18

Sławni lwowianie

18–28 stycznia 2013 nr 1 (173) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Wielka i ukochana.

Anna gostyńska

Pisano o niej: teatr, który posiada tę aktorkę jest pierwszym teatrem w Polsce. I nie było w tym żadnej przesa-

dy. Aktorka Anna Gostyńska była jedną z największych polskich sław teatralnych na przełomie XIX i XX wieku.

W ciągu wielu lat pracy na scenie swoimi rolami zilustrowała niemal całą historią dramatu.

i większych zespołach prowincjonal-

minał też aktor Edward Webersfeld,

nych w Królestwie Polskim, w Zamo-

przyjaciel Gostyńskiej i jak szeptano

we Lwowie: nie tylko wielbiciel. Po-

ściu i Lublinie. Kierowała własnym

zespołem, który występował w Za-

woli jednak Gostyńska przejmowała

mościu i Włodawie w 1877/78. Tutaj,

role z repertuaru Aszpergerowej i zaj-

we Włodawie w guberni siedleckiej

mowała w teatrze coraz mocniejszą

Anna Dudtow wychodzi za mąż za

pozycję. We Lwowie uzyskała miano

aktora Władysława Gostyńskiego,

jednej z najwybitniejszych polskich

jako aktorka występowała wcześniej

aktorek. Skala jej możliwości była

w jego zespole wędrownym. Pobrali

ogromna – grała role rodzajowe,

BEATA KOST

się 22 sierpnia 1878 roku. Małżeń-

które podkreślały jej wielki talent.

W roli zrzędy – w roli plotki

stwo trwało krótko, po pewnym cza-

Krytyka podkreślała psychologiczną

Dobrej matki – przykrej ciotki

sie nastąpiła separacja. Mieszkając

prawdę, realizm granych przez nią

Śmieszki – jędzy-czarownicy

już we Lwowie, Anna Gostyńska w

postaci. Miała wielkie wyczucie epo-

W „białej” czy też „czarnej” roli –

towarzystwie pojawiała się jako oso-

ki i stylu. Wszytko na scenie było dla

Ma czar jakiejś tajemnicy,

ba niezależna i samotna, zachowała

niej ważne począwszy od mebla, a

Który serca nam niewoli…

nazwisko męża, za mąż powtórnie

zakończywszy guzikiem u sukni.

nie wyszła. Były mąż Władysław

W czasach, kiedy aktorzy czę-

Gostyński wiele lat życia spędził we

W jubileuszowym tekście w 1910

sto pojawiali się w przedstawieniach

Lwowie, ale drogi małżonków nigdy

roku recenzent „Naszego Kraju” pi-

operowych i operetkowych, Gostyń-

więcej się nie przecięły.

sze: „Nie masz sztuki, nie masz pra-

ska również śpiewała na scenie. Ale

*

wie utworu scenicznego, w którym

przede wszystkim jej żywiołem było

Koniec 1879 roku zastał Annę w

by nie grała, w którym marnota czy

słowo, niezapomniana Pani Dulska w

Krakowie, mąż pracował w Rzeszo-

utwór genialny – nie stworzyła kreacji

„Moralności pani Dulskiej”, Matka w

wie i Nowym Sączu, Anna przyjeżdża

tętniącej krwią i nerwami, żyjącej wła-

„Balladynie”, Gospodyni w „Weselu”,

do zespołu Woźniakowskiego po nie-

snem, indywidualnem i tak zawsze

Dorota w „Krakowiakach i góralach”,

udanych występach krakowskich. Już

prawdziwem życiem. (…) Przesunęły

Pani Jowialska w „Panu Jowialskim”,

wtedy małżeństwo przeżywało kryzys

się przez prasę lwowską dziesiątki re-

Aza w „Peer Gyncie”, Pani Pernelle

i wkrótce Gostyńscy rozdzielili się na

cenzentów teatralnych. Różni bywali

w „Świętoszku”, Dorota w „Grubych

dobre. Ciągłe przeprowadzki, wystę-

między nimi; bywali i Zoile – każde-

rybach”, Matylda w „Adamie i Maryli”

py w małych i dużych miejscowo-

mu radzi łatkę przypiąć. A przecie…

Zygmunta Sarneckiego. Jej wywoły-

anna Gostyńska

ściach, często towarzysząca aktorom

w kompletach pism lwowskich – nie

waczka szczurów w „Małym Eyolfie”

