23

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 30 października–15 listopada 2012 nr 20 (168)

ciągnęło z całej siły i wreszcie wy-

cierpienia niektórych przeciągały się

zestrzeliwało sobie orzełki z czapek.

nasilenie można było zaobserwować

również przypadki trafienia kulkami

ciągnęli mnie. [...]

do wielu dni. Właśnie w ten sposób

Jeden z legionistów został postrzelo-

jesienią 1915 r. podczas wkraczania

szrapnelowymi, kończące się tylko

Mój kolega leżał martwy z otwar-

zmarł ranny kulkami szrapnelowymi

ny przez Rosjan w tylną część ciała,

na Wołyń. Sytuację udało się opano-

posiniaczeniem (kulki te pochodziły z

tymi oczami. Zapytali o niego. Opo-

pierwszy lwowiak, komendant Pol-

w momencie kiedy poszedł pod ich

wać dopiero po ustabilizowaniu się

tzw. bocznego promienia rozrzutu).

wiedziałem co się stało. Nawet nie

skiej Organizacji Wojskowej por. dr

druty kolczaste załatwiać swoją po-

frontu i zapewnieniu odpowiednich

Ciągłe obcowanie ze śmiercią

okazali zdziwienia, a jeden odezwał

Tadeusz Żuliński.

trzebę. Później koledzy śmiali się z

standardów higienicznych. Z kolei

powodowało, iż na jej temat po-

się: Ot, wojna”.

W opiece nad rannymi i umie-

niego że: powinien dostać medal wa-

zimą groźne stawały się zapalenia

wstawało wiele przesądów. Jednym

rającymi żołnierzami, oprócz le-

leczności, że tak sam jeden tylko „z

płuc i inne choroby związane z prze-

z nich był ten mówiący, iż wylot kuli

karzy i sanitariuszy, ogromną rolę

bagnetem w ręku” poszedł pod druty

chłodzeniem organizmu. Pomimo sta-

czuje się jako uderzenie. Oprócz le-

Walka i śmierć

Duże odległości i sporadyczność

odgrywali wojskowi kapelani, którzy

i został ranny.

rań lekarzy, nie wszystkich udawało

gend legioniści tworzyli także swoisty

bezpośrednich kontaktów z przeciw-

oprócz udzielania sakramentów

Chęć uniknięcia podejrzeń o

się uratować, jednak mimo wszystko

czarny humor, którego przykładów

nikiem powodowały iż na ogół żołnie-

wspierali ich psychicznie. Do ich

tchórzostwo, zwane popularnie cy-

odsetek wyleczonych był duży.

dostarcza nam jeden z autorów na-

rze widzieli jedynie śmierć i rany swo-

obowiązków należało również pro-

korią zmuszała do niepotrzebnego

W czasie walki zdarzały się także

szych źródeł:

W okopie upadł zabity, trafiony

ich własnych kolegów. Szczególnie

wadzenie ewidencji zmarłych. Na

przebywania (oczywiście z odpowied-

przypadki cudownego ocalenia. Cza-

kulą w głowę, drugi ranny stękał gło-

ciężka sytuacja występowała zawsze

podstawie dokumentów osobistych

nim fasonem) w niebezpiecznych

sami jakiś wewnętrzny głos naka-

śno. Trzeci zniecierpliwiony, głodny

po dużych bitwach, gdyż zakłady sa-

zmarłego, księża wypełniali metryki

miejscach. Odwagą w ten sposób

zywał udanie się żołnierzom w inne

i zły, woła: „Czego krzyczysz, tamten

nitarne nie nadążały z opatrywaniem

śmierci. Bardzo wstrząsający i jed-

wykazywał się nawet Józef Piłsudski,

miejsce lub pozostanie w tym, w któ-

w głowę dostał i nic nie mówi, a ty w

rannych żołnierzy. Po ataku na Pol-

nocześnie wzruszający opis śmierci

który odwiedził podczas najcięższych

rym się znajdują. Szczęście nie za-

nogę i zaraz wrzeszczysz!” (Skład-

ską Górę w listopadzie 1915 r., z po-

przytacza legionowy kapelan ks.

walk redutę swojego imienia, a kilka

wsze przyjmowało formę przeczucia

wodu braku miejsca w zniszczonych

Józef Panaś:

miesięcy wcześniej spacerował pod

nakazującego opuszczenie zagrożo-

kowski Sławoj Felicjan, Moja Służba

zabudowaniach Wołczecka, ranni

„Serce mi się krajało, gdy na

Koszyszczami po polu, na którym

nego miejsca. Pod Kuklami jeden z

w Brygadzie, Warszawa 1990, s. 65).

placu opatrunkowym, zobaczyłem w

Druga podobna historia opowia-

nędznej szopie i na dworze, wśród

dała o lekarzu, który bojąc się wyjść

pluty jesiennej, wielu ciężko rannych

z pod ognia i pójść do ułana, które-

moich dawnych przyjaciół i znajo-

mu urwało nogi, stwierdził: „niech do

mych. Pod ścianą na noszach leżał

mnie przyjdzie to go opatrzę”.

kilkunastoletni legionista, znękany

Stosunek do śmierci i w ogóle

przykrym widokiem tylu rannych.

do całej wojny nigdy nie był stały

Zrazu go nie poznałem, dopiero po

i zmieniał się w zależności od stażu

spowiedzi, on sam zapytał mnie czy

i doświadczenia danego żołnierza.

go sobie przypominam z Karpat. Był

Wyruszająca na front romantycznie

to Bartuś Murmyło, który w Karpatach

nastawiona młodzież była przeko-

dokazywał cudów waleczności i spry-

nana, że zginie dla dobra Ojczyzny

tu: Muszę umierać tu na tych błotach

w jakiś piękny, historyczny sposób

z daleka od swoich. Począłem go

i broniła się przed odesłaniem do

pocieszać nadzieją, że wyzdrowieje,

szpitala, obawiając się, że wojna się

odpocznie sobie w szpitalu i znów

bez nich skończy.

Ks. płk Józef Panaś na karcie

por. dr Tadeusz Józef Żuliń-

do nas powróci, ale on spokojnym

Próbując ostatecznie odpowie-

pocztowej. Portret kapelana

Ppłk Bolesław Roja (Wikipe-

głosem odrzekł: Wiem na pewno,

ski (Wikipedia)

dzieć na pytanie – jaki był stosunek

II Brygady Legionów Pol-

dia)

że jeszcze dziś umrę, bo widziałem

legionistów do śmierci, trzeba zacy-

skich wykonał Stefan Sonne-

podoficerów został trafiony w szyję

wielu tak samo rannych, ale proszę

leżeli w błocie na podwórku przed

tować Wacława Lipińskiego, który

wend (1885-1939) w dniu 17

w ten sposób, iż kula przestrzeliła

księdza, proszę mi powiedzieć czy

zakładem sanitarnym. Prawie za-

po długich przemyśleniach u kresu

marca 1916 roku w legiono-

mu kołnierz i pozostawiła otarcie na

będzie Polska?

wsze w takich przypadkach lekarze

kampanii wołyńskiej zanotował: „A

wie, przyfrontowej osadzie

skórze. Zdarzało się że wybuchy

i sanitariusze padali ze zmęczenia,

Łzy stanęły im w oczach na wi-

śmierć? Teraz już do niej został cy-

w pobliżu Kostiuchnówki

pocisków odrzucały jedynie znajdu-

lecz mimo to nikomu nie odmawiali

dok tego szlachetnego jak kryształ

nizm. I to nie lada jaki. Taki lepszy.

na Wołyniu, gdzie Pułki II

jących się w ich pobliżu żołnierzy, nie

pomocy. Ogólnie stosowaną zasadą

chłopca, którego życie spaliło się

Zaś w świadomości to jedno. Tęgie

i III Brygady spędzały czas

robiąc im żadnej krzywdy. Znane były

była jak najszybsza ewakuacja ze

na ołtarzu Ojczyzny i rzekłem pełen

uderzenie, i nic nie wiesz. Koniec”.

przeznaczony na zimowy

strefy walki rannych żołnierzy nada-

nowej otuchy: będzie z pewnością,

odpoczynek (źródło: www.

jących się do transportu. Sanitariu-

a ty pamiętaj, gdy będziesz w niebie

histmag.org)

ASOCJACJA

sze dostarczali ich do batalionowych

modlić się do Boga, by skrócił dni

i pułkowych punktów medycznych,

naszej męki.

grasował rosyjski snajper, zwany

POLSkICH PRZEDSIĘBIORCÓW

skąd po wstępnym opatrzeniu byli

5 listopada pochowałem Mur-

przez legionistów „hrabryj Piet ka”.

odsyłani dalej przy pomocy wozów

myłę na wołczeckim cmentarzu”...

Chęć naśladowania wodza i strach

ZIEMI LWOWSkIEJ

konnych do zakładu sanitarnego

Księża prawie zawsze starali

przed pohańbieniem się w oczach

brygady. Rannych, których nie moż-

się uczestniczyć w pogrzebach oraz

żołnierzy zmuszała do podobnego

zaprasza do współpracy wszystkich chętnych

na było leczyć na miejscu, odsyłano

w miarę możliwości odwiedzać ran-

ryzyka innych oficerów, w tym rów-

pochodzenia polskiego,

pociągami sanitarnymi do szpitali

nych. Jedną z najczęstszych intencji

nież i adiutanta Piłsudskiego Wie-

którzy prowadzą lub chcą prowadzić działalność gospodarczą,

znajdujących się w głębi kraju. W wa-

mszalnych były prośby o zbawienie

niawę. Do najbardziej brawurowych

poszukują kontaktów biznesowych lub szukają kadry pracowniczej.

runkach polowych lekarze dyspono-

dla poległych. Oprócz zwykłych mszy

dowódców należał komendant 4 pp.

Celem Asocjacji jest prowadzenie działalności na rzecz zrzeszenia,

wali jedynie najprostszymi medyka-

odprawiano także specjalne nabo-

pułkownik Bolesław Roja, który nie

wspierania i aktywizacji lokalnego polskiego środowiska biznesowego

mentami takimi jak: bandaże, środki

żeństwa za zabitych na polu walki,

tylko osobiście uczestniczył w patrolu

poprzez uruchomienie biura informacyjnego,

dezynfekujące i znieczulające oraz

zwłaszcza po dużych i krwawych

na bagnach w pobliżu Optowej (zo-

sprzyjanie współpracy międzynarodowej oraz niesienie pomocy

opium, kamfora i morfina. Z powodu

bitwach.

stał wówczas ranny), ale bardzo czę-

osobom polskiego pochodzenia w samorealizacji.

braku leków i fatalnych warunków hi-

Żołnierze ginęli nie tylko w wiel-

sto bez potrzeby przechadzał się nad

gienicznych, sami lekarze nie wierzyli

kich bitwach, ale również podczas

okopami i jednocześnie rozkazywał

Zapraszamy również na

w możliwość uratowania większości

walk pozycyjnych. Choć straty nie

żołnierzom aby robili to samo.

kurs JęZYKA ANgIELSKIEgO

ze swoich pacjentów. Wśród rannych

były wówczas duże, to jednak miej-

Czasami śmierć była wynikiem

organizowany przez Asocjację w salce przy sanktuarium św. Antoniego

żołnierzy popularna była taka króciut-

scowe cmentarze zapełniały się w

wypadku z bronią, ale niestety znacz-

(ul. Łyczakowska 49 a). Ilość miejsc ograniczona

ka rymowanka:

zatrważającym tempie. Przyzwycza-

nie częściej jej przyczyną była zwykła

Łapiduch mi robi trumnę, robi trumnę,

jenie do ostrzału powodowało, że

ludzka głupota – nad Stochodem je-

CZEKAMY NA PAŃSTWA!

A ja jemu gówno umrę.

legioniści zupełnie ignorowali tzw.

den z żołnierzy wszedł na ziemian-

Spośród wszystkich rannych naj-

ślepe strzały (czyli te oddawane z

kę i dla żartu zaczął machać białą

prezes APPZL Lucyna Botwina

gorsza była sytuacja postrzelonych w

dużej odległości i bez celowania).

szmatą w kierunku Moskali. W od-

kom.: 063-21-60-941, mail: asocjacja_appzl@o2.pl

brzuch. Jedyną nadzieją dla nich było

Również ogień artyleryjski nie czynił,

powiedzi Rosjanie rozpoczęli ostrzał

samoistne zasklepienie się ran w je-

zwłaszcza na młodszych żołnierzach,

artyleryjski, w wyniku którego oprócz

kancelaria Adwokacka

litach. Z tego też powodu nie można

większego wrażenia i nie był w stanie

pechowego żartownisia zginęło jesz-

było ich przenosić i pomimo ogrom-

ich nawet obudzić ze snu. Wielu le-

cze pięciu jego kolegów.

Natalii Żak

nego pragnienia nie wolno było im

gionistów ginęło i odnosiło rany na

Podczas walk pozycyjnych śmierć

pić nawet odrobiny wody. W zasadzie

skutek chodzenia po wierzchu oko-

prawie zawsze przychodziła w naj-

pomoc dla rannych w brzuch ograni-

pów lub wyglądania przez okienka

mniej oczekiwanych momentach. W

•

Usługi prawne w sprawach cywilnych, administacyjnych, karnych, podat-

czała się jedynie do unieruchomienia,

strzelnicze.

pobliżu Sitowicz nad Stochodem po-

kowych, celnych, gospodarczych, emigracyjnych i deportacyjnych;

podawania morfiny lub opium, zało-

Miejsce przyzwyczajenia się do

cisk uderzył w kuchnię polową akurat

•

Pomoc prawna cudzoziemcom na Ukrainie;

żenia im powierzchownych opatrun-

ostrzału bardzo często zajmowała

podczas wydawania obiadu.

•

Rejestracja, zmiany w spółkach na Ukrainie i za granicą;

ków i podstawiania tacek na krwawe

brawura i chęć popisania się przed

Listę ofiar wojny wypełniały także

•

Doradztwo i rejestracja wizowa.

wymiociny. Większość zranionych

kolegami. Niektórzy z żołnierzy dla

straty niebojowe. Zdarzały się samo-

w ten sposób żołnierzy umierała

rozrywki zakładali się kto najdłużej

bójstwa, jednak największe spusto-

Adres: Lwów, prospekt Czornowoła, 67 g

w okropnych męczarniach w cią-

wystoi ściągając na siebie ogień, a

szenia czyniły choroby zakaźne, takie

tel.: 032-232-77-58, kom:. +38 067 706 25 59

gu kilku lub kilkunastu godzin, choć

dwóch oficerów ułanów po pijanemu

jak cholera czy czerwonka, których

e-mail: pomoc.prawna@ukr.net