14

Wyjęte z karty pamięci

31 sierpnia–13 września 2012 nr 16 (164) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Wyklęci, ale niezłomni

Od 2011 roku, dzień 1 marca został poświęconym żołnierzom zbrojnego podziemia antykomunistycznego,

jako Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” będzie obchodzony corocznie. Pierwszy dzień marca

jest dniem szczególnie symbolicznym dla żołnierzy antykomunistycznego podziemia. Tego dnia w 1951

w kazamatach mokotowskiego więzienia strzałem w tył głowy zamordowano siedmiu członków IV Zarządu

Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

pod Warszawą doszło do spotkania

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

przedstawicieli Stronnictwa Narodo-

opracowanie

wego, na którym zostało formalnie

zdjęcia archiwum wiN

utworzone Narodowe Zjednoczenie

Wojskowe. Inicjatorami jego utworze-

Kim byli

nia byli: August Michałowski ps. „Ro-

„żołnierze wyklęci”

Walki zbrojne w Polsce nie ustały

man” – kierownik Wydziału Wojsko-

wraz z podpisaniem kapitulacji przez

wego Zarządu Głównego SN, ppłk

hitlerowskie Niemcy. Wielu żołnierzy

Albin Walenty Rak ps. „Lesiński” –

AK i innych ugrupowań o charakterze

komendant główny NSZ-AK, mjr Ta-

narodowym zdawało sobie sprawę,

deusz Danilewicz ps. „Kuba” i inni. W

że wkroczenie sowieckiego wojska

skład NZW weszły struktury Narodo-

nie wróży nic dobrego. Postanowili

wej Organizacji Wojskowej i Narodo-

zostać w lasach i kontynuować wal-

wych Sił Zbrojnych, a także niektóre

kę, aż do ostatecznego zwycięstwa.

lokalne struktury AK, które nie podjęły

Por. Kazimierz Żebrowski

Peerelowscy pseudohistorycy nazy-

działalności w organizacjach powsta-

Ujęcie Andrzeja Kiszki „Dęba” 30 grudnia 1961 r. w lasach

„Bąk”, ostatni komendant III

wali ten okres „epoką walki o utrwa-

łych na bazie rozwiązanej AK (tj. NIE,

niedaleko Huty Krzeszowskiej

Okręgu NZw Białystok

lenie władzy ludowej”. Tak naprawdę

Delegatury Sił Zbrojnych, Zrzeszenia

– był to czas, kiedy komuniści po-

Wolność i Niezawisłość, Ruchu Opo-

aresztowań UB rozbiło prawie całą

zbywali się ostatnich, prawdziwych

ru Armii Krajowej, czy Konspiracyj-

Nysy Łużyckiej, nadanie przyszłemu

KG NZW i niektóre komendy Okrę-

obrońców niepodległej Polski. Wielu

nego Wojska Polskiego). Oddziały

państwu charakteru narodowo-kato-

gów.

z nich poległo z bronią w ręku, a in-

partyzanckie NOW-AK i NSZ-AK w

lickiego. Program ten w zwięzły spo-

Na początku 1947 r., wobec coraz

nych więziono i poddawano okrutnym

większości nie ujawniały się wobec

sób został sformułowany w rozkazie

większego terroru ze strony komuni-

torturom. Część z nich zasiadała na

wkraczających Sowietów, dlatego

komendanta głównego NZW, mjr. T.

stów i spadku nadziei na wybuch III

ławie oskarżonych w procesach po-

były w mniejszym stopniu rozpraco-

Danilewicza z 1 września 1945 r.

wojny światowej, część członków

kazowych, których wynik był z góry

wane przez NKWD, a także przez

NZW ujawniła się po uchwaleniu

przesądzony – wyrok śmierci.

rodzime siły komunistyczne. Siedzibą

Działania zbrojne

przez Sejm amnestii 22 lutego 1947

Przez całe lata PRL-u, żołnierzy

Komendy Głównej NZW była Łódź.

W latach 1945-1947 oddziały

r. Reszta struktur terenowych pozo-

podziemia niepodległościowego na-

Organizacja podlegała politycznie

partyzanckie NZW prowadziły liczne

stawała w konspiracji do początku lat

zywano „zaplutymi karłami reakcji”, a

Wydziałowi Wojskowemu ZG SN.

akcje zbrojne w ramach Polskiego

50. Najdłużej działała Komenda Po-

wszystkie niepodległościowe organi-

Do lutego 1945 r. trwał etap two-

powstania antysowieckiego przeciw-

wiatowa NZW Bielsk Podlaski, która

zacje, do których należeli, określano

rzenia struktur organizacyjnych NZW,

ko komunistycznym siłom bezpie-

ujawniła się w Warszawie dopiero

jako „faszystowskie bandy”. W latach

w ciągu marca uformował się sztab

czeństwa (KBW, UB, MO, ORMO),

jesienią 1956 r.

1945-1956, według ciągle niepełnych

i Komenda Główna, a do czerwca

a także NKWD, natomiast w mniej-

danych, z rąk polskich i sowieckich

kształtowała się struktura terenowa

szym stopniu przeciwko regularnym

Jerzy Żebrowski „Konar”, syn

komunistów zginęło 8,6 tys. żołnierzy

i trwały próby akcji scaleniowej z in-

oddziałom LWP.

Program i cele NZw

Kazimierza Żebrowskiego.