bieda – o dziwo, taka droga wcale nie

znajdzie się o niej ani jedna wzmian-

czy Kniertje w „Nadziei” Heijermann-

wspominała ten czas z rozrzewnie-

scena lwowska da Gostyńskiej sławę

zniechęcała Anny do zawodu. Ma 26

ka ujemna. Owszem uznanie rośnie,

sa robiły ogromne wrażenie. Wystę-

niem „Te wędrówki trup prowincjo-

i uwielbienie publiczności. Na razie

lat i wspina się na kolejny szczebel

wzrasta – bez Gostyńskiej, tak kryty-

powała również jako Wieśniaczka

nalnych, to dla mnie jedno wielkie

zadowolona z przeprowadzki rozglą-

kariery artystycznej: na wiosnę 1880

ka jak i publiczność, nie umie sobie

w „Widmach-Dziadach” Stanisława

wspomnienie, pełne nieprzepartego

da się, cieszy się z przyjęcia i przy-

roku dyrektor teatru lwowskiego Jan

sceny lwowskiej wyobrazić”.

Moniuszki. Doskonała w repertu-

uroku. Czego tam nie ma? Wszyst-

mierza do pierwszych ról. Debiut, po-

Dobrzański zaprosił Annę do Lwowa.

Na scenie Anna Dudtow, bo tak

arze molierowskim i szekspirowskim

ko jest, wszystkie radości i wszystkie

dobnie jak początki na scenie Skarb-

Nie przypuszczała nawet, że już do

brzmiało panieńskie nazwisko Go-

(Marta „Romeo i Julia”, Paulina „Opo-

biedy. Miałam z owych czasów trzy

kowskiej we Lwowie nie należały do

końca życia pozostanie we Lwowie

styńskiej, po raz pierwszy wystąpiła

wieść zimowa”, Pani Quikly „Wesołe

sukienki; jedną białą, ot tę, co tu pan

najłatwiejszych. Kiedy pojawiła się w

i polskiej scenie w tym mieście po-

– jak sama podawała – 10 czerwca

kumoszki z Windsoru”).

widzi, schowałam ją sobie na pamiąt-

mieście, na deskach teatru królowała

święci prawie czterdzieści lat życia.

1873 roku, debiut miał miejsce w

We Lwowie była ogromnie lubia-

kę, drugą czarną, trzecią różową z ta-

wielka Aniela Aszpergerowa. Na po-

Z datą debiutu lwowskiego, po-

teatrzyku ogródkowym „Pod Lipką”

na i ceniona za swój talent i pracę.

