18

Niezwykła postać

17–30 sierpnia 2012 nr 15 (163) * www.kuriergalicyjski.com

Apollo Korzeniowski (1820-1869)

pisarz i konspirator

W związku ze zbliżającą się wielkimi krokami 150. rocznicą wybuchu powstania styczniowego fundacja Polonia-Ruthe-

nia, podejmująca szereg działań zmierzających do zbliżenia polsko-ukraińskiego na gruncie wspólnych elementów

historii obydwu narodów, ma zaszczyt zaprezentować opowieść o Apollonie Korzeniowskim – człowieku pióra, wyznaw-

cy radykalnego programu społecznego, nieprzyjacielu caratu, gorącym patriocie… no właśnie: polskim czy ukraińskim?

Z wąsko-nacjonalistycznego punktu widzenia był Polakiem, bo mówił po polsku. Jednakże, jeśli przyjąć jako kryterium

świadomość polityczną, był on reprezentantem Ukrainy-Rusi w wobec konspiracyjnych środowisk warszawskich. Postać

niejednoznaczna i przez to niezwykle ciekawa.

„Dziecię – synu, powiedz sobie:

nakże była to jedynie zasłona dymna

z Eweliną (Ewą) Bobrowską, siostrą

Żeś bez ziemi, bez miłości

dla stołecznej działalności konspira-

Stefana, późniejszego powstańczego

Bez ojczyzny, bez ludzkości

cyjnej. Na początku tej drogi związał

naczelnika Warszawy i wydzierżawił

Póki Polska – Matka w grobie”

się z człowiekiem cieszącym się dużą

wieś Derebczynka. 3 grudnia 1857 w

estymą, szczególnie w środowisku

Apollo Korzeniowski

Terechowej, gdzie mieszkała rodzina

Akademii Medycznej – Karolem Ma-

żony lub w Berdyczowie przyszedł

jewskim. Być może wszedł wtedy do

na świat jego jedyny syn Konrad,

DOMINIK SZCZęSNY-

bliżej niesprecyzowanego „koła” czy

który później stanie się sławny na

KOSTANECKI

„tryumwiratu”, mającego być głową

cały świat dzięki takim powieściom

ruchu rewolucyjnego. Koło musia-

jak: „Lord Jim”, „Jądro Ciemności”

Pamięć dzięki synowi

ło wkrótce ulec dezintegracji, a to

Przez wiele dziesiątków lat Apol-

czy „W oczach Zachodu”. Warto przy

za sprawą rozejścia się dróg Ko-

lo Korzeniowski znany był w zasa-

okazji nadmienić, iż chłopiec otrzymał

rzeniowskiego ze zbyt ugodowym

dzie wyłącznie jako ojciec wielkiego

imię dzięki Mickiewiczowi, którego

i utrzymującym liczne kontakty z

pisarza Josepha Conrada; czasami

Konrad z III części Dziadów stał się

białymi Majewskim. Jednocześnie da

przypominano sobie o jego dorobku

dla Apollona Korzeniowskiego silną

się zaobserwować zbliżenie naszego

literackim, ale wydaje się, że gdy-

inspiracją.

bohatera z „czerwieńcem” Ignacym

by nie pierwsza okoliczność, byłby

Niestety, po paru latach dzierża-

Chmieleńskim z Podlasia. Znajomość

znany jedynie wnikliwym badaczom

wa Derebczynki okazała się finan-

ta umożliwiła mu z kolei kontakty

literatury XIX-wiecznej. Tymczasem

sową klapą, co zmusiło rodzinę do

w środowisku studentów Akademii

niemniej interesującym – a być może

przeprowadzenia się na stałe do Ży-

Sztuk Pięknych. Wszystko to ugrun-

najważniejszym dla samego Korze-

tomierza i zmianę stylu życia przez

towywało pozycję Korzeniowskiego w

niowskiego i dla polskiej tradycji hi-

naszego bohatera.

