15

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 17–30 sierpnia 2012 nr 15 (163)

Pamięci Zofii,

Potocki w grobie

która uratowała miasto się przewraca

Podczas silnej burzy, która przeszła nad Iwano-Fran-

W Trembowli na górze zamkowej podczas obchodów 915-lecia miasta

kowskiem (dawn. Stanisławowem) zawaliło się drew-

odsłonięto pomnik odważnej Polce, żonie komendanta Zamku Trembo-

niane rusztowanie przy bramie Pałacu Potockich,

welskiego Zofii Chrzanowskiej (historyczne imię Anna Dorota von Fre-

którą przed dwoma miesiącami zaczęto odnawiać.

zen), która w 1675 roku uratowała miasto przed Turkami

Wielki baner, który zakrywał rusztowania przemienił

się w żagiel. Stara cegła nie wytrzymała obciążenia

SABINA RÓŻYCKA

i… brama zawaliła się.

tekst

Rada Miasta Trembowli

zdjęcia

Autorem pomnika jest tarnopolski

rzeźbiarz Roman Wilguszyński. Ma-

kietę pomnika stworzył on pod koniec

2011 roku. Podstawą jego pomnika

były zdjęcia przedwojennego pomni-

ka Zofii Chrzanowskiej, który stał w

miejskim parku na Górze Zamkowej

i został zniszczony po wojnie. Jako

materiał pomnika autor wybrał szary

trembowelski piaskowiec. Na otwar-

cie pomnika od rana na Górę Zam-

kową ciągnęli mieszkańcy miasta.

„Pamiętam pomnik jeszcze z tamtych

Wołodymyr Marceniuk. – To już na-

SABINA RÓZYCKA

lat, – mówi mieszkanka Trembowli

sza sprawa, skąd wziąć „litewską”

tekst i zdjęcie

Sofija Moroz. – Taki był ładny, a go

cegłę (jak ją fachowo nazywają kon-

zniszczyli. Stała Chrzanowska z jed-

serwatorzy). Część mamy u nas w

Ani zaraz po burzy, ani do same-

ną ręką i bez głowy. A teraz zrobiono

magazynie, a część dokupimy. Na-

go wieczora terenu nikt niczego nie

bardzo ładny pomnik”.

szym zadaniem jest rzetelne odno-

zabezpieczył, ani milicji, ani pracow-

„Według przekazów, w czasie

wienie bramy – my to zrobimy”. We-

ników służb komunalnych na miej-

wojny polsko-tureckiej w 1675 roku,

dług zasad rekonstrukcji zabytków

scu nie było, bo wichura szalała w…

wojska tureckie pod dowództwem

architektury, wystarczy aby było w

weekend. Władze i konserwatorzy

Ibrahima Paszy, przez dziewięć dni

nich 50% autentycznego materiału.

uspakajają i twierdzą, że wszystko

oblegały zamek, – mówią w radzie

Co do maszkaronów-rycerzy,

będzie dobrze (!). Bo samej bramy

miasta. – Załoga zamku był nieliczna

wiatr nie uszkodził całkowicie – za-

które stały na obu filarach bramy, to

Tak wyglądał pomnik Zofii Chrzanowskiej przed 1944 rokiem

– około 200 osób, z nich 80 drago-

waliła się „tylko” górna część lewego

fachowcy twierdzą, że zostały one

nów pod dowództwem Jana Samu-

słupa, gdzie zamocowana była me-

oczyszczone od brudu i kurzu i są

talowa krata. Zawalone rusztowanie

zmagazynowane na terenie pałacu.

ela Chrzanowskiego. Broniono się

nie już dźwignęła się z ruin, a po

mek”. A potem zwróciła się do męża:

da się odnowić. Teraz najważniejsze

Kolejne prace dotyczą elementów

ostatkiem sił. Turcy oblegali zamek

1699 roku już całkowicie straciła

„Mój mężu, jeżeli poddasz fortecę,

zadanie konserwatorów – przywrócić

metalowych. Prace są monitorowa-

metodycznie i po kilku dniach zamie-

swoje znaczenie obronne. Austria-

to jeden nóż przebije twoje serce, a

bramie pierwotny wygląd. Rozmowy

ne przez uczonych. Gdy rozebrano

nili go na kupę kamieni, ale zdobyć

cy zorganizowali tu koszary, które

drugi moje, jeżeli w nich zgaśnie mi-

o konieczności konserwacji bramy

ceglaną konstrukcję, okazało się, że

go nie mogli. Nieprzyjaciel cztery

ostatecznie zlikwidowali w 1880

łość do wolności i Ojczyzny”. Takim

toczyły się już od dawna. Zarówno

już kiedyś była poprawiana. Praw-

razy zakładał pod zamek miny, ale

roku. Potem mury zamkowe zaczęto

argumentom komendant nie mógł

władze, jak i historycy uważali takie

dopodobnie w okresie sowieckim.

gdy te wybuchały, więcej szkody za-

rozbierać na materiał budowlany i do

nic przeciwstawić, rozpuścił naradę

prace za konieczne, bo brama coraz

Kierownik wydziału ochrony środowi-

dawały oblegającym niż obrońcom.