kiej materii, jakiej się używa na tanie

czątku Gostyńska otrzymuje jedynie

dobnie jak z warszawską też nie ma

w Warszawie. Tę właśnie datę uwa-

Opracowała szereg kreacji prawdzi-

podszewki. Dawało się przedstawie-

role zastępcze, ale jej sukcesy na

jasności. Ponoć pierwszy raz wystą-

żała Gostyńska za początek własnej

wych i żywych zagranych – jak po-

nia po miasteczkach, w międzycza-

scenie zwróciły uwagę zespołu i jego

piła w teatrze lwowskim 12 kwietnia

kariery scenicznej. Z tym, że debiut

wiadano – sercem. Wiele w swym

sie jeździliśmy z biletami po wsiach,

pierwszej gwiazdy. Królowa sceny

1880 roku, w roli Barbary w sztuce

prawdopodobnie nastąpił rok wcze-

rozwoju artystycznym zawdzięczała

od dworu do plebanii, od karczmy do

czuje chyba jakimś zmysłem, że oto

„Krewniacy”. Niektóre źródła podają,

śniej – w materiałach źródłowych z

Tadeuszowi Pawlikowskiemu, który

wójta. Po przedstawieniu dzieliliśmy

idzie następczyni; być może w grę

że debiut był późniejszy o miesiąc

roku 1873 nie ma informacji o tym,

objął scenę lwowską w roku 1901

się zyskiem. Kapitałem była tu dobra

wchodziły też sprawy natury osobi-

– 10 maja w jednoaktowej komedii

że teatr Marii Stobińskiej „Pod Lip-

i prowadził ją do roku 1906. Pod dy-

wola artystów. Pamiętam raz w Gar-

stej, bo Aszpergerowa, która nie mia-

Bayarda i Leomoin a „Gapiątko z Sa-

ką” pojawił się w stolicy. Grał za to w

rekcją Pawlikowskiego wielkie gwiaz-

wolinie przyniosła mi ta dywidenda 8

ła w zwyczaju tępienia zdolnych mło-

int-Flour” Anna miała zagrać Barono-

Warszawie w 1872 roku. Mamy więc

dy sceny lwowskiej stały się idealnymi

rubli za cały miesiąc. Mieszkałam w

dych rywalek Gostyńskiej nie lubiła

wą. Tak czy inaczej, recenzenci nie

pierwszą rolę osiemnastoletniej pan-

postaciami zespołowymi. W tym okre-

chałupie chłopskiej. Pół korca karto-

od pierwszej chwili. „Aszpergerowa

poświęcili jej nawet słowa. Ale Anna

ny Gostyńskiej – była Klementyną w

sie Gostyńska przygotowała świetną

fli, wsypanych pod łóżko, bochenek

zachorowała i mnie kazali za nią

nie miała powodu do zmartwień,

„Błażku opętanym” Władysława Lu-

rolę Makryny w troskliwie wyreżyse-

żołnierskiego chleba „od Moskala”,

grać w Dziewicy Orleańskiej. Ja nie

było przed nią zupełnie nowe życie

dwika Anczyca. Jak wspominała po

rowanym przez Pawlikowskiego dra-

2 funty cukru i ćwierć funta herbaty

chciałam, za nic nie chciałam, ale

– dyrektor Dobrzański wierzy, że

latach aktorka – rola była debiutem

macie Przybyszewskiego „Śnieg”.

– oto, czym się żyło przez taki mie-

dyrektor kazał. Posłali tedy do Asz-

utalentowana aktorka zagra świetnie

udanym, teatr przy ulicy Przejazd

Ponoć w okresie lwowskim od-

siąc.

pergerowej po kostium, po zbroję,

każdą rolę i płaci jej za to 25 srebr-

gromadził każdego wieczora tłumy

mawiała innym scenom. Tajemnicą

A jednak, proszę pana, – opo-

po szyszak i po miecz. A ona nic! Nie

nych guldenów miesięcznie! A prze-

warszawiaków.

jej wielkiego talentu były „poza nie-

wiadała Kornelowi Makuszyńskiemu

chce wydać i basta. Poszedł dopiero

cież jeszcze niedawno w zespołach

Anna zyskawszy dość szybko ru-

zbadaną dziedziną intuicji – warunki

– mile się to wszystko wspomina,

sekretarz, a ona to wszystko wyrzuci-

objazdowych bywało bardzo różnie.

tynę, wybiła się w małym zespole we

nadzwyczajne i zdolność obserwacji

bo wszędzie czuliśmy, że gramy dla

ła za drzwi, na schody, ale przedtem

Zdarzały się chwile, kiedy praca

wszystkich rolach na plan pierwszy,

doskonała”. Budowała postacie sce-

tych ludzi co się zgromadzali na na-

poobdzierała podszewki, złamała

aktorska była prawdziwą udręką,

otrzymywała nowe propozycje, wśród

niczne nie przerysowując, delikatnie

sze przedstawienia: byli to częścią

pochwę od miecza, a od szyszaka

wszystko zależało od przychylności

których były też główne role. Po uzy-

przełamując konwencje i wzbogaca-

mieszczanie, częścią szlachta oko-

cały spód tak, że tylko gwoździe zo-

publiczności, bywały momenty dra-

skaniu angażu do zespołu Henryka

jąc je. Rozpiętość jej ról była imponu-

liczna, częścią wieśniacy nawet”.

stały” – wspominała Gostyńska. O

matyczne, kiedy nie starczało nawet

Modzelewskiego wyjechała do pracy

jąca. Nie szarżowała, pracowała nad

Trudy życia prowincjonalnej ak-

nerwowej atmosferze, niechętnych

na chleb. Gostyńska jednak zawsze

do Łodzi. Grała następnie w małych

każdym szczegółem roli, lubiła pod-

toreczki pozostają w przeszłości,

kolegach i łzach Gostyńskiej wspo-