Wciąż intryguje świat

ka disco polo, gwiazdy jednego sezo-

Inaczej nie byłaby Poezją. A w życiu

deszcz

zycznym mówi się, że Pol-

swoim niekonwencjonalnym łama-

nu, festiwale na przypadkowo zdany

poety jest podobnie. Musi mieć osob-

Uważam, że w sensie poczu-

ska lepiej dba o kulturę niż

nym metrum rytmicznym oraz stylem

temat, bez tradycji, wiarygodnej pro-

ną „różę tożsamości”, siłę osobności

cia czasu, cywilizacyjnie, Ukraina

Ukraina. Jak wygląda wspar-

poetyckim wyprzedzającym epokę.

weniencji, stylu, a szczególnie bez

aby udźwignąć swoją samotność.

i Polska, oddalają się nie tylko od

cie kultury w Polsce w Pani

Poetka była introwertyczką, która tak

jakości artystycznej). Z powodu braku

siebie, ale od świata, a może nawet

odczuciu?

Czy w wyborze ważny jest

uchwyciła rzeczywistość swoim wraż-

odpowiedniego mecenatu państwa,

Odnoszę wrażenie, że u nas też

od historii. Tak jakby nasze historie

czynnik płci autora? Może na

liwym, wyostrzonym wzrokiem, że to

również instytucje kultury, nawet te

jest z tym kiepsko, a nawet coraz go-

biegły wstecz, ale w przeciwnych kie-

przykład poezja kobiet jest

unikalne oko wciąż inspiruje miliony

narodowe, dryfują w kierunku blichtru

rzej. Artyści i pisarze protestują, wręcz

runkach (zmieniając parametry cza-

bliższa kobietom, a pisana

miłośników poezji na całym świecie.

i masowej popularności.

strajkują, z powodu braku wsparcia

soprzestrzeni) i żaden z nich nie był

przez mężczyzn, bliższa męż-

Nie jestem oryginalna, też zachwyca

rządu dla stowarzyszeń twórczych,

kierunkiem w przyszłość. W Polsce,

Nad czym teraz Pani pra-

czyznom?

mnie poezja Dickinson. Ona wpaso-

likwidowania umów o dzieło, reduko-

Myślałam, że nie jest ważne kto

swoiste uwstecznienie, widoczne na

cuje? Pisała Pani, że nie ma

wuje się w moje oswajanie rzeczy-

wania dotacji, budżetów, etatów. Ty-

tłumaczy, ale jak tłumaczy. Jednak

razie na poziomie debaty politycznej,

czasu na własną poezję, na

wistości; afirmowanie życia poprzez

siące pisarzy i artystów, nie może so-

coraz bardziej wydaje mi się, że to,

mało koncyliacyjnej, dotyczy staty-

tłumaczenia...

zgodę na śmierć i ułomną rzeczywi-

Na pisanie poezji zawsze mam

bie pozwolić na kredyt mieszkaniowy

czy ON czy ONA też może być istot-

stycznie (i geograficznie) jakby tylko

stość, przez ciągłe rozszyfrowywanie

czas. Kiedy przychodzi zew, to uczu-

ani szpital w ramach podstawowych

ne. Dickinson pisze o sprawach po-

(aż?) połowy kraju. Nadzieja w dru-

światów przyszłych i jakby codzienne

cie staje się tak dojmujące, że rządzi

świadczeń. Znikają z mapy kultural-

nadczasowych, ale po drodze spo-

giej połowie? Której? Mam nadzieję,

doświadczanie wieczności, która już

moim czasem, a nawet dzieje się

nej Polski renomowane festiwale,

tyka pszczoły, trzmiele, świerszcze,

że nie w tej z nutką nacjonalistyczną.

w sferze pewnej „bezczasowości”.

się zaczęła. Religijność Dickinson

orkiestry, wydawnictwa, periodyki,

ptaki, róże, fiołki, plusz, muślin, tiul,

A może nadzieja w ucywilizowaniu

Natomiast wiele uświadomionego

bardzo odbiega od tego, co na ogół

stowarzyszenia, muzea. Cały świat

ażur, welon, koronki, filiżanki, ściegi

dyskursu między opozycją a rządem?

czasu poświęcam ostatnio na tłuma-

uważamy za religijne. Na pewno jest

oszczędza w kryzysie, więc naturalnie

krawieckie… W tym sensie sublima-

Ukraina pod względem demokratycz-

anty-obrzędowa. Szukać jej można

czenie wierszy XIX-wiecznej Emily

i Polska oszczędza. Szkoda, że też

cji „kobiecego” szczegółu, rozmowa

nej debaty nie wygląda lepiej, bo tam

w przyrodzie i metafizyce.

Dickinson. W największym skrócie,

na kulturze, bo to ma krótkie nogi. A

kobiety z kobietą jest ważna. Cenię

demokratycznej debaty, z naszej, pol-

pod względem wagi, Dickinson to

fakt wsparcia Andruchowycza przez

tłumaczenia naszego znanego tłu-

skiej, perspektywy, nawet nie widać.

Pierwsze spotkanie z Emily

„amerykański Szekspir”.

MKiDN świadczy o tym akurat, że w

macza Zbigniewa Barańczaka. Wolę

Chciałabym się mylić. Spotkał mnie

Dickinson. Jakie ono było?

Pewnie po raz pierwszy spotka-

Polsce kultura jest ponad granicami i

go jednak w tłumaczeniach Szekspi-

kiedyś (nie wiem czy aby zasłużony)

Dlaczego właśnie Emily

łam Emily Dickinson na studiach, bo

polityką. Ten gest jest chwalebny nie

ra, T. S. Eliota. Jakby mniej w głosie

zaszczyt partnerowania w dyskusji

Dickinson? Czym ona Pa-

ona jest w programie literatury filolo-

tylkozpowodówdobrosąsiedzkichsto-

kobiety Emily Dickinson.

radiowej na żywo, z udziałem pu-

nią zachwyca?