19

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 17–30 sierpnia 2012 nr 15 (163)

kował Korzeniowski broszurę pt. Co

twić spełnienie zamierzonego przez

skim i krakowskim, następnie załapa-

wizyt na dziedzińcu cytadeli zaczęło

niowa Ukraina była jawnym zaprze-

mamy z tym fantem zrobić, co go

nas dzieła, prawa nasze do niepod-

ny przez Austriaków i wydany Moska-

się moje świadome życie”.

czeniem. Początkowo zamieszkali

trzymamy w ręku, zawierającą bez-

ległości, jako nie uległe żadnemu

lom, zostanie rozstrzelany w 1866 r.

we Lwowie, by po mniej więcej roku

przedawnieniu, oddajemy pod uzna-

pardonowy atak na środowiska mil-

na stokach Cytadeli warszawskiej.

przenieść się do Krakowa, w którym

Zesłanie

nie rządów i sumienia ludów z wyro-

lenerskie, obiecujące sobie korzyści z

Rzecz jasna myliłby się ten, kto

Mimo najszczerszych chęci,

ojciec – ten niezłomny mimo chorób

bionym poczuciem sprawiedliwości”.

reform carskich po upływie kilkudzie-

by sądził, że narada odbywała się

nie udało się zakwalifikować „prze-

i depresji konspirator – nawiązał kon-

w atmosferze sielankowej. Pomimo

Akt odnowienia unii był szeroko kol-

sięciu lat. Jednocześnie stwierdzał,

stępstw” Apollona Korzeniowskiego

takt z powstałym tam właśnie demo-

jednak protokołu rozbieżności, udało

portowany w całej Polsce.

że trzeba „wybrać na radców ludzi z

jako zdrady stanu. Jednakże w obliczu

kratycznym pismem „Kraj”. Niewiele

Euforia trwała jednak krótko…

niespożytą cywilną odwagą; upew-

się wypracować wspólne stanowisko.

napiętej sytuacji w Królestwie zwolnić

udało mu się jednak na tym polu

nić się o chęciach wybranych, dając

Sama uroczystość miała się odbyć

go byłoby niewybaczalnym błędem.

zdziałać, był już bowiem śmiertel-

im mandat do upomnienia się o nie-

10 października w Horodle, a więc

Ta dwuznaczność sprawiła, iż w maju

nie chory i rzadko wstawał z łóżka.

Stan wojenny – Komitet

śmiertelne i nigdy nieprzedawnione

w zakolu Bugu niedaleko obecnego

1862 r. został zesłany wraz z żoną do

Zmarłego 23 maja Apollona Korze-

Miejski – Aresztowanie

Nazajutrz po zakończeniu wybo-

prawa narodowe”. Jak zatem widać

przejścia granicznego Zosin/Ustyluh

Wołogdy, gdzie z czasem utworzyła

niowskiego pochowano na Cmenta-

rów samorządowych, a w cztery dni

Korzeniowski atakował swoich prze-

– w ostatniej chwili to postanowienie

się grupa zesłańców politycznych.

rzu Rakowickim, na prawo od głów-

po uroczystościach horodelskich i za-

ciwników zarówno z prawa, jak i z

uległo zmianie, albowiem władza car-

Tutaj też dotarła do niego wiadomość

nego wejścia. Jego grobowiec zdobi

razem w rocznicę śmierci Kościuszki

lewa.

ska nie zgodziła się na uroczystość w

o wybuchu powstania. Będąc oddalo-

pomnik przedstawiający zwieńczoną

– 14 października – namiestnik Kró-

Mimo całej akcji zmierzającej do

samej miejscowości, tylko w jej pobli-

nym od spraw krajowych, skrytykował

krzyżem pryzmę kamieni, dłuta Wale-

lestwa Polskiego Karł Lambert wpro-

przyjęcia przez elektów mandatu,

żu. Ustalono, że tego dnia dojdzie do

je jako przedwczesne, nie doceniając

rego Gadomskiego.

wadził na jego terenie stan wojenny.

odnowienia unii z roku 1413, a herb

zwyciężyła koncepcja białych, którzy

powagi sytuacji wywołanej branką

Mógł oczywiście to zrobić już wcze-

I Rzeczpospolitej zostanie uroczyście

obawiali się zadzierać z caratem.

Wielopolskiego. Tymczasem stan

Korzeniowski

śniej, do czego naglił go Petersburg,

wzbogacony o wizerunek archanioła

Same wybory, rozłożone w czasie

zdrowia Eweliny pogorszył się na

współcześnie

jednakże nie chciał w ten sposób

Michała, po to, aby dawną niespra-

na trzy tygodnie, miały spokojny

tyle, że Korzeniowscy uzyskali prawo

Jak już wspomniałem we wstę-

zniechęcać środowisk konserwatyw-

wiedliwość przekreślić i ogłosić po-

przebieg, mimo iż w XI cyrkule sto-

osiedlenia się bliżej stron rodzinnych,

pie, Apollo Korzeniowski na długie

nych do wzięcia udziału w wyborach.

w Czernichowie, co też uczynili.

lata padł ofiarą sławy własnego syna.