środowiskach ruchu.

storycznej – aspektem jego życia jest

działalność stricte niepodległościo-

Życie literackie

wa. I chociaż nie brał bezpośrednie-

Wydaje się, że Apollo Korze-

Wybory samorządowe

Latem 1861 Królestwo Kongre-

go udziału w walkach, był sprawnym

niowski przeżył pierwszą czynną

sowe żyło mającymi odbyć się we

konspiratorem i wydatnie przyczynił

przygodę z literaturą na studiach w

wrześniu wyborami samorządowymi.

się do uwrażliwienia środowisk war-

Petersburgu. Zafascynowany Zyg-

Opinie co do tego, jak należy się wo-

szawskich na kwestię ukraińską.

muntem Krasińskim – którego duch

bec nich zachować były podzielone

musiał się jeszcze unosić na stolicą

między trzy obozy. Klasy posiadające

carów, albowiem to tutaj powstawał

Młodość – małżeństwo –

i millenerzy opowiadali się za czyn-

w mękach wybitny dramat drugiego

ziemiaństwo

Apollo Korzeniowski

nym udziałem w wyborach. Przeciw-

Apollo Korzeniowski herbu Na-

ordynata opinogórskiego Irydion –

będzie piórem, drugi szablą. Obaj

udział w zebraniu przedstawicieli de-

ne stanowisko zajęli czerwoni, stwier-

łęcz urodził się w 1820 roku w małej

zaczął pisać cykl poematów religijno-

zaś męczeństwem, choć w nierów-

legatów szlacheckich trzech części

dzając, że „droga legalna jest już dla

miejscowości Honoratka na terenie

patriotycznych pod zbiorczym tytułem

nym stopniu.

składowych Rusi: Wołynia, Podola

nas bezpłodną”. Stanowisko pośred-

dzisiejszej obłasti winnickiej. Podob-

„Czyśćcowe pieśni”. Jednak dość

W parę lat po zamieszaniu wywo-

i Ukrainy, na którym poruszono kwe-

nie wypracował wtedy Apollo Korze-

nie jak Edmund Różycki, był synem

szybko zwrócił się w stronę programu

łanym Komedią Korzeniowski podjął

stię stworzenia na bazie istniejących

niowski, sugerując wzięcie udziału w

powstańca listopadowego, z tą różni-

demokratycznego, którego zasady

na nowo wątki społeczne i splótł je

Towarzystw Rolniczych wspólnej or-

wyborach, ale za pewną cenę. Otóż

cą wszakże, iż jego ojciec nie odgry-

wyłoży w głośnej w swoim czasie, a

wraz z innymi w kolejnym dramacie

ganizacji ziem zabranych, mającej

wyborcy mieli nałożyć na wybranych

wał znaczącej roli w czasie insurekcji,

i współcześnie odgrywanej sztuce

zatytułowanym Dla miłego grosza.

w założeniu szerzyć wiedzę ekono-

„mandat”, zawierający szereg postu-

dzięki czemu po jej upadku rodzina

pod tytułem Komedia (aluzja do Nie-

Jest to utwór jeszcze bardziej prze-

miczną, doskonalić techniki agrarne,

latów. Przede wszystkim chodziło

cieszyła się względnym spokojem.

boskiej komedii aż nadto czytelna.)

pełniony jadem wobec materializmu

założyć gospodarstwo modelowe,

o rozszerzenie władztwa rządu na

Teodor Korzeniowski zarabiał na

W dziele tym, ukończonym w 1854,

rządzącego światem szlacheckim, w

wydawać pisemko rolnicze, itp. Wia-

Litwę i Ruś, integralne części Rzecz-

życie puszczaniem gruntów w dzier-

rozprawia się Korzeniowski ze środo-

którym nie ma miejsca na prawdziwą

domo, iż Korzeniowski domagał się

pospolitej, przemocą jej odebrane. By

żawę. Nie przynosiło mu to kroci, wy-

wiskiem szlachty polskiej na Ukrainie

miłość. I tu Korzeniowski popada w

w trakcie obrad, by wystosować do

zyskać poparcie dla tego pomysłu,

kluczyć jednak należy, aby w domu

– chciwej, próżnej i głupiej:

„O! Wy, pajace życia, światowi

pozorną sprzeczność: wobec mode-

cara adres z apelem o administra-

Korzeniowski zorganizował w lipcu

panowała bieda, tym bardziej, że

kuglarze,

lu życia, reprezentowanego przez

cyjne scalenie Królestwa Kongre-

manifestację z okazji rocznicy uchwa-

młody Apollo po ukończeniu gimna-

W ciele pyszni i wielcy, a w duszy –

„klany pobożnych spekulantów”, po-

sowego z Litwą i Rusią. Liczono w

lenia Unii Lubelskiej, a więc tego aktu,

zjum żytomierskiego wysłany został

nędzarze”.

zytywnym wzorcem staje się stary

ten sposób na stworzenie zaczynu

który Rzeczpospolitą polsko-litewsko-

na studia do Petersburga. W stolicy

szlachcic-konserwatysta. Nie jest to

Rzeczpospolitej przedrozbiorowej.

