12

Przegląd wydarzeń

12–25 marca 2013 nr 5 (177) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

WARTO PRZECZYTAĆ

Podróż

Pasja 20, 21.

nakładają jak kalkę, wzór, zwiercia-

dło. Podobnie w literaturze, poezji

Powroty

czy dramacie: Ukrzyżowany jest pre-

tekstem zabarwiającym przestrzeń,

Chrystusa

uruchamiającym kontekst. Wreszcie

Ida Fink

malarskie przedstawienia – jedne

bezpośrednie, inne aluzyjne, odległe.

Niemniej bliskie, katartyczne.

Tomasz Cyz

Jak to wszystko rozumieć? W

historii świata pojawia się postać Je-

Wydawnictwo W.A.B.

zusa Chrystusa z Nazaretu – od po-

Zeszyty Literackie

czątku wzbudzająca kontrowersje,

Warszawa 2012

tak realna, jak mityczna, kultowa.

Warszawa 2013

Z wszystkich opisów wynika niezbi-

cie, że został osądzony i skazany na

zwyczajową wówczas śmierć przez

Okazuje się bowiem, że obok

Na początku był e-book. Sukces

ukrzyżowanie niedaleko Jerozolimy.

Ida Fink wraz z siostrą ucieka z

obraz życia „na wolności”, recenzen-

Chrystusa nie można przejść obo-

książki elektronicznej spowodował,

Śmierć, która nie była – nie jest –

getta w Zbarażu w 1942 roku. Histo-

ci wielokrotnie zwracali uwagę na

jętnie, że Jego los, słowa, śmierć

że zaistniała też w