28

kurier kulturalny

18–28 stycznia 2013 nr 1 (173) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Festiwal teatralny

Monodram na podstawie prozy Beaty Obertyńskiej

Z domu niewoli”

Monowschód”

do błogosławionej ziemi

W Wilnie w dniach 23 – 26 listopada odbył się festi-

wal teatralny „Monowschód”. Był to pierwszy festiwal

monospektakli. Organizatorzy i zaproszone zespoły

Błogosławioną ziemią łagiernicy nazywali miejsca, w których po raz

bardzo odpowiedzialnie podeszły do tego jakże trud-

nego zadania.

pierwszy po wyjściu z obozów stawali jako ludzie wolni. Łagrowa

tułaczka lwowianki Beaty Obertyńskiej (1898-1980) zaczęła się na

Brygidkach we Lwowie, potem była wywózka do łagru pod Workutę,

katorżnicza praca w kołchozie, zwolnienie z obozu na mocy amnestii

dla Polaków, poszukiwanie polskiej armii. Przeżycia z zesłania zapi-

sała Obertyńska w tomie wspomnień „W domu niewoli”, wnikliwie i ze

szczegółami odtworzyła wszystkie etapy egzystencji na nieludzkiej

ziemi. Reżyser Zbigniew Chrzanowski i aktorka Elżbieta Lewak wzięli

na warsztat prozę Beaty Obertyńskiej, przygotowując się do festiwalu

teatralnego w Wilnie. 27 grudnia 2012 r. w Polskim Teatrze Ludowym

miała miejsce lwowska premiera monodramu „Z domu niewoli” w wyko-

naniu Elżbiety Lewak.

MARIA BASZA

tekst i zdjęcia

widowni jeden z widzów zaśpiewał

ELŻBIETA LEWAK tekst

O pomyśle na monodram „Z

drugą zwrotkę. A potem wstał trzeci

ELIGIUSZ RYBIENIK zdjęcie

domu niewoli” oraz o jego

i zaśpiewał trzecią! No to mówię:

realizacji opowiada dyrek-

Festiwal rozpoczął spektakl Pol-

panowie, ale ja nie znam czwartej!

(śmieje się) Czwartą skomponowali-

tor i reżyser Polskiego Teatru

skiego Studia Teatralnego w Wilnie

„Lalki, moje ciche siostry” w wyko-

śmy wspólnie z widownią. A w Łęczy-

Ludowego we Lwowie Zbi-

naniu Agnieszki Rawdo.

cy spektakl trwał nie 1,20 godzinę, ale

gniew Chrzanowski:

Następnego dnia na scenie wy-

2 godziny i 10 minut. Po prostu cały

W połowie roku otrzymałem od

stąpiły dwa zespoły: Teatr im. Jana

czas były dogadywanki, swoisty dia-

Polskiego Studia Teatralnego w Wil-

log z widownią (uśmiecha się). Naj-

Ignacego Kraszewskiego z Żyto-

nie pytanie i prośbę – czy nie mogli-

mierza oraz Polski Teatr Ludowy ze

ważniejsze to umieć słuchać widza”.

byśmy wziąć udziału w Międzyna-

Lwowa.

Wszystkie zespoły składały rów-

rodowym Polskim Festiwalu Mono-

Trzeciego dnia Polski Teatr z

nież podziękowania organizatorce

spektaklu MONOWschód. Tamtejsze

Moskwy Eugeniusza Lawreńczuka

tego festiwalu – pani Lilii Kiejzik.

przedstawił spektakl „Pchła Sza-

Sama pani Kiejzik tak przedstawiła

środowisko już od kilku lat organizuje

chrajka”. W tytułową rolę wcieliła się

swoje refleksje: „Jestem zadowo-

takie festiwale, na które zapraszane

Marta Dobosz.

lona przede wszystkim z tego, że

są polskie zespoły teatralne spoza

Na zakończenie festiwalu gościn-

dojechali ci, którzy chcieli dojechać,

Polski. Z powodu szczupłości środ-

nie zagrał Cezary Morawski. „Aktor…

że byli, że czuło się widownię, że te-

ków finansowych, Polskie Studio Te-

to aktor… to aktor…!”. Tekst o jakże

matyka była bardzo różna, że każdy

atralne w Wilnie nie mogło zaprosić

nieraz trudnym życiu aktora, które tu

znalazł swój materiał na monospek-

do wystawienia dużej sztuki, wielo-

jest opisywane z dystansem i poczu-

takl. Mam nadzieję, że Wilno przyję-

obsadowej, natomiast mogło zorga-

ciem humoru. „Spektakl ten ma swo-

ło wszystkich bardzo gościnnie”.

nizować Festiwal Monospektaklu, z

udziałem jednego wykonawcy.

Nie od razu dałem odpowiedź.