ukraińską – choć nie znalazło to wte-

Rosji był słuchaczem dwóch fakulte-

Chłosta była bolesna i została

jednak dychotomia optymalizująca,

Pozujący na światłego reformatora

dy odzwierciedlenia w nazewnictwie

tów: prawa i orientalistyki. Wybór tego

boleśnie odczuta w środowisku, prze-

raczej stara się powiedzieć Korze-

Aleksander II nie zgodził się jednak

– powoływał do życia. Warto przy

drugiego kierunku można wiązać ze

ciwko któremu została wymierzona.

niowski, że od bezdusznego kapita-

na żaden z przedstawionych wtedy

okazji zwrócić na pewną okoliczność,

swoistą modą na orient, jaka panowa-

Wywołała ona towarzyski skandal

lizmu woli mimo wszystko stary świat

postulatów.

o której wspominał Stefan Kienie-

ła w dobie romantyzmu.

i oczywiście nie mogło być mowy o

z jego przyrodzonymi niesprawiedli-

Wobec warszawskich wypadków

wicz, a mianowicie, że manifestacja

Niewiele wiadomo na temat stu-

przeniesieniu jej na deski teatru w

wościami. W tym duchu będzie też

8 kwietnia, kiedy to Moskale ostrze-

rocznicowa oprócz budzenia pamięci,

denckich czasów Apollona, wiadomo

dającej się przewidzieć przyszłości.

pisać rozliczne artykuły jako kore-

lali tłum manifestantów zebrany na

odegrała rolę manewru politycznego

jednak, że po powrocie na Ukrainę

W tym momencie stwierdzić trzeba,

spondent gazet warszawskich.

Rynku Starego Miasta – co się z

zmierzającego do pozyskania śro-

w roku 1852, a więc w wieku 32

że Korzeniowski nie reprezentował

tym wiąże – nasileniu się agitacji

dowisk ugodowych i kunktatorskich

lat, najął się do pracy jako zarządca

stanowiska krańcowo lewicowego –

Czerwonych, bliski im ideowo Korze-

dla sprawy czerwonych. Gdyby bo-

dóbr w miejscowości Łuczyniec na

nie uważał, że szlachta powinna po-

Początki konspiracji

Pomijając konspiracyjny epizod

niowski przybył do stolicy, pragnąc

wiem ich przedstawiciele przyjęli taki

Podolu. Nie miał jednak natury hrecz-

nieść karę z ręki chłopa, jak to miało

z czasów wojny krymskiej, o którym

mieć wpływ na rozwój wypadków –

mandat, droga ugody z caratem za-

kosieja i w czasie wojny krymskiej

miejsce podczas rabacji galicyjskiej.

wspomniałem wyżej, Apollo Korze-

przeczuwał bowiem słusznie, że to

kończyłaby się dla nich definitywnie,

(1853–1856) wziął czynny udział w

Sądził po prostu, że aby można było

niowski włączył się do ruchu spi-

właśnie tu rozegrają się kluczowe dla

gdyż niemożliwym było, aby Alek-

przygotowaniu dywersji na tyłach

marzyć o odzyskaniu niepodległości,

skowego – prawdopodobnie dzięki

kraju wydarzenia.

sander zgodził się na ten pierwszy

wojsk rosyjskich. Moment historyczny

trzeba przyciągnąć włościan do

szerokim kontaktom szwagra Stefa-

Swój pobyt w Warszawie rozpo-

i chyba najważniejszy krok na drodze

jednak jeszcze nie dojrzał i powstanie

polskości. By zaś to osiągnąć należy

na Bobrowskiego – na przełomie lat

czął Korzeniowski od próby stworze-

ku odbudowie państwa polskiego w

polskie nie wybuchło. Nieudana akcja

ich zrównać w prawach ze szlachtą.

pięćdziesiątych i sześćdziesiątych,

nia pisma patriotycznego i społecznie

granicach sprzed 1772 roku.

polityczna sprawiła, iż Korzeniowski

Było to program zbliżony do tego,

czyli odkąd przeniósł się do Żytomie-

radykalnego, dla którego przewidział

Niedługo po tych wydarzeniach,

odsunął się na jakiś czas od bieżącej

który wyznawał Edmund Różycki, z

rza. Tamże w kwietniu 1861 roku wziął

już nawet tytuł – „Dwutygodnik”. Jed-

ale jeszcze przed wyborami, opubli-

polityki, wstąpił w związek małżeński

tym że jeden z nich realizować go