Wobec jawnie już w tym momen-

W czasie zesłania podjął na nowo

Większość haseł encyklopedycz-

cie konfrontacyjnej postawy władz

pracę literacką, pisząc między innymi

nych jemu poświęconych zaczyna

Apollo Korzeniowski zyskał bardzo

rodzaj pamiętnika historiozoficznego

się od stwierdzenia: „ojciec Jose-

pod tytułem Polska i Moskwa, urywek

silny argument w dyskusji z białymi:

pha Conrada”. Z drugiej strony ulice

dramatyczny Bez ratunku oraz roz-

niepodobna prowadzić dalszych ne-

polskich miast noszące imię Korze-

prawę krytycznoliteracką Studia nad

gocjacji w czasie masowych aresz-

niowskiego nieodmiennie odwołują

dramatycznością w utworach Szek-

towań, wywlekania ludzi z kościołów,

się do… Józefa Korzeniowskiego,

spira. Szeroki wachlarz tematów i ga-

wzmożonej cenzury: jedyne, co pozo-

również pisarza doby romantyzmu,

stawało, to walczyć. Jednocześnie,

tunków oraz przemożne pragnienie

jednego z pedagogów Krasińskiego.

wobec zdezaktualizowania się kwe-

tworzenia mimo nędznych warunków

Nie jest jednak tak źle, jak by się wy-

stii udziału w wyborach, możliwym

życia pokazują, jak gruntownie wy-

dawało na początku: sztuka Korze-

stało się ponowne zbliżenie Korze-

kształconym człowiekiem był Korze-

niowskiego „Komedia”, tak niepoli-

niowskiego i Chmieleńskiego, co w

niowski, który – jak sądzę – w innych

tyczna w XIX wieku, doczekała się

istocie nastąpiło. 17 października w

warszawskim mieszkaniu ojca Con-

rada zebrało się 17 albo 18 osób, w

taki czy inny sposób powiązanych z

czerwonymi. Grupa ta wyłoniła trzy-

osobowy komitet, do którego poza

niedawnymi adwersarzami wszedł

jeszcze według wszelkiego prawdo-

podobieństwa Leon Głowacki. Nie

jest rzeczą do końca pewną, jaką

nazwę obrał ów tryumwirat, w histo-

riografii spotyka się dwie: Komitet Ru-

chu i Komitet Miejski. Tak czy owak,

twór ten odgrywał wtedy rolę najwyż-

szej władzy wykonawczej w organiza-

cji czerwonych, konsolidując przy tym

Kamienica przy ul. Nowy Świat 47 w Warszawie, w której w

jej strukturę. Członkowie komitetu

1861 roku mieszkał Apollo Korzeniowski

podzielili między siebie „resorty” skar-

wstanie Rzeczpospolitej nie dwojga,

licy doszło do krótkotrwałej próby sił

bu, wojska i propagandy, tworząc tym

lecz T R O J G A narodów, „zwią-

pomiędzy zwolennikami i przeciwni-

samym zalążek organizacji polskiego

zanych bratnim węzłem”. Było to akt

kami idei mandatu. Jednakże zwy-

państwa podziemnego.

uzupełnienia unii horodelskiej o po-

cięstwo białych było połowiczne, by

Na nieszczęście dla sprawy i dla

stanowienia traktatu hadziackiego

nie powiedzieć pyrrusowe, ponieważ

samego Korzeniowskiego, jego dzia-

z 1658 – zjednoczenie Polski, Litwy

regułą w większości okręgów wybor-

łalność w Komitecie Miejskim oka-

i Rusi jako „WOLNYCH Z WOLNY-

czych było głosowanie na ludzi jaw-

zała się dramatycznie krótkotrwała.

MI, RÓWNYCH Z RÓWNYMI”.

nie nieprzychylnych caratowi.

Cztery dni bowiem po ukonstytu-

Przed obchodami komitet orga-

owaniu się nowej władzy, w nocy

nizacyjny wydał odezwę, napisaną

z 20 na 21 października został on

Rocznica unii horodelskiej

prawdopodobnie przez samego Ko-

Innym elementem ofensywy Ko-

aresztowany, a następnie osadzony

rzeniowskiego, adresowaną do „Braci

rzeniowskiego na gruncie polityki,

w budzącym jak najgorsze skojarze-

Polaków, Rusinów i Litwinów”, którzy

którą dzisiaj zdefiniowalibyśmy jako

nia X pawilonie warszawskiej Cyta-

grób Korzeniowskiego na Cmentarzu Rakowickim w Kra-

wezwani zostali do tłumnego przyby-

jagiellońską była współorganizacja

deli. Dla samego Korzeniowskiego

kowie

cia na uroczystość. Specjalne miej-

zjazdu z udziałem przedstawicieli Ko-

nie było to wielkim zaskoczeniem.