Miałem w głowie dwa tematy, jednym

stary waciak. W zasobach kostiu-

trzeba stworzyć pewną atmosferę,

z nich była książka Beaty Obertyń-

mowych teatru znaleźliśmy odpo-

odpowiednią dramaturgię. Spektakl

skiej „W domu niewoli”. Drugi temat

wiednią uszankę.

jednego aktora musi być oszczędny

był z innego obszaru literackiego,

Następnie musiało dojść do spo-

we wszystkich środkach – w deko-

dotyczył tekstu Hemingwaya.

tkania aktorki, reżysera i wszystkiego

racjach, kostiumach, bo taka jest

Tekst Obertyńskiej, który znałem

tego, co do spektaklu się dodawało

zasada. Postanowiłem teatralną

już dość dawno, był w jakiś sposób

– dźwięków, elementów muzycz-

otoczkę, atmosferę spektaklu budo-

bliższy mi niż tekst Hemingwaya.

nych. Do naszego spotkania bezpo-

wać poprzez światło i dźwięk.

Poza tym, wiedziałem, że mam wy-

średniego i do konfrontacji doszło w

Teraz, po trzecim spektaklu mogę

konawczynie.

przededniu wyjazdu do Wilna. Za-

śmiało stwierdzić, że udało się nam to

Z książki trzeba było wyłonić

częliśmy montować tekst z przeryw-

zrobić. Zanim tak się stało były dłu-

coś, co by trwało w granicach godzi-

nikami, z efektami dźwiękowymi.

gie poszukiwania dźwięków, ilustra-

ny, godzinę 15 minut. Praktycznie

Do Wilna wyjechaliśmy z Prze-

cji, jakichś kroków, zamknięcia żela-

tyle powinien trwać monodram, bo

myśla, w podróży jeszcze trwały

znej bramy, rytm jadącego pociągu

dłuższy jest dla publiczności trud-

przymiarki do tekstu. Każde zda-

– stukot kół połączony z migającym

niejszy w odbiorze. Wybór mój padł

Zbigniew Chrzanowski i Lila Kiejzik

nie ważone było na wagę złota. W

światłem. Żarówka, która kołysząc

na Elżbietę Lewak. Miałem przeczu-

ją historię. Pierwszy raz zagrałem to

Podczas pożegnalnego bankie-

Wilnie nie mieliśmy czasu na żadne

się świeci raz jaśniej, raz ciemniej,

cie, że to jest materiał dla niej, że

w ‘86 albo ‘87 roku, ale wtedy to było

tu pani Kiejzik wręczyła reżyserom

próby – rozpoczął się festiwal i trze-

co stwarza odpowiednią atmosferę w

da sobie radę. Elżbieta przeczytała

zupełnie inne przedstawienie. Warto

spektakli słodycze – torty z logiem

ba było być na przedstawieniach

więziennej celi.

książkę, troszeczkę ogarnęła ją pa-

zaznaczyć, że nie jest to produkcja

festiwalu: „Mamy zakończenie kolej-

naszych kolegów.

Monodram

charakteryzuje

nika, co do ogromu materiału, ale

Teatru Capitol, ale Agencji Scenicz-

nego festiwalu. W tym roku to były

również oszczędność rekwizytów.

Kiedy zobaczyliśmy scenę, na

zgodziła się.

nej Cezary Morawski. Capitol zaś

monodramaty, dlatego nazwaliśmy

użyczył mi sceny aby to zagrać”.

ten festiwal „MONOWschód I”. Chcę

Przede wszystkim rozpoczęły się

której będziemy musieli występo-

Umówiliśmy się w ten sposób,

Aktor przez cały spektakl pracuje

w szczególny sposób podziękować

poszukiwania munduru, który musi

wać, po prostu się załamałem. Daw-

żeby równolegle opracowywać na-

z widzem, współpracuje z nim, pro-

moim kolegom ze Studia. Nie wymie-

ny Republikański Pałac Pionierów

zaistnieć w finale. Udało nam się

sze wersje tego tekstu. Powstaną

wokuje do interakcji oraz odpowie-

niam waszych nazwisk, ponieważ

i Młodzieży absolutnie nie pasował do

znaleźć w naszych magazynach

wówczas dwie konstrukcje scena-

dzi; niejednokrotnie zapewne widz

każdy z was pracował i robił to, co

spektaklu kameralnego, do wyciszo-

autentyczną furażerkę wojskową z

riusza. Kiedy spotkaliśmy się, nasze

zmusza aktora do improwizacji: „Ten

było potrzebne. Dziękuję wam za

nego tekstu, jakby spowiedzi boha-

tamtych czasów. Największym pro-

pomysły były bardzo zgodne. Elżbie-

spektakl ciągle żyje. Miałem niedaw-

wasze zaangażowanie. Chce rów-

terki. Myślałem, że nasz monodram

blemem było znalezienie fufajki. Od

ta musiała pracować nad tekstem,

no taką przygodę. Gdy zaśpiewałem

nież podziękować wszystkim zespo-

utonie w tej przestrzeni i nie dotrze do

pracowników sceny, w teatrze im.

a ja powoli tworzyłem spektakl. To

pierwszą zwrotkę znanej przyśpiew-

łom, które przybyły na tegoroczny

publiczności.

Marii Zańkowieckiej wypożyczyłem

ki „Góralu, czy ci nie żal”, nagle na

nie mogło być tylko czytanie tekstu,

festiwal”.