26

Okruchy historii

30 października–15 listopada 2012 nr 20 (168) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Polska księżniczka

żęca rodzina pozostała bez środków

karskim UJ. Z faktem tym wiąże się

do życia. Utrzymywali się jakiś czas

m.in. takie zdarzenie, że wstępując

z pożyczek i wyprzedaży rodzinnych

na studia należało wypełnić m.in. an-

kosztowności. Dodatkowo ciężko za-

kietę personalną, a w niej rubrykę pt.

chorował ks. Olbracht. Była koniecz-

pochodzenie społeczne (robotnicze,

W Żywcu żałoba. Wczesnym rankiem, 2 października 2012 roku,

na pilna operacja, która wówczas

chłopskie, inteligencja pracująca).

w wieku 89 lat, zmarła nagle Maria-Krystyna-Immaculata-Elżbieta -

była możliwa do wykonania w Szwe-

Ponieważ nie zaliczała się do żad-

Renata-Alicja-Gabriela Habsburg-Lotaryńska, księżniczka von Al-

cji. Książę wyjechał do Sztokholmu,

nej z wymienionych grup, w rubryce

gdzie, niestety, nie powrócił do zdro-

„pochodzenie” napisała po prostu

tenburg. Przez liczne grono osób z jej otoczenia nazywana „babcią

wia, lecz w 1951 roku zmarł.

„Habsburg”.

Krysieńką” lub „naszą mateczką”. Ostatnia z mieszkających w Polsce

Ówczesne PRL-owskie trudności

Studiów nie ukończyła, bowiem,

paszportowe sprawiły, że rodzina nie

jak wyżej wspomniałem, w 1951

Habsburgów. Przywiązanie części mieszkańców byłej Galicji i Lodome-

zdążyła nawet na pogrzeb. Osta-

roku wraz z rodziną wyjechała do

rii do legendy najjaśniejszego pana z dynastii Habsburgów skłania do

tecznie otrzymali paszporty w jedną

Szwecji, nie mając szansy powrotu

stronę i zostali pozbawieni polskiego

do Polski. W dwa lata później zapa-

przypomnienia kilku szczegółów dotyczących historii ostatnich polskich

obywatelstwa. Pozostali w Szwecji,

dła na chorobę płuc (gruźlica), wy-

krewniaków cesarza Franciszka Józefa.

a po kilku kolejnych latach osiedli

magającą długotrwałego leczenia

w Szwajcarii. Nigdy nie zrzekli się

sanatoryjnego. Wyjechała na lecze-

Pękło cne serce.

polskiego obywatelstwa. Nie przy-

Jej pobyt w Wiedniu wiązał się z

i gestapowskim śledztwie przeby-

nie do szwajcarskiego Davos, gdzie

Dobranoc, mój książę

jęli też obywatelstwa szwedzkiego

ciężką chorobą i leczeniem męża w

wał prawie dwa lata (od 9.11.1939

z czasem dołączyła do niej część

(William Szekspir, Hamlet)

ani szwajcarskiego. Na obczyźnie

wiedeńskiej klinice. Badeni wkrótce

–23.08.1941 roku). W sprawie jego

rodziny i tam pozostali na emigracji.

przebywali jako bezpaństwowcy.

zmarł, a młoda wdowa Alicja powró-

uwolnienia interweniowały bezpo-

Gruźlica płuc uniemożliwiła jej reali-

Alicja ostatnie swe lata spędziła w

ciła do majątku Badenich w Busku

średnio u Himmlera dwory europej-

zację zamiaru wstąpienia do zakonu

EUgENIUSZ NIEMIEC

Szwecji, w domu opieki społecznej.

koło Lwowa. Młoda, 26 letnia wdowa

skie, a szczególnie królowie Szwecji

Kongregacji Sióstr Misjonarek Leka-

Zmarła 26.11.1985, przeżywszy 96

Arystokratyczna dynastia Habs-

– jak pisał ówczesny dziennikarz –

i Włoch. To tym interwencjom książę

rek w Irlandii.

lat. Spoczywa obok męża i wnuka w

burgów przez siedem wieków (XIII–

„była nieopisanie piękna i poruszała

Olbracht zawdzięczał, że nie podzie-

W 1993 roku władze RP przywró-

Sztokholmie. Tak powojenna Polska

XX) obsadzała rozliczne trony królew-

się z niezwykłą gracją. Z oczu pro-

lił losu jego wiedeńskich krewniaków,

ciły jej polskie obywatelstwo i pasz-

„podziękowała” patriotycznej rodzinie

sko-cesarskie w Europie, a także poza

mieniowała radość. Nie można było

których Hitler bez skrupułów zesłał do

port. W 2000 roku, po niemal 60. la-

polskich arystokratów.

nią. Na przestrzeni wieków powstało

oderwać od niej oczu”.

Dachau. Niemcom zależało, aby Ol-

tach przymusowej emigracji, odwie-

kilka linii dynastycznych, a wśród nich

W 1918 roku Alicja znalazła

bracht wraz z rodziną podpisał volks-

dziła Polskę, a w rok później powróci-

bliska Polakom linia cieszyńsko-ży-

się we Lwowie, gdzie dane jej było

listę, jednakże ani groźbą ani prośbą

ła na stałe do Żywca. Gdy wysiadła z

Polska księżniczka

Wróćmy jednak do losów księż-

wiecka (von Österreich-Teschen),

przeżyć obronę Lwowa przed Ukra-

nie mogli tego wymóc na księciu.

samolotu na Okęciu, chciała (jak Jan

nej Krystyny. Urodzona w Żywcu w

zapoczątkowana przez arcyksięcia

ińcami. Zawierucha wojenna nie

Oświadczał wielokrotnie, że: „żona,

Paweł II) ucałować polską ziemię,

1923 roku, w żywieckim zamku spę-

Karola Ludwika (1771–1847), który

ominęła także majątku Badenich w

dzieci i ja czujemy się Polakami, a tyl-

ale zbyt chore stawy nie pozwoliły jej

dziła radosne dzieciństwo i otrzymała

w drodze dziedziczenia wszedł w po-

Busku. Z uwagi na zagrożone bez-

ko mam pochodzenie niemieckie”.

na to. Powiedziała: „W Polsce czuję

siadanie ok. 46000 ha ziemi (głównie

się jak u Pana Boga za piecem. Na

lasów) na terenie Cieszyna i Żywca.

obczyźnie zawsze czułam się źle. Tę-

Córki żywieckich Habsburgów ocho-

skniłam. Nie myślałam, że doczekam

czo wychodziły za mąż za kawalerów

wolnej Polski. Szkoda, że rodzice

z rodów Radziwiłłów i Czartoryskich.

tego nie dożyli”.

Natomiast polscy królowie chętnie

Władze samorządowe Żywca

żenili się z Habsburżankami wywo-

przekazały jej na własność aparta-

dzącymi się z różnych linii.

ment (86 m2) w tym samym zamku,

O polskich Habsburgach pisał

w którym spędziła swą młodość.

w Kurierze Galicyjskim (nr 4/2011)

Otrzymała też niewielką emeryturę

pan Szymon Kazimierski i przypo-

państwową. W 2009 roku wydała

mniał postać Wasyla Wyszywanego

piękną książkę (220 stron) pt: „Księż-

(Wilhelm  Franciszek  Habsburg),

na. Wspomnienia o polskich Habs-

aspirującego w swoim czasie do ko-

burgach”. Miasto Żywiec, uchwałą

rony ukraińskiej. W latach wojennych

Rady Miasta, nadało jej tytuł hono-

1916–1918, gdy rodziła się samo-

rowego obywatela, a prezydent RP

dzielna polska państwowość, ów-

odznaczył Krzyżem Komandorskim

czesny właściciel dóbr żywieckich,

Polonia Restituta. Zapytana kilka lat

arcyksiążę Karol Stefan (1860–1933)

temu przez dziennikarza, co jest jej

był poważnym kandydatem na króla

największym skarbem, bez wahania

Polski i najpewniej tak by się stało,

odrzekła: „polski paszport”.

gdyby nie fakt, że Polska nie została

Jej osobisty lekarz wspomina:

solidne arystokratyczne wychowanie

odrodzona w ustroju monarchicznym.

pieczeństwo, arcyksiążę Olbracht

W tym samym czasie rodzina

„Mimo wieku była kobietą z wielką

i wykształcenie. Nad jej edukacją czu-

Tenże Karol Stefan był założycielem

zabrał Alicję z Buska i przewiózł ją

księcia była internowana wpierw w

klasą, wesołą, radosną, tryskającą

wało dwóch nauczycieli domowych, a

i właścicielem słynnego browaru ży-

najpierw do Krakowa, a potem do

zamku żywieckim, gdzie zastoso-

humorem. Bardzo lubiła spotykać

poszczególne klasy zaliczała w szko-

wieckiego i licznych tartaków, które

Żywca, gdzie doprowadził do zarę-

wano areszt domowy. Następnie ro-

się z młodzieżą i doskonale się z nią

łach żywieckich na zasadzie egzami-

dawały zatrudnienie miejscowym

czyn i ślubu w 1920 roku. Olbracht

dzinę wywieziono do Wisły i kolejno

porozumiewała”. Mimo podeszłego

nów eksternistycznych. Opanowała

góralom, zadowolonym z godziwych

był widocznie wyznawcą zasady, że

do pracy przymusowej w majątku

wieku i niesprawności fizycznej, bar-

biegle języki obce: niemiecki, angiel-

wynagrodzeń w pieniądzu i naturze

serce nie sługa, bo małżeństwo z Ali-

pod Buchenwaldem. Alicja została

dzo czynnie uczestniczyła w akcjach

ski i francuski. Jak sama wspomina-

(węgiel, zboże, piwo).

cją miało charakter morganatyczny

skierowana do pracy fizycznej przy

charytatywnych, uroczystościach pań-

ła, system wychowania preferowany

(tzn. zawarte z osobą niższego sta-

kopaniu buraków. Odmówiła podję-

stwowych, a także jako czynny czło-

przez rodziców miał cechy rygorów

nu), co wiązało się z utratą prawa do

cia tej pracy, rzucając w twarz ge-

nek (Dama Honoru i Dewocji) Polskich

Alicja i Olbracht

niemal wojskowych, a wszelkie wy-

Nie sposób wspominać księż-

sukcesji tronu oraz tytułu arcyksiążę-

stapowcom: „hitleryzm to masowa

Kawalerów Maltańskich. Jako humo-

kroczenia od wymaganych norm

niczkę Krystynę bez przedstawienia,

cego. Dopiero w 1949 roku ówczesna

histeria, niegodna wielkiego naro-

rystyczną ciekawostkę ujawniła, że

były przez rodziców karane, także

w największym skrócie, jej rodziców

głowa rodu Habsburgów arcyksiążę

du”. Mimo dozoru gestapowskiego,

co prawda nie posiada prawa do suk-

cieleśnie. Aby zakupić w pobliskim

i okoliczności, które w zasadniczy

Otton przywrócił cieszyńsko-żywiec-

Alicja podczas internowania w Żyw-

cesji tronu Habsburgów, ale poprzez

sklepie bardzo przez nią lubiane cu-

sposób zaważyły na jej osobowości.

kiej linii Habsburgów książęcy tytuł

cu oraz w Wiśle, podjęła bardzo ak-

koligacje z monarchią brytyjską, jest

kierki „krówki”, należało udać się tam

Rodzicami księżniczki byli: syn Karo-

„Prinz von Altenburg”. W ten sposób

tywną współpracę z polskim ruchem

zaliczona na 2000 miejscu sukceso-

w towarzystwie tzw. przyzwoitki oraz

la-Stefana arcyksiążę Karol Olbracht

potomstwo ks. Olbrachta i Alicji uzy-

oporu (ZWZ, AK), prowadząc obco-

rów do tronu brytyjskiego.

rozliczyć się dokładnie z wydanych

(vel Albrecht) i Alicja von Ankarcro-

skało prawo używania tytułu książąt

języczny nasłuch radiowy i tłuma-

Kilkutysięczny tłum żywczan

pieniędzy.

na, córka szwedzkiego arystokraty,

von Altenburg.

cząc istotne wiadomości dla potrzeb

i gości żegnał księżniczkę podczas

Wojenne i powojenne doświad-

pierwszego łowczego dworu szwedz-

Książę Olbracht ochotniczo wziął

konspiracji. To za tę niebezpieczną

wystawienia ciała w otwartej trumnie

czenia jej rodziny były, co oczywiste,

kiego. Poznali się w Wiedniu w 1915

udział w wojnie polsko-bolszewickiej

działalność w 1946 roku otrzymała

w sali lustrzanej pałacu Habsburgów

także jej udziałem, z tym, że dzięki

roku i zapałali do siebie gorącym

w 1920 roku w randze pułkownika.

od polskiego rządu emigracyjnego

w Żywcu oraz podczas ceremonii

powiązaniom ze środowiskiem wie-

uczuciem od pierwszego wejrzenia.

Gdy wybucha II wojna światowa, to

Krzyż Walecznych.

pogrzebowej w żywieckiej konkate-

deńskim, miała możność część czasu

Alicja wcześniej (1911) zamężna z

już 2 września 1939 roku zgłosił się

W kwietniu 1945 roku zostali wy-

drze Narodzenia NMP. Spoczęła w

wojennego wykorzystać na pracę w

galicyjskim arystokratą i pracowni-

ochotniczo do Wojska Polskiego, ale

zwoleni przez wojska amerykańskie.

(nieotwieranej od ok. 80 lat) rodzin-

charakterze sanitariuszki w wiedeń-

kiem austriackiej dyplomacji Ludwi-

z uwagi na wiek, nie został przyjęty.

W 1947 roku, nie bacząc na zupełnie

nej krypcie Habsburgów. Żywiecki

skiej klinice okulistycznej i równocze-

kiem Badenim miała jedynego syna

Żywiec został zajęty przez Niemców

nową sytuację polityczną, Olbracht

dziennikarz Szymon Wróbel napisał:

śnie kontynuować naukę w szkole

Kazimierza, późniejszego sławnego

już 4 września, a w zamku zakwa-

wraz z rodziną powrócili do Polski.

„Żywiec utracił nie tylko honorową

średniej oraz zdać maturę. Gdy w

dominikanina z Krakowa, znanego

terowało gestapo. Książę Olbracht

Wszelkie dobra Habsburgów, łącznie

obywatelkę, ale również swą najwięk-

1947 roku wraz z rodziną wróciła do

jako o. Joachim Badeni (nota bene

został aresztowany i wywieziony do

z zamkiem żywieckim, zostały zna-

szą ikonę”.

Polski, podjęła studia na wydziale le-

zmarł w 2010 roku, w wieku 98 lat).

więzienia w Cieszynie. W więzieniu

cjonalizowane, co sprawiło, że ksią-

kg