26

1 sierpnia–to symbol

17–30 sierpnia 2012 nr 15 (163) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

A gdyby zwyciężyli?

oddziały. W tym czasie w miastach

ratowania niezawisłości narodowej,

uaktywniały się automatycznie pol-

opartej na własnych siłach i założe-

skie placówki administracyjno – po-

niach.

rządkowe. Postawiono tym samym

Od początku okupacji niemiecko-

W czasie trwania II wojny światowej przy wielu zawiłościach międzyna-

Sowietów przed faktem dokonanym.

sowieckiej przygotowywano zarysy

Witały ich polskie struktury admini-

planu wyzwolenia ziem polskich.

rodowej gry politycznej, ostatnim sposobem odzyskania niepodległości

stracyjnoporządkowe. Jednak bez-

Już w 1940 roku przeprowadzono w

były działania jakie podjęły władze Polskiego Państwa Podziemnego.

względne działania sowieckie prowa-

sztabie podziemia pierwsze analizy.

dzone przy użyciu dużych sił specjal-

Zdawano sobie sprawę z własnych

Upatrywały szansę w zakrojonej na szeroką skalę aktywności militar-

nych, spowodowały wprowadzanie

słabości i zmieniających się realiów

ich brutalnego scenariusza. Walki na

politycznych. Szczególny problem

no-cywilnej polskich sił niepodległościowych. Była to próba ratowania

obszarze wileńsko – nowogródzkim

stanowili Sowieci, ewidentny wróg

polskiej racji stanu. Nazwano ją planem „Burza”, którego częścią było

określa się Powstaniem Wileńskim.

Polski, a przez wojnę z Niemcami,

Nieco odmiennie przedstawiała

aliant i sojusznik naszych sojusz-

Powstanie Warszawskie.

się sytuacja w okręgu białostockim

ników, nie akceptujący Rzeczypo-

AK. Tamtejszy dowódca, płk Włady-

spolitej w dotychczasowej formie i

sław Liniarski „Mścisław”, po podjęciu

planujący wasalizację kraju. Od 1943

operacji „Burza”, podlaską i suwalską

roku koncepcje samowyzwolenia

brygadą kawalerii, 18 dywizją piecho-

zaczęły przybierać realne organiza-

ty pod dowództwem płk. J. Stencela

cyjnie kształty. Ustalono, że akcja

„Rawicza” i 29 pod dow. ppłk. W.

zbrojna ma polegać na wzmożonym

Ściegiennego „Lisa”, współdziałał w

sabotażu, dywersji, przygotowaniu

walce z Sowietami, lecz nie ujawnił się

w oparciu o przedwojenną strukturę

przed ich dowództwem. Podwładnym

administracyjną ośrodków cywilno

nakazał daleko idącą powściągliwość

– wojskowych jako reprezentantów

w kontaktach z nimi. Tym samym ura-

państwa polskiego, które jako go-

tował wielu od szybkich aresztowań i

spodarze razem z podziemną armią

śmierci. Niektórzy nie zastosowali się

miały witać Sowietów. Polacy według

do tych wytycznych i to zakończyło

tego zarządzenia widząc nadcho-

się likwidacją ich formacji.

dzący front, w odpowiednim czasie

Podobna sytuacja powstała na

mieli rozpoczynać zmasowane dzia-

Polesiu, gdzie dowodzący 30 dywizją

łania zbrojne. „Burza” była niezwykle

piechoty po zetknięciu się z czerwo-

sprytną koncepcją walki oraz współ-

noarmistami i na wieść o stanowczej

działania z wojskami sowieckimi.

propozycji wcielenia do armii Berlin-

Obliczona na stawienie ich przed

ga, postanowił samodzielnie przebi-

faktami dokonanymi. Niestety plan

jać się z podwładnymi do Warszawy.

nie przyniósł zakładanych efektów.

Po drodze koło Białej Podlaskiej

Nikt nie przypuszczał, że Sowieci

pod wpływem rosnącego zagroże-

mogą przyjąć tak totalną, ludobójczą

nia część oddziałów rozformował.

formę zwalczania wszelkich polskich

Dalej z 1000 żołnierzy kontynuował

przejawów wolnościowych. Jednak

marsz. Prowadząc walki pod Dębem

należy pamiętać, że w wielu wsiach,

Do broni (Fot. powstanie-warszawskie-1944.pl)

Wielkim został otoczony, a wziętych

miasteczkach i miastach wschodniej

do niewoli wywieziono w głąb Rosji

i centralnej Polski plan ten wypalił.

za konieczne ujawnienie się władz

dyrektywach i uchwałach już nawet

Sowieckiej.

Nawet w największych miastach, jak

podziemnych i wystąpienie ich w cha-

z czasów pierwszej okupacji 1939–

Na terenach południowo-wschod-

Lwów, Wilno (Powstanie Wileńskie),

rakterze gospodarza kraju, inaczej tę

1941. Uzupełniali również o nowe,

nich II Rzeczypospolitej (okręg Lwów,

Lublin, a zakończył się w Warszawie

rolę przywłaszczą sobie organizacje

np. 22 czerwca 1943 roku Komitety

Stanisławów, Tarnopol), formacje AK

(Powstanie Warszawskie).

komunistyczne, przede wszystkim

Centralne partii komunistycznej dla

rozdzielono na małe oddziały celem

Pierwszym oddziałem realizują-

PPR [Polska Partia Robotnicza –

Ukraińskiej, Białoruskiej i Litewskiej

skutecznej obrony miejscowej ludno-

cym założenia „Burzy” było zgrupo-

ekspozytura komunistyczna dla ziem

SRS przyjęły dokument o zwalczaniu

ści przed Niemcami, ale i formacjami

wanie 27 dywizji piechoty AK dowo-

polskich]. Wreszcie pozostanie w

„partyzantów-legionistów  polskich”

nacjonalistów z Organizacji Ukraiń-

dzonej przez ppłk. Jana Wojciecha

konspiracji władz i AK, gdyby było

na terenach ZSRS (za które uznawali

skich Nacjonalistów – OUN i Ukra-

Kiwerskiego „Oliwę”, a po jego śmier-

w ogóle możliwe, stwarzając pust-

ówczesne polskie ziemie wschodnie,

ińskiej Powstańczej Armii – UPA,

ci przez mjra Tadeusza Sztumberk –

kę, otwierałoby pole do realizacji

zwane obecnie Kresami). Formalnie

DARIUSZ KUCHARSKI

którzy wpisali się do historii wielkimi

Rychtera „Żegotę”. 20 marca 1944

najśmielszych koncepcji sowieckich,

dało to podstawy do usuwania ob-

akcjami ludobójczymi na Polakach,

podjęli oni z Sowietami pierwszą

włącznie z utworzeniem z Polski 17

Plan zakładał uaktywnienie się

cych formacji wojskowych i cywilnych.

a także Żydach i Czechach. Według

wspólną walkę przeciw Niemcom.

republiki. Władze krajowe nie miały

polskich podziemnych formacji woj-

W rzeczywistości zapisy odnosiły się

polskich wiarygodnych szacunków w

Walczyli koło Włodzimierza, Kowla,

co do planów sowieckich złudzeń,

skowych i cywilnych na całym obsza-

do całego terytorium zamieszkanego

latach II wojny światowej życie z rąk

Zamłynia, Sztunia i opanowali mia-

jednakże uważały, że należy im

rze II Rzeczypospolitej w momencie

przez Polaków.

nacjonalistów ukraińskich nie pomija-

steczka Murzyska i Turopin.

się przeciwstawić przez ujawnienie

zbliżania się wojsk sowieckich. Pola-

W nocy z 3 na 4 stycznia 1944

jąc niemowląt i ludzi starych straciło

W ramach „Burzy” największą ak-

władz i wojska jako atrybutów suwe-

cy zamierzali pokazać, że są przygo-

roku w okolicach Sarn, Sowieci

około 150 000 Polaków. Te tragiczne

cję zrealizował okręg wileński. Tu za-

renności (...) [S. Korboński, Polskie

towani do rządzenia, z działającymi

przekroczyli przedwojenną granicę

wydarzenia oraz wcześniejsze sza-

planowano wyzwolenie Wilna i okolic.

Państwo Podziemne. Przewodnik po

pełnymi strukturami, że na terenie

Rzeczypospolitej. Władze polskiego

lone wywózki i mordy sowieckie z

Nadano jej kryptonim „Ostra Brama”.

Podziemiu z lat 1939-1945, Warsza-

Polski istnieje pomimo wojny i okupa-

podziemia rozumiały doskonale za-

lat „pierwszej okupacji 1939-1941”,

Uczestniczyło w niej około 9 tysięcy

wa 2008, s.157]. Dało to podstawę

cji prawowita władza: podziemny par-

grożenie, jakie niosą wkraczające na

spowodowały znaczące osłabienie

żołnierzy AK, wspieranych posiłkami

do wdrażania w życie planu „Burza”,

lament – Rada Jedności Narodowej,

teren RP wojska ZSRS. Dlatego zde-

polskiego żywiołu na tych obszarach.

z Nowogródczyzny. Współtwórcą tej

powszechnego powstania, przejmo-

pełnomocnik rządu emigracyjnego

cydowali, że należy (...) nie bacząc

Z tego względu tamtejsze polskie

koncepcji był mjr Maciej Kalenkiewicz

wania władzy, ujawniania się i witania

na kraj, od maja 1944 roku w randze

na ryzyko, wziąć udział w walce z

podziemie niestety dużo słabsze w

„Kotwicz”, który poddał ten pomysł

Sowietów przez władze polskie, jako

wicepremiera, cywilne i wojskowe są-

Niemcami, by nie zawdzięczać uwol-

terenie, niż na północnym-wschodzie

w kwietniu 1944 roku komendantowi

prawowici gospodarze. W rzeczywi-

downictwo, policja – Państwowy Kor-

nienia armii sowieckiej i w ten sposób

II RP, podejmowało bardziej ograni-

płk. Aleksandrowi Krzyżanowskiemu

stości operacja ta była ostatnią próbą

pus Bezpieczeństwa, wojsko – Armia

ujawnić wobec niej. Poza tym uznano

czoną walkę i działania. W starciach

„Wilkowi”. W momencie zbliżania się

Krajowa. Swoją aktywność wojskową

z dużymi formacjami niemieckimi nie

Sowietów do Wilna z 6 na 7 lipca roz-

dostosowywali do zbliżającego się

miały znacznych szans, dyspono-

poczęto walki o miasto. Jedna grupa

frontu, często podejmując współdzia-

wały zbyt małą siłą ognia. Pomimo

w sile 5500 żołnierzy pod dowódz-

łania na tym polu z Armią Czerwoną.

tego i na tym terenie plan „Burza”,

twem płk „Wilka” zaatakowała miasto

Miało to na celu maksymalnie wyzy-

był częściowo wprowadzony. Podjęto

z zewnątrz. Druga rozpoczęła walki w

skać impet działań sowieckich i po-

działania celem wyzwolenia Lwowa.

mieście. 7 lipca polski atak wsparły

wstały chaos po stronie niemieckiej.

Oddziały 5 dywizji piechoty AK w sile

zbliżające się oddziały sowieckie.

Ze strony wojskowej założenie to w

3000 żołnierzy pod dowództwem płk.

Miasto zdobyto 13 lipca. Niektóre

pełni zostało wykorzystane. Nato-

Władysława Filipkowskiego „Janka”,

jednostki AK puściły się w pogoń za

miast nikt praktycznie nie był w stanie

14 pułku Ułanów Jazłowieckich, pod

wycofującymi Niemcami staczając

przewidzieć tak barbarzyńskiego za-

komendą „Draży” i przy współdziała-

dwie zwycięskie bitwy pod Rykonta-

chowania Sowietów wobec Polaków

niu z Armią Czerwoną od 23 do 27

mi i Trokami. W ramach tej operacji

i ich struktur administracyjno-wojsko-

lipca walczyli o miasto. Dwa dni po

Polacy stoczyli z Niemcami około

wych już po przejściu frontu i usunię-

zdobyciu Lwowa, 29 lipca delegata

30 bitew i potyczek. Zdobyli Bienia-

ciu Niemców.

rządu docenta Adama Ostrowskiego,

konie, Juraciszki, Raduń, Turgiele,

Stalin przygotował się bardzo

dowódcę obszaru płk. Filipkowskiego

Troki, Rudomino i opanowali część

dokładnie do wejścia na terytorium

„Janka”, z innymi oficerami oraz żoł-

Lidy wraz z miejscowym więzieniem.

Polski, tak od strony formalnej, jak

nierzami aresztowano. Poddano ich

Pod Murowaną Oszmianką rozbili

i merytorycznej. Sowieci dbający o

Broń Powstania Warszawskiego (Fot. goldenline.pl)

przesłuchaniom w więzieniu przy uli-

proniemieckie, litewskie ochotnicze

pozory oparli się na zarządzeniach,