moszczenia dróg. Pod koniec XIX

i do 5 października forteca trzymała

bardziej niszczała. Do niszczenia

ska historycznego Iwano-Frankowska

Jednak obrońcom powoli zaczęły

wieku ruiny oczyszczono i doprowa-

się, aż podeszły z odsieczą główne

bramy przyczyniły się też i służby

Igor Panczyszyn, przekonuje, że w

puszczać nerwy i zaczęto myśleć o

dzono do porządku. W latach 20. XX

siły Rzeczypospolitej z Janem III

komunalnie, które kilkakrotnie pro-

ciągu minionych trzech stuleci pra-

kapitulacji, aby zachować życie. Tą

wieku z inicjatywy komisarza miasta

Sobieskim na czele. W nagrodę Sa-

wadziły prace remontowe przy bra-

wie cała historyczna infrastruktura

rozmowę podsłuchała dzielna żona

Sylwestra Komisiewicza i burmistrza

muel Chrzanowski otrzymał kolejny

mie z użyciem młotów pneumatycz-

miasta była niejednokrotnie przebu-

Chrzanowskiego. Gdy radzono o

Kazimierza Missoni ruiny zamkowe

stopień wojskowy, a żołnierze po 100

nych. Przeszkód dla restauracji było

dowywana. Zachowała się jednak

kapitulacji otworzyły się drzwi i do

odrestaurowano, główną wieżę wy-

dukatów. Decyzją Sejmu obrońca

wiele: długo sprzeczano się do kogo

autentyczna niepowtarzalność mia-

komnaty weszły kobiety i dzieci. Na

sprzątano i zrobiono w niej restaura-

Trembowli otrzymał tytuł szlachecki

należy brama – miasta, wojewódz-

sta. „Weźmiemy, na przykład, bramę

czoło wysunęła się pani Chrzanow-

cję, a w 1930 roku uczniowie trembo-

i pięć tysięcy złotych.

twa, czy lokalnego oligarchy, długo

pałacu Potockich, – mówi pan Pan-

ska z dwoma nożami i powiedziała:

welskiego gimnazjum zorganizowali

Trembowelski zamek Turcy jed-

czyszyn. – Dodawano do niej przez

szukano wykonawców.

„Nie może być żadnych rozmów z

tu teatr pod otwartym niebem.

nak zdobyli i zniszczyli go. Ale stało

wieki różne detale architektoniczne.

W czasie prac zniszczono wie-

najeźdźcą. Będziemy walczyć razem

Mieszkańcy Trembowli pamiętali

się to dwanaście lat później, w 1687

My też możemy robić swego rodzaju

le cegieł, ale wykonawca uspokaja,

i razem zginiemy lub obronimy za-

o swej dzielnej obrończyni. Już a XVII

roku. Po tym forteca trembowelska

transplantację cegieł. Zrobiliśmy to

twierdząc, że jest wiele materiału

wieku został wykonany pomnik, który

w bastionie i panuje tam wspaniały

budowlanego, który nie podlega

ustawiono na pagórku poza zam-

renowacji, Do dziś spod bramy wy-

klimat dawnych lat”.

kiem. Jak wyglądał ten pierwszy po-

Prace konserwatorskie przy bra-

wieziono trzy wywrotki cegieł, a ko-

mie Potockich miały być zakończone

lekcjonerzy przychodzą tu i zbierają

mnik – nie wiadomo, – mówią urzęd-

do sierpnia, ale zostały przedłużone

ułamki. Wykonawcy zapewniają, że

nicy w Radzie Miasta. – W XX wieku

do października. Kosztorys prac

do odnowienia bramy będą szukali

Rada gminy postanowiła uczcić Zofię

XIX-wiecznej cegły. „Proszę się nie

opiewał na ponad 500 tys. hrywien.

Chrzanowską nowym pomnikiem.

martwić, – mówi szef wykonawców

Autorem tego był trembowelski rzeź-

kg

biarz Jan Bochenek. Pomnik przed-

stawiał kobietę o zdecydowanym, a

Kancelaria Adwokacka

jednocześnie błagalnym wyrazem

twarzy, jedną ręką trzymającą nóż, a

Natalii Żak

drugą – wskazującą na miasto. Ten

pomnik, który był okrasą miasta, zo-

•

Usługi prawne w sprawach cywilnych, administacyjnych, karnych, po-

stał zniszczony w 1944 roku. W 1982

datkowych, celnych, gospodarczych, emigracyjnych i deportacyjnych;

roku uporządkowano cokół pomnika

•

Pomoc prawna cudzoziemcom na Ukrainie;

i wmurowano nie zniszczoną płytę.

•

Rejestracja, zmiany w spółkach w Ukrainie i za granicą;

Na cokole ustawiono symboliczną

•

Doradztwo i rejestracja wizowa.

wazę.

Cokół został odnowiony i nową

Adres: Lwów, prospekt Czornowoła, 67 g

figurę ustawiono na początku lipca

tel.: 032-232-77-58, kom:. +38 067 706 25 59

2012 roku.

grupa artystów pracujących przy pomniku z Romanem

e-mail: pomoc.prawna@ukr.net

Wilguszyńskim na czele