28

Kurier kulturalny

14–27 września 2012 nr 17 (165) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Adam Michnik

Schulznięci znów

najechali Drohobycz

o Brunonie Schulzu

MARCIN ROMER

tekst i zdjęcia

To może nie nazbyt piękne okre-

ślenie, spotkałem kiedyś na pewnym

portalu. Doskonale oddaje jednak

istotę rzeczy. Proza Bruno Schulza

ma dziś swych wielbicieli na całym

świecie, choć do łatwych nie nale-

ży. Każdy z nich ma swoją własną

wizję jego prozy, niepowtarzalną

wizję jego świata. Świata „sklepów

cynamonowych” i „ulicy krokodyli”.

Od kilkunastu lat Bruno Schulz wra-

ca do świadomości mieszkańców

Drohobycza, miasta, w którym żył,

pracował tworzył i w którym zginął na

ulicy z ręki gestapowca. W tym roku

przypada 120. rocznica urodzin i 70.

z Ukrainy, Polski, Izraela, Niemiec,

śmierci artysty.

USA. Podobno był też ktoś z Tajwa-

12 września zakończył się V

nu. Festiwal Schulza w Drohobyczu

Międzynarodowy Festiwal Brunona

Taras Prochaśko (od lewej) i Adam Michnik

otworzył panel, w którym udział wzięli

Schulza w Drohobyczu. Przebiegał

m.in. Adam Michnik i Taras Prochaś-

pod hasłem „Arka Wyobraźni Bruno

Od pisarza nie trzeba się nicze-

ko. Pierwszy dzień zamknął koncert

Schulza”. W tym roku, po raz pierw-

go domagać, poza tym, żeby nie

Alfreda Schreyera, ostatniego pol-

szy, uroczystości schulzowskie na

kłamał i nie uprawiał grafomanii. W

skiego Żyda z Drohobycza i ucznia

Ukrainie przebiegały na szczeblu

polskiej tradycji literackiej było oczy-

Brunona Schulza. Pan Alfred, który w

państwowym. Na rozpoczęcie festi-

wiste permanentne domaganie się

tym roku skończył 90 lat, to ostatni

walu w Drohobyczu przybyli m.in.

od pisarzy bycia substytutem tego,

łącznik z dawnym Drohobyczem.

Henryk Litwin, ambasador RP w Kijo-

czego Polska nie miała. Myśmy nie

To niezwykłe, że Bruno Schulz,

wie oraz Mychajło Kułyniak, minister

mieli przez cały XIX wiek parlamen-

drohobyczanin z krwi i kości przy-

kultury Ukrainy. Ministrowie kultury

tu, rządu, swojego wojska, natomiast

wraca światowy wymiar miastu, któ-

Polski i Ukrainy objęli też honorowy

mieliśmy literaturę. Literatura miała

re o nim kiedyś zapomniało – mówi

patronat nad festiwalem.

wypełniać te wszystkie funkcje. To

Leonid Golberg, dziennikarz i spo-

Festiwal to niezliczona wprost

się w naturalny sposób przeniosło

łecznik, redaktor lokalnej gazety in-

ilość imprez, w jakich mogli wziąć

w dwudziestolecie międzywojenne,

ternetowej Majdan i współpracownik

zarówno goście festiwalu jak i miesz-

mimo, że Lechoń mówił u progu

naszej gazety.

kańcy miasta. Ci pierwsi przyjechali

dwudziestolecia, że chce wiosną

zobaczyć wiosnę, a nie Polskę. Na

tym tle Bruno Schulz był absolutnym

rewolucjonistą.

Nie da się powiedzieć, że był to

człowiek, którego świat nie intereso-

wał. Jako pisarz tworzył on własny

świat. W tym świecie realnym, po

prostu dla niego nie było miejsca.

Jest coś dla mnie tragiczne symbo-

licznego w tym, że dwóch pisarzy

zostało jakby skazanych na wydale-

nie z tego świata. Drugim był Bruno

Schulz – ofiara Holocaustu. Dla mnie

śmierć Bruno Schulza jest epilogiem

Ambasador RP w Kijowie Henryk Litwin z małżonką

jego książek.

A pierwszym był Witkacy, dla któ-

szczurów, permanentne gonienie za

jak Witkacy wrócił. (...) I wszyscy pi-

rego 17 września był nie tylko koń-

modą, albo za łaską pańską.

sarze tego czasu, którzy nie miesz-

cem świata, ale końcem wiary w to,

Schulz był nonkonformistą wspa-

cząc się w rzeczywistości, w której

że w tym złym świecie artysta może

niałym, znakomitym. Nie świadczy

przyszło im żyć, budowali swoje

mieć jakiś swój azyl. W momencie,

to o tym, że Schulz wpisywał się

własne światy. Wszyscy oni okazali

kiedy Czerwona Armia uderzyła na

w jakąś tradycję, choć oczywiście

się po śmierci zwycięzcami, dlatego,

Polskę, Witkacy, który był na wscho-

że dochowali wierności najważniej-

znajduję jego powiązania z filozofią

dzie, odebrał sobie życie. Zamordo-

szej – wierności swojemu powoła-

żydowską itd. Moi zdaniem, Schulz,

wany został Bruno Schulz. Da się

poprzez swoją wizję świata ironiczno

niu. W tej materii Bruno Schulz był

powiedzieć, że byli ofiarami, zresztą

groteskowego jest twórcą jakby no-

bezkompromisowy, on nie napisał

nie tylko oni dwaj, bo Jerzy Stępow-

wej tradycji, której się nie da usunąć

ani jednego utworu, aby być w zgo-

ski nazwał to „historią, spuszczoną z

z żadnej historii i literatury tego okre-

dzie z modą, która obowiązywała,

łańcucha”. Myślę, że Bruno Schulz

su. Schulz jest rezultatem pewnego

zgodzie z doktryną, która obowią-

w późniejszym okresie był skazany

załamania się, kryzysu świata Galicji,

zywała w państwie. On pisał tylko

właściwie na nieistnienie. Dlatego,

wartości tradycyjnej czyli monarchii

to, co dyktowało mu jego pisarskie

że opinia czytelnicza chciała świa-

austro-węgierskiej. Jest ponadnaro-

sumienie. Wydaje mi się, że jest to

dectwa wojny. I dlatego lata powo-

tak ważne przesłanie, że dla nasze-

dowy. To pisarz pewnej sytuacji.

jenne to okres literatury traktującej

Wnętrze XIX-wiecznej synagoga, jednej z największych w

go czasu, gdzie jest właśnie wyścig

o wojnie. Później był socrealizm. Na

Europie Środkowej. W czasach Związku Sowieckiego był w

tym tle manekiny Schulza czy też ta

niej sklep meblowy, później stała pusta. Jakiś czas temu za-

jego „ulica Krokodyli”, jego obsesje

bytek oddano miejscowej organizacji żydowskiej, ale dwu-

Istnieje

wiele wariantów stosunków pisarza ze społeczeń-

historyczne, seksualne – były jakby

stu drohobyckich Żydów nie stać na wyremontowanie gma-

stwem, z myślą społeczną. Każdy z nich jest możliwy. Są pisa-

z innej bajki, z innej rzeczywistości.

chu, który przed wojną służył kilkunastotysięcznej wspól-

rze, którzy chcą być zrozumiani, chcą znaczyć, chcą wpływać

Muszę powiedzieć, że dla mnie jest

nocie. W czasie festiwalu we wnętrzu zrujnowanej syna-

na społeczeństwo i im to się udaje. Innym to się nie udaje. Są

coś głęboko radosnego w tym, że

gogi urządzono wernisaż fotografii Erwina Schenkelbacha

pisarze, którzy tego nie chcą, ale jednak im to się udaje. Takim

Schulz wrócił.

„Światłocienie Jerozolimy”. Pokazano też cykl rysunków

był Schulz.

Schulz wrócił i jest partnerem

Piotra Łucjana „Maski śmierci listopadowej”. Na zdjęciu Er-

dzisiaj w naszych rozmowach. Tak

Taras Prochaśko

win Schenkelbach z Jerozolimy z córką i z synem.