14

Festiwal Filmowy we Lwowie

14–27 września 2012 nr 17 (165) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

W STARYM KINIE POD WYSOKIM ZAMKIEM

We Lwowie zapowiada się dziesięciodniowe święto dla miłośników kina polskiego. Przegląd Najnowszych Filmów Polskich „Pod Wysokim

Zamkiem” startuje 21 września, ostatnie przygotowania obejmują m.in. organizację imprez towarzyszących, które w dużej mierze wiążą

się z historią filmu polskiego we Lwowie, przed II wojną światową. Przegląd będzie pierwszą dużą imprezą promującą film polski

w dzisiejszym Lwowie. Być może stanie się imprezą cykliczną, będzie poszukiwał własnej formuły prezentacji filmu polskiego – ale już

dziś warto podkreślić, że imprezy nawiązujące do początków historii kina we Lwowie mają wymiar symboliczny. Pokażą one wkład Lwowa

w rozwój polskiej kinematografii.

na podłogę „i zaczynałem na czwo-

BEATA KOST

rakach penetrować chłodne pobliże

ziemi, łażąc między nogami ludzi,

Dawny Lwów był miastem kino-

lecz i to też szybko się przykrzyło.

manów. Przeciętny przedwojenny

Musiałem więc czekać, aż się film

lwowianin bywał w kinie 13 razy w

skończy. Panowie i panie na płótnie

roku, co stanowiło rekord Polski.

otwierali i zamykali usta, nie wydając

Przed wybuchem wojny w mieście

głosu, przygrywała tylko muzyczka”.

działało 30 sal kinowych. Jak zwy-

kle początki nie wskazywały na taki

Pośród pierwszych filmowych za-

obrót sprawy…

chwytów i uniesień lwowian, na świat

Szaleństwo, które opętało świat

przychodziły dzieci „nowej muzy” – w

pod koniec wieku XIX wywołane było

niepodległej Polsce miały zrobić karie-

wynalazkiem, który powstał jedno-

rę w rodzimym kinie – Zofia Batycka,

cześnie w kilku punktach na świecie.

Wojciech Ruszkowski, Adam Bro-

Zanim u schyłku stulecia zaczęto

dzisz, Maria Bogda i wielu innych.

wyświetlać filmy, ludzi na wszystkich

Brodzisz i Bogda stanowili jedną z

kontynentach od wielu lat fascynowa-

najpiękniejszych par prywatnie (byli

ła nowa zabawa – utrwalanie postaci,

małżeństwem) i zawodowo. Ona –

miejsc i wydarzeń na kliszy fotogra-

uważana za „najpiękniejszy typ Polki”

ficznej. Kiedy wymyślono urządzenie

(wygrała konkurs „Ilustrowanego Ku-

z mechanizmem do przesuwania fo-

riera Codziennego”), on – pierwszy

tografii i wizjerami przez które można

amant II Rzeczpospolitej, o którym

Antoni Słonimski pisał: jego trzy

było je oglądać – uciesze publiczno-

główne atuty to uroda, uroda i uroda.

ści nie było końca. W dużej kawiarni u

wylotu pasażu Hausmana we Lwowie

Dwudziestolecie dało filmowi

dookoła wielobocznego pudła zwane-

dźwięk, postacie na płótnie przemówi-

go fotoplastykonem zasiadali zaintry-

ły. Filmów w Polsce produkowano co-

Tam „Corso” jakiś drze się w głos,

gowani mieszkańcy miasta. Ogląda-

raz więcej. Znawcy drwili z krytyków,

fu. W Polsce pierwszy pokaz filmowy

Niektórzy ludzie mówili w czasie

Przedstawia dramat czar: „Bandyta

li obrazki z egzotycznych, odległych

traktujących z wyjątkową pobłażliwo-

odbył się dzięki sprzętowi Edisona

przerw, że mimo wszystko przedsta-

Zigomar”

krain i sceny rodzajowe. Dzwonił

ścią nowe filmy. Krytycy bronili swojej

– przedstawicielom firmy Lumière ów

wienie nie dojdzie chyba do końca,

Sensacja, bo kino gra,

dzwonek i fotografie zmieniały się:

postawy wskazując na trudne warun-

nie udało poprowadzić skutecznych

bo „musi się tam” coś wcześniej, czy

I ha, ha, ha – tłum się pcha

pięćdziesiąt ręcznie kolorowanych

ki po odrodzeniu państwa w których

rozmów w Warszawie. W lipcu 1896

później popsuć. A inni znów twier-

i pchają się wariaty, chcą widzieć

przeźroczy przesuwało dalej historyj-

przyszło owe obrazy produkować.

roku stolica miała pierwszy pokaz, a

dzili, że to wszystko jest na pewno

te dramaty.

kę, jasność oświetlenia każdy regulo-

Nowym produkcjom zarzucano, że po

już we wrześniu, jako trzecie miasto

jakoś fałszywie podrobione i wcze-

Właściciel widząc ruch, z radości

wał sobie sam. W tle orkiestra grała

etapie przejściowym pozostały świa-

w Polsce Lwów oglądał u siebie ma-

śniej, czy później wyjdzie z tego ja-

gładzi brzuch.