światowej premiery – co prawda w

warunkach mógłby z powodzeniem

sce w zaproszeniu znalazło się dla

rony i Rusi w celu uzgodnienia prze-

Popularność jego osoby, antyrosyj-

roku 1952, a więc prawie 100 lat po

zostać cenionym naukowcem.

przedstawicieli duchowieństwa, jak

biegu obchodów rocznicy unii horo-

skie poglądy, udział w organizowa-

powstaniu – ale zawsze. Dawała się

W roku 1865 Apollo Korzeniowski

też osób wyznania mojżeszowego.

delskiej. Stronę polską reprezentowali

niu manifestacji patriotycznych, a

ona łatwo wykorzystać przez komu-

został ciężko doświadczony śmiercią

Rocznica unii horodelskiej okaza-

obok samego Korzeniowskiego, zna-

być może również i usłużny donos w

nistyczną ideologię, zmierzającą do

ukochanej żony, co z kolei przyczy-

ła się wielką manifestacja patriotycz-

ny nam już Karol Majewski, postać w

sprawie przystąpienia do Komitetu –

zniszczenia etosu szlacheckiego.

niło do osłabienia się i jego – od za-

ną, w której wzięło udział kilkanaście

dalszym ciągu znacząca, a także stu-

wszystko to składało się w oczach

Była tym bardziej wiarygodna, że na-

wsze wątłego zdrowia. W tym czasie

tysięcy osób z Królestwa, Galicji i Li-

dent Akademii Sztuk Pięknych Stani-

władz na obraz człowieka politycz-

pisana przez człowieka z wewnątrz

chorował jednocześnie na gruźlicę i

twy. W odnowionym akcie przeczy-

sław Szachowski. Ze strony rusińskiej

nie niebezpiecznego.

tamtego świata. Powiedzieć trzeba

chorobę serca. Wkrótce wystąpił do

tać można było m.in.: „unię łączącą

przybył ksiądz unicki z Lublina Stefan

W więzieniu – mimo iż znosił je

jednak wyraźnie: Korzeniowski nie

władz o pozwolenie wyjazdu i takowe

wszystkie ziemie Polski, Litwy i Rusi

Laurysewicz wraz z grupą osób z le-

źle – zachował w przeciwieństwie

był pierwszym polskim komunistą,

otrzymał.

ponawiamy na zasadach zupełnego

wobrzeżnej Ukrainy. Narada oprócz

do Karola Jankowskiego postawę

pragnął dać szlachectwo chłopom,

równouprawnienia trzech połączo-

swego celu podstawowego miała być

wyprostowaną i nie wydał swoich ko-

nie zaś je likwidować.

nych narodów i wszelkich wyznań,

manifestacją jedności obu narodów

legów. Śledczym nie udało się nawet

Ostatnie miesiące

Na sam koniec warto podkreślić,

Coraz bardziej schorowany Ko-

łącząc się w najściślejszy związek do

w walce o niepodległość. Symboliki

wydobyć z niego informacji na temat

iż w Internecie dostępny jest solidny

rzeniowski wyjechał na początku

pracy nad wydźwignięciem wspólnej

tego braterstwa dopełnia również

jego roli w Komitecie Ruchu – kon-

biogram Korzeniowskiego pióra hi-

1868 roku wraz z synem, który do tej

Ojczyzny naszej z dzisiejszego jej

fakt, iż według niektórych świadków

sekwentnie odmawiał współpracy.

storyka Jerzego Zdrady, a także po-

pory znajdował się pod opieką wuja

upadku aż do uzyskania zupełnej

w delegacji zadnieprzańskiej znalazł

Jasnymi momentami w tych ciężkich

święcony mu artykuł na Wikipedii w

Tadeusza, do austriackiej Galicji.

niepodległości. Przy pomocy Bożej

się Mitrofan Podhaluzin, po mieczu

chwilach były wizyty ukochanego

kilku wersjach językowych: polskiej,

Spalony u siebie jako konspirator,

liczymy głównie na własne siły; nie

potomek kozaka zaporoskiego, który

synka, który wraz z babką przynosił

ukraińskiej, niemieckiej, angielskiej

liczył na panujące w tym kraju poli-

chcąc jednak zaniedbać żadnego

w powstaniu styczniowym walczyć

mu paczki. Joseph Conrad wspomni

i rosyjskiej.

tyczne swobody, których popowsta-

źródła godziwego, mającego uła-

będzie w województwach sandomier-

po latach te odwiedziny: „od czasu