Głównymi celami polityczno-woj-

podziemia niepodległościowego, a

nymi organizacjami podziemnymi. W

Oddziały partyzanckie NZW li-

Żołnierz NZw Okręgu Biały-

skowymi NZW były: prowadzenie wal-

5 tys. skazano na karę śmierci. Do-

połowie 1945 r. NZW liczyło ok. 30

czyły nawet po 200-300 partyzantów.

stok

ki zbrojnej o wyzwolenie Polski spod

datkowo, w obozach i więzieniach

tys. członków, w tym około 7 tys. w

Najmniejszymi jednostkami były kom-

ciwników władzy ludowej. Obietnic

komunistycznej władzy, odbudowa

śmierć poniosło ponad 20 tysięcy

oddziałach partyzanckich. Na po-

panie i plutony (patrole). Najwięcej

amnestyjnych nie dotrzymano. Ze-

suwerennego państwa polskiego z

„żołnierzy wyklętych”. Tylko nielicz-

czątku 1946 r. KG NZW podporząd-

oddziałów działało na obszarze pół-

brana w toku przesłuchań wiedza,

przedwojenną granicą wschodnią i

nym udało się przetrwać stalinow-

kowały się resztki NSZ-OP. W marcu

nocnego Mazowsza, w białostockim,

posłużyła do późniejszych represji

granicą zachodnią na linii rzek Odry i

ski reżim. Tym co ocaleli „władza

i kwietniu 1946 r. w wyniku rozległych

lubelskim, rzeszowskim i na Podlasiu.

wobec ujawnionych i dotarcie do

ludowa” nie dawała spokoju. Jako

Do podstawowych zadań oddziałów

osób nadal prowadzących walkę.

„reakcyjni bandyci” stale znajdowali

należało prowadzenie samoobrony

W czasie amnestii z podziemia wy-

się pod baczną obserwacją zawsze

i wykonywanie wyroków śmierci głów-

szło 53 517 osób, swoją działalność

czujnych służb bezpieczeństwa.

nie na członkach PPR i funkcjonariu-

ujawniło także 23 257 osób prze-

Dla władzy ludowej partyzanci

szach UB i ich współpracownikach.

bywających w więzieniach. Łącznie

stanowili poważne zagrożenie. Żoł-

Oddziały NZW rozbijały komunistycz-

amnestia objęła 76 774 osoby.

nierzy podziemia niełatwo było wy-

ne więzienia, zdobywały broń i fundu-

kryć, a ich działalność, skupiająca

sze, chroniły majątek narodowy przed

się na likwidacji Sowietów i kolabo-

sowiecką grabieżą, przeprowadzały

Powstanie Narodowego

rujących z nimi polskich komunistów,

akcje ekspropriacyjne. Do jednego z

Zjednoczenia Wojskowego

była znakiem sprzeciwu wobec ra-

największych ich sukcesów zbrojnych

(NZw)

NZW – była to polska konspira-

dzieckiej okupacji. Partyzanci pod-

można zaliczyć bitwę, która odbyła

cyjna organizacja wojskowo-politycz-

ziemia wierzyli w rychły wybuch III

się 6 maja 1945 r. pod wsią Kuryłów-

na o charakterze narodowym działa-

wojny światowej, który mógłby przy-

ka między zgrupowaniem oddziałów

jąca w latach 1944-61(63).

nieść Polsce niepodległość. Jednak

NZW Okręgu Rzeszowskiego pod

Po upadku powstania warszaw-

sfałszowane wybory z 1947 roku

dowództwem mjr. Franciszka Przy-

skiego Armia Krajowa przeżywała

i bierność Zachodu wobec tego fak-

siężniaka ps. „Ojciec Jan” a grupą

poważny kryzys i nie była w stanie

tu, zaczęły rodzić w „leśnych sze-

NKWD. Poległo wówczas kilkudzie-

skutecznie przeciwstawić się przej-

regach” pesymizm i przekonanie o

sięciu żołnierzy sowieckich.

mującym władzę komunistom. W

bezsensowności dalszego oporu.

Pomimo dużych strat w ludziach,

związku z tym, inicjatywę w kraju

Ujawnianiusię partyzantów sprzy-

na skutek walk i aresztowań, do

postanowili przejąć narodowcy i od-

jała też ustawa amnestyjna wprowa-

końca lat 40. udawało się odtwarzać

budować konspiracyjne struktury po

dzona w marcu 1947 roku. Amnestie

stany osobowe oddziałów partyzanc-

załamaniu się AK i utworzenie nowej

przedstawiono jako akt dobrej woli i

kich NZW, gdyż z powodu terroru

organizacji, lepiej przystosowanej do

łaskę zwycięzców nad zwyciężony-

komunistycznego, napływało do nich

warunków po zajęciu ziem polskich

mi. Aby osiągnąć pożądany sukces,

wielu ochotników i ludzi „spalonych”.

przez Armię Czerwoną i powstaniu

zaangażowano aparat propagandy.

Władze komunistyczne stosowały

tzw. władzy ludowej. W listopadzie

Faktycznym celem amnestii była likwi-

przeciwko konspiracji narodowej naj-

Ujęcie Michała Krupy „wierzby” 11 lutego 1959 r. w Kul-

1944 r. w Grodzisku Mazowieckim

dacja zorganizowanego oporu prze-

bardziej perfidne metody. Jedną z

nie. Zdjęcia wykonane przez UB