modne melodie. Zapatrzeni „podglą-

domie na poziomie niedomagania

giczne obrazki. Recenzent „Kuriera

kaś diabelska finta. Na zakończenie

dacze” nie wyobrażali sobie, że tylko

intelektualnego, bo tego potrzebował

Lwowskiego” nie poznał się na wy-

przedstawienia, gdy pułk francuskich

chwila dzieli zaglądających przez wi-

widz. Niezmiennie profesjonalnie, bez

Takim „gładzącym brzuch” wła-

nalazku: „Obrazy kinematograficzne

kirasjerów w hełmach i pancerzach

zjery lwowian od przeżyć jeszcze bar-

uniesień i frazesów oceniał polskie

ścicielem mógł być Franciszek Józef

robią wrażenie niczego więcej, jak

pędzący galopem z daleka, jął się

dziej fascynujących. Wynalazcy pra-

filmy lwowski krytyk Bolesław Lewicki.

Oeser, wcześniej właściciel cyrku

dobrze znanej, a tak przez dzieci

zbliżać na publiczność... i wreszcie

cowali nad tym intensywnie – są już

Ceniono go za ogromną wiedzę filmo-

objazdowego, później objazdowe-

zwłaszcza oklaskiwanej dioramy, o

prawie że już wyskakiwał z ekranu,

poruszające się narysowane postacie

wą, był też współzałożycielem lwow-

go „Teatru Edisona”. Pojawiał się w

tyle lepszej, że ruchomej, a o tyle

cały teatr począł krzyczeć.

i obrazki skaczące na szklanym dys-

skiego Klubu Filmowego „Awangarda”

Innsbrucku i Sarajewie, żeby wresz-

gorszej, że wiele obrazów, zwłasz-

Muzyki wówczas nikt nie ośmie-

ku. Era dioram, rozmaitych zooprak-

(1933). Lwów dzięki jego działalności

cie osiąść we Lwowie i poprowadzić

cza fotografii scen z życia musi być

liłby się wprowadzać do obrazu, aby

siskopów i kinetoskopów przyniosła

stawał się ważnym ośrodkiem myśli

kino. Już same nazwy nowych kin

bezbarwnych i że nieznośne ich mi-

nie przeszkodzić wrażeniom pu-

duże zainteresowanie zabawkami

filmowej.

wzbudzają skojarzenia z magią,

gotanie utrudnia patrzenie i męczy

bliczności. Otóż cały teatr, od galerii

optycznymi. Wynalazcy nieustan-

***

przemieniają nudne życiorysy lwow-

niesłychanie oko. [...] Daleko zatem

do parteru, krzyczał entuzjastycz-

nie udoskonalali swoje magiczne

Połączenie ruchomego obrazu

skich urzędników, panien służących

kinematografowi do natury, tj. już

nie, a niektórzy widzowie zasłaniali

skrzynki – Thomas Edison, bracia

i fotografii, uzupełnionego dźwię-

i lepszego towarzystwa i pozwalają

nie do tego, aby był pożytecznym,

się rękami, na widok wyskakujących

Auguste i Louis Lumière, Oskar

kiem pozwoliło człowiekowi pokazać

przenieść się w zaczarowany świat. A

bo nim nigdy nie będzie, ale iżby go

z białego ekranu koni”.

co dopiero sam ten świetlny teatr „faj-

Messter i nasz rodzimy wynalazca

wszystko to, co dotychczas chciał

można nazwać przynajmniej cudow-

Lwów pokochał kino, tylko miłość

ny fest, tam wielki prześciradłu jest, a

Kazimierz Prószyński.

powiedzieć piórem, pędzlem i kliszą

ną zabawką. Obrazy przesuwają się

mogła wytłumaczyć całe zagłębie

skaczą po nim – wo! Kobity, małpy,

Aparat, który skonstruował wyko-

fotograficzną. Powstała wielka roz-

stanowczo i to bardzo za pomału,

lwowskich kin usytuowanych w ob-

wsio!” – ekscytuje się lwowska ulica,

nywał zdjęcia i wyświetlał nakręcone

rywka, ale i wielka sztuka, która fa-

dzięki czemu np. osoby w nich cho-

rębie zaledwie kilku ulic na zachód

obrazy. Nazwano go pleografem. „O

scynuje nas nieustannie, a film polski

a wraz z nią i nobliwi mieszcza-

dzące posuwają się nie miarowo, jak

od Rynku. Wyrastały jak grzyby po

ile wiemy – pisała prasa – wynalazca

pozostaje jedną z najciekawszych

nie i szanowani intelektualiści. To we

bywa w istocie, ale jakiemiś nagłemi,

deszczu przy Wałach Hetmańskich,

udaje się do Berlina, gdzie w teatrze

części składowych światowej sztuki

Lwowie filmem zainteresował się Ka-

nerwowemi drgnieniami, podskaku-

na placu Mariackim, na Kopernika,

„Urania” ma swój pleograf demon-

filmowej. 21 września we Lwowie

rol Irzykowski, krytyk i teoretyk filmu,

jąc w górę, za długo zatrzymują się

Chorążczyźnie i przy Akademickiej.

strować, a następnie w Warszawie

startuje Przegląd Najnowszych Fil-

a także autor „Dziesiątej Muzy” jednej

w powietrzu, jakby byli na sznurkach

Właściciele kinematografów wyczu-

szerszym kołom publiczności naszej

mów Polskich. Krytycy i teoretycy,

z pierwszych światowych monografii

zawieszeni. Wszystko zaś razem

wając klientelę przybywali do Lwowa

reżyserzy i aktorzy polscy pojawią

po powrocie przedstawić. Jesteśmy

dotyczących sztuki filmowej.

jest tak niedokładne, że słyszeliśmy

z różnych części kraju i z zagranicy,

się w mieście w ramach Przeglądu

pod wrażeniem prób, niedawno od-

Kino podbija serca dzieci: „obok

wczoraj, jak widzowie pomyliwszy się

wielu z nich zatrzymywało się we

„Pod Wysokim Zamkiem”. Jeśli widz

bytych w Muzeum Przemysłu. Obra-

było kino „Chimera”, wyświetlano w

w czytaniu programu brali bokserów

Lwowie na dłużej – w przebudowy-

lwowski dopisze, miasto na 10 dni

zy żyjące dawały piękne wyobrażenie

nim filmy dla dzieci, nad wszystkimi

za szermierzy, okręt na morzu za bul-

wanych oficynach, sklepach, kawiar-

scen naturalnych”.

może zanurzyć się w aurze kinoma-

brały górę filmy z Shirleyką, nieco

wary, a scenę z domu obłąkanych za

niach i na zapleczu hoteli urządzali

sale kinowe: takie kiszki ciemne a

Zaczyna się era ożywionych

niactwa. Do Lwowa przedwojennego

później doszły te z Myszką Miki i Ka-

taniec szkocki”.

długie jak „Orcanland”, „Bajka”, jakieś

obrazów i równie ożywionych proce-

można zajrzeć uczestnicząc w wy-

czorem Donaldem, Zaczarowany flet,

Recenzent nie przewidział jednak

na pięterku w Pasażu Mikolascha,

sów sądowych o to, kto był pierwszy.

kładzie multimedialnym prof. Barba-

Świnki trzy i cudowne przygody Ko-

zachwytu odbiorców. Pół roku później

„Apollo” w sali Towarzystwa Muzycz-

ry Gierszewskiej „Filmowe tradycje

Amerykanin czy Francuzi? A może

ziołka Matołka” – wspominała Jadwi-

wTeatrze Skarbka pokazywano „żywe

nego, znów jedno na Trzeciego Maja,

Polak? Czy też Austriak Ottomar

Lwowa”, oglądając wystawę przed-

ga Augustyn-Puziewicz. Dzieckiem

fotografie” w ciągu miesiąca. O wiele

no i przygodne w Teatrze Skarbkow-

Anschütz, który z zaprzyjaźnionym

wojennych plakatów (Muzeum Et-

nieczułym na czar kinematografu

lepszy technicznie sprzęt Lumière ów

skim – wspominał po latach Stani-

budowniczym organów sporządził

nografii i Przemysłu Artystycznego)

był Stanisław Lem. „Bardzo go nie

przyciągnął tłumy. Styczniowe wyda-

i starych fotosów filmowych (Kino-

prototyp kinematografu? Spory te nic

lubiłem, ponieważ chodziłem tam z

sław Reychan. Lwów zachłysnął się

rzenie z 1897 roku uwiecznił w litera-

pałac). Można też zagrać w grze te-

nie obchodziły wzburzonych widzów

matką, kiedy, zdaje się, nie miała co

nową rozrywką, ulica natychmiast

turze dwunastoletni wówczas pisarz

renowej „Śladami przedwojennego

z paryskiego Grand Cafe, kiedy 28

ze mną począć. Tego, co się działo

dała temu wyraz w piosence:

Juliusz Kaden-Bandrowski:

Oplotła jakaś mania świat, bo każdy

kina we Lwowie”, a wraz z zespołem

grudnia 1895 roku z krzykiem ucie-

na ekranie, nie rozumiałem”. W kinie

„Nie potrafię opisać ani naszego

kino zwiedzać rad

„Sentido del Tango” przenieść się do

kali sprzed ekranu, z którego pędziła

Lem nudził się bezbrzeżnie. Kiedy

wzburzenia, ani wzburzenia całej

I prawie co godzina powstają nowe

początków wieku, kiedy we Lwowie

na nich lokomotywy. Bracia Lumière

matka zabierała go na seanse przy-

publiczności lwowskiej, zgromadzo-

kina

królowało tango.

święcili triumfy, to właśnie oni zosta-

szły autor „Solarisa” zamiast sięgać

nej na pierwszym przedstawieniu

Tam „Bajka”, „Fraszka”, „Helios”,

ną uznani za twórców kinematogra-

gwiazd ukradkiem zsuwał się z fotela

kinematograficznym w teatrze.

kg