17

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 18–28 stycznia 2013 nr 1 (173)

Delta Dunaju

i kilka jezior. Po drodze zatrzymaliśmy

stawkę, a i tak panujący tam fetor był

Mołdawianie, Turcy... W czasach

się we wsi Mila 23. Tu z kolei można

nie do wytrzymania. Okazało się, jak

przedwojennych były tu też kolonie

dogadać się po rosyjsku. Miejscowi

wielką władzę ma etażowa, która nie

niemieckie, Niemcy zostali wysie-

staroobrzędowcy nie asymilują się

chciała zgodzić się na zmianę poko-

dleni, ale zachowały się ich domy.

tak szybko jak Ukraińcy, którzy nazy-

ju. Niemniej postawiliśmy na swoim,

Potomkowie tych Niemców, którzy

Delta Dunaju uchodzi za krainę niezwykłej

wają siebie Chachłami. Ukraińcy cho-

etażowa z ciężkim westchnieniem

stąd wyjechali przyjeżdżają, odwie-

dzą do cerkwi rumuńskiej, natomiast

odłożyła krzyżówkę i zaprowadziła

różnorodności. Turystów przyciąga bogactwo

dzają okolice. Jednak region przede

u staroobrzędowców językiem litur-

nas do innego. Z nostalgią wspomi-

wszystkim zamieszkują starowiercy,

przyrody i krajobraz kulturowy.

gicznym jest rosyjski. Rozpoczęliśmy

naliśmy ceny rumuńskie (na które

Rosjanie, Ukraińcy i Mołdawianie.

pogawędkę ze starszą panią po ro-

jeszcze kilka dni temu narzekaliśmy).

Język mołdawski i rumuński są pra-

syjsku. Była bardzo zainteresowana

Następnego dnia dojechaliśmy

wie identyczne, chociaż użytkownicy

z MYCHAJŁEM ŻMUDEM,

skąd jesteśmy i czy u nas mówi się

do Wilkowa i od razu zostaliśmy wtło-

nie lubią, kiedy się tak mówi. Różni-

biologiem i ornitologiem z

po rosyjsku, ale po dłuższej rozmowie

czeni w tryby miejscowej machiny

ce między mołdawskim i rumuńskim

Azowsko-Czarnomorskiej

okazało się, że jej zainteresowanie

turystycznej. Okazało się, że z pobli-

są mniejsze niż między ukraińskim

Ornitologicznej Stacji, kie-

nami i naszą ojczyzną miało drugie

skiej bazy turystycznej są organizo-

i rosyjskim.

rownikiem Instytutu Ekolo-

dno. Poprosiła nas o pieniądze.

wane przejażdżki łodzią. Rozmowa

Czy wielu ludzi po woj-

gii Delty Dunaju rozmawia

Popłynęliśmy statkiem do Suliny.

z kobietami, zajmującymi się organi-

nie przyjechało tu z innych

WOJCIECH JANKOWSKI.

Sulina jest niezwykłym miejscem. To

zacją tych przejażdżek, sprowadziła

regionów? Bo tu prawie nie

miasto, oddalone o kilka godzin drogi

się do uzyskania informacji, że dziś

słychać języka ukraińskiego,

Na czym polega wyjątko-

statkiem od Tulczy, w czasie wakacji

ostatni weekend, kiedy można sko-

jeśli już, to bardzo rzadko.

wośćość Delty Dunaju?

staje się centrum turystyki, a potem

rzystać z tej atrakcji i wszystko za-

Nie zgodzę się z tym, na przykład

Z przyrodniczego punktu widze-

na kilka miesięcy zamiera. W Sulinie

czyna się „siejczas, siejczas”. „Siej-

wioska Szewczenkowo, to wyłącznie

nia, delta Dunaju to rzeczywiście

są trzy latarnie morskie. Dunaj cały

czas, siejczas” brzmiało jak mantra

ukraińska wioska. Inna miejscowość

wyjątkowe i ciekawe miejsce. Jedno

czas nanosi muł, piasek, materiał or-

– zgodziliśmy się pojechać do bazy

– Neruszaj – przypomina o kozakach,

z największych mokradeł w Euro-

ganiczny i buduje w ten sposób ląd.

turystycznej i zapłacić za wycieczkę,

Mychajło Żmud

którzy szli nad Dunaj, zatrzymali się

pie. Ogólna powierzchnia delty to

Pierwsza latarnia morska „oddalała

która miała zacząć się „siejczas”.

tutaj i powiedzieli: „Dość, nie ruszaj

540000 hektarów i to terytorium za-

się” od brzegu i trzeba było wybu-

W bazie czekaliśmy na wycieczkę

dalej!” – i tu się osiedlili. Naprawdę,

ińskiej części terytorium, zerwała

chowało swój prawie pierwotny cha-

są tu ukraińskie wioski. Co ciekawe,

więzi rodzinne i kulturową jedność

rakter z różnych powodów, w tym

Szewczenkowo zamieszkuje dużo

starowierców. Ich kościół zabraniał

ekonomicznych i politycznych. Długi

baptystów.

ślubów z innowiercami i bardzo ne-

czas, np. ze strony ukraińskiej, delta

gatywnie wpływało to na ludność w

Dunaju była całkowicie zamknięta,

Jeśli można, spytam o

stricte biologicznym, genetycznym

jako teren przygraniczny. Ze strony

stosunki między ukraińską

sensie. Ponieważ stanowili niewielką

rumuńskiej terytorium też było nie-

i rumuńską stroną, bo wy-

wspólnotę, która w dodatku okaza-

dostępne. Bez względu na wszystkie

daje mi się, że przed wojną

ła się po różnych stronach granicy,

minusy tej sytuacji, widać jej nieoce-

były rodziny...

Tak, przed wojną były rodziny.

zaczęły się śluby między krewnymi

nione zalety – przyroda zachowała

Rybacy z Wiłkowo, podobnie jak ru-

w trzecim pokoleniu, a to nigdy do

się w stanie naturalnym. Szczegól-

muńscy rybacy, wędrowali po całej

niczego dobrego nie prowadzi. Na

nie teren położony poniżej Wiłkowo

delcie. To było jedyne, niepodzielne

szczęście, cerkiew ze zrozumieniem

– delta Dunaju w 95% wygląda te-

terytorium, które zamieszkiwały rodzi-

odniosła się do problemu i pozwolono

raz tak, jakby człowieka tam wcale

ny. Teraz, kiedy bywam w rumuńskiej

na śluby z przedstawicielami innych

nie było. Ponieważ jest to wyjątkowe

części delty, ciągle słyszę opowieści

wyznań, co dało szansę na odnowie-

miejsce, po stronie ukraińskiej i ru-

o braciach, siostrach, którzy tu miesz-

nie ludności starowierców w delcie

muńskiej powstały rezerwaty, które

kają. Pamiętają nawet ich adresy…

Dunaju. Jest jeszcze inny problem.

składają się (formalnie) na trans-

Meczet w Konstancy

W czasach przedwojennych w delcie

graniczny Rezerwat Biosfery Delty

Zdarza się, że ludzie pa-

nie było przetwórstwa winogron, nie

Dunaju, chroniony przez UNESCO,

miętają, jak chodzili do cer-

dować drugą, a potem trzecią. Wy-

jakieś trzy godziny. Wściekli, bo

było napojów alkoholowych. Rybacy,

jako jeden z pięciu takich rezerwa-

kwi za Dunaj?

brzeże morskie w delcie Dunaju jest

mogliśmy przez ten czas zwiedzić

Tak też się zdarzało, ale teraz

jadąc na połów, brali ze sobą tulski

tów na całym świecie. Co do lud-

najwspanialszym miejscem do wy-

całe miasto, czekaliśmy na obie-

Rumunia należy do Unii Europej-

samowar i wiadrami pili herbatę. A

ności zamieszkującej deltę Dunaju:

poczynku nad morzem. Prawie cała

cany obiad. Zjedliśmy przepyszne

skiej, zasady przekraczania grani-

kiedy pojawiło się wino, stało się pro-

podobnie jak w całej Besarabii, na

Rumunia wyjeżdża w okolice Kon-

ryby i wstawiliśmy się miejscowym

cy są dość rygorystyczne, dlatego

blemem miejscowych. Żeby odnowić

tle historycznym zaszło wiele zmian.

stancy bądź do Bułgarii. Delta nie

winem, co trochę poprawiło nam hu-

wymiany przygranicznej prawie nie

tradycje starowierców, trzeba przede

Ziemie te należały do Rosyjskiego

pomieści wielkich tłumów i plaże nie

mor. Wyruszyliśmy na wycieczkę w

ma. Kiedyś, kiedy Ukraina była czę-

wszystkim odnowić kontakty z ru-

Imperium, do Turcji, Rumunii, teraz

są okupowane przez masę turystów,

kierunku zerowego kilometra, miej-

ścią Związku Radzieckiego, Rumu-

muńską stroną. Tamci, choć rozumie-

należą do Ukrainy. To kluczowy te-

jak bywa pod Konstancą. Wystarczy

sca, gdzie ramię Dunaju Kilia wpa-

nia patrzyła na Ukrainę jak na star-

ją język rosyjski, piszą już alfabetem

ren, znajduje się tutaj wejście do

dwudziestominutowy spacer plażą,

da do Morza Czarnego. Jak bardzo

szego brata. Teraz, niestety, patrzy

łacińskim, a młode pokolenie zapo-

Dunaju – do wielkiej transportowej

by stracić z oczu innych turystów. W

odizolowana od reszty świata jest ta

całkiem inaczej. Bardzo dobrze jest

mina rodzimy język, co doprowadza

arterii Europy – dlatego nic dziwne-

zasięgu wzroku zostaje tylko plaża

część Ukrainy zdałem sobie sprawę

to widoczne przy przekraczaniu gra-

do sztucznego rozpadu całkiem nie-

go, że terytorium to zawsze cieszyło

i morze i… krowy. Podobno można

podczas rozmowy z jedną z kobiet

nicy ukraińsko-rumuńskiej. Całkiem

wielkiej grupy staroobrzędowców,

się zainteresowaniem, poczynając

niekiedy dojrzeć znajdującą się 44

w Wilkowie. Staliśmy na przystani

inny jest teraz stosunek do Ukraiń-

którzy zostali w delcie Dunaju.

od czasów rzymskich, przez czasy

km stąd Wyspę Wężową – przed-

na Dunaju, wskazałem ręką wieś

ców – kiedyś witano ich życzliwie,

greckie aż do czasów nowożytnych.

Czy po drugiej, rumuń-

miot sporu Ukrainy z Rumunią.

Periprawa, która jest po rumuńskiej

teraz stawia się ich na szarym koń-

Ludność Besarabii stanowi 90 naro-

skiej stronie Dunaju widzimy

stronie i spytałem, czy można tam

cu kolejki (śmieje się).

dowości. Jeśli chodzi o deltę – spory

wieś Periprawa (Przeprawa)?

pojechać. Odpowiedziała: „Nieee,

Czas powrotu

To tylko wioska tak się nazy-

procent stanowią starowiercy, którzy

Jak wyglądają teraz sto-

Po dwóch dniach odpoczynku

przecież tam jest Rumunia!”.

wa, już od wieków nie ma tu żadnej

po rozłamie kościoła byli prześlado-

sunki między państwami?

i regenerowania sił na plaży wyru-

W Wilkowie mogliśmy mówić o

W delcie Dunaju Ukraina i Rumu-

przeprawy. Ta nazwa odegrała swoją

wani przez cesarzową Rosji Kata-

szyliśmy na Ukrainę. Miejscem do-

prawdziwym szczęściu. Poznaliśmy

nia konkurują wobec zagospodaro-

rolę podczas II wojny światowej, kie-

rzynę II i część z nich skierowała

celowym było Wilkowo (Вилкове),

Natalię i Edwarda – ukraińsko-ame-

wanie korytarza wodnego, dlatego w

dy wojska niemieckie cofały się, ale

nazywane ukraińską Wenecją. Od-

rykańską parę, która zaproponowała

się na obrzeża imperium. Tak trafili

ległość z Suliny do tego miejsca to

nam podwiezienie do Odessy i noc-

stosunkach widać ekonomię. Dla go-

widząc nazwę „Przeprawa” skoncen-

do delty Dunaju, na peryferie Ro-

około 20 km, ale podróż tam zajęła

leg! Zaledwie kilka godzin wcześniej

spodarki kraju gotowi są na wszystko.

trowały siły. Ale tak naprawdę, żadnej

syjskiego Imperium. Osiedli w tych

nam… około 30 godzin. Wróciliśmy

przyjęliśmy, że Odessa wypadła z

Wszelkie działanie skoncentrowane

przeprawy tu nie było. Może, kiedyś

niedostępnych mokradłach i żyli z

statkiem do Tulczy o 7 rano, potem

naszych planów. Mieliśmy z Wilko-

jest na ochronie interesu narodowe-

dawno-dawno temu była, ale teraz

tego, co dała im natura. Wszystko

pojechaliśmy autobusem do Gała-

wa pojechać na północ prosto do Ki-

go. Ekologia – to tylko instrument do

już nie...

opierało się o rybołówstwo, potem

cza (Galaţi) a stamtąd taksówką do

szyniowa. Ale z takich okazji się nie

rozstrzygnięcia tych kwestii. Był pro-

Niestety, ludność delty Dunaju po

sprzedaż i przetwórstwo ryb i podob-

granicy z Mołdawią. Mołdawianie

rezygnuje. Po kilku godzinach jazdy

blem z kanałem – pomysł na nowy

drugiej stronie granicy też gwałtow-

ne zajęcia. Granica wyznaczona po

wbili nam pieczątki do paszportu i

samochodem byliśmy w Odessie.

żeglowny kanał w delcie wywołał nie-

nie się zmniejsza, za dwadzieścia lat

II wojnie światowej poprowadzona

po 5 minutach przeszliśmy granicę

Mieliśmy cały dzień na zwiedzanie

pokój – ale przecież państwo potrze-

liczba mieszkańców spadła prawie

została wzdłuż Starostambulskiego

z Ukrainą w Reni. Stamtąd dalej

Odessy, a w nocy wyjechaliśmy do

buje rozwoju, publikowałem nawet

o połowę. Praktycznie znika wszelki

Rękawa i podzieliła narodowościo-

pojechaliśmy samochodem do naj-

Kiszyniowa. Stamtąd wróciliśmy do

swój punkt widzenia w różnych wyda-

przemysł. Wiłkowo znowu staje się

wo deltę Dunaju na dwie części:

bliższego miasta i autobusem do

Lwowa pociągiem z dwiema prze-

niach. Wyjść z dunajskiego korytarza

niewielkim miasteczkiem, gdzie klu-

część starowierców (nazywanych

Izmaiła, gdzie utknęliśmy na noc

siadkami: Piotrowsk i Żmerynka. W

transportowego, jak tego chce Rumu-

czową rolę odgrywa przemysł rybny i

również Lipowanami) została po ru-

w koszmarnym hotelu Izmaił. Wy-

pierwszym pociągu, który jechał do

nia? Oczywiście, Ukraina będzie się

zbiory trzciny. Delta jest interesująca

muńskiej stronie, a druga po stronie

dawało się, że czas stanął tam w

Petersburga, po kontroli granicznej,

starać maksymalnie zachować swoje

dla turysty, ale zamieszkać tu – to

ukraińskiej. Wiłkowo było zawsze

miejscu. Minęło zaledwie kilka dni

ktoś powiedział: „Następna kontro-

miejsce w tym korytarzu. Kiedyś był

wielkie wyzwanie. Trudno tu stworzyć

centrum Lipowan, 90% ludności,

od naszego pobytu we Lwowie,

la za 24 godziny”. Pomyślałem, że

on najważniejszy, ale kiedy Ukraina

warunki do dobrego życia. Dlatego z

zamieszkującej Wiłkowo to właśnie

który zachwyca przyjezdnych, a po-

niektórzy pasażerowie będą jechać

poparła embargo przeciwko Jugo-

rumuńskiej części terytorium, kiedy

starowiercy. Na szczęście, odradza-

nowny kontakt z Ukrainą wręcz nas

jeszcze dłużej od nas. Pogranicznik

sławii, straciliśmy wszystkie umowy

otwarto granice Unii Europejskiej,

ją się powoli tradycje starowierców.

zaszokował. Standardy pamiętające

zwracał się do nas po ukraińsku –

i nie było możliwości zagospodarowy-

młodzież natychmiast wyjechała do

Mieliśmy jedną działającą cerkiew,

jeszcze czasy ZSRR. W hotelu kilka

to znaczyło, że podróż zbliża się

wania, utrzymania potrzebnej głębo-

Włoch i do Hiszpanii.

odnowiono jeszcze jedną, która za

„klas” pokojów. Okazało się, że ku-

do końca. Po rumuńsko-rosyjskim

kości – po prostu nie było pieniędzy.

czasów radzieckich była zniszczo-

Kto jeszcze tu mieszka?

sząca cena 100 hrywien to stawka

tygodniu znowu słyszałem ukraiń-

Akurat w tym czasie nadszedł rozpad

Besarabię zamieszkuje mnó-

na wskutek pożaru. Ale, niestety,

za… cztery ściany – pusty pokój bez

ski. Przed południem byliśmy we

ZSRR i Ukraina utraciła główny kanał

stwo różnych narodowości. Bułga-

sztuczna granica między ludnością,

łóżek i umywalki. Za znośny stan-

Lwowie, a po takiej podróży być we

żeglowny.

rzy, Ukraińcy, Chorwaci, Serbowie,

która mieszka w rumuńskiej i ukra-

dard trzeba było zapłacić najwyższą

Lwowie, to znaczy być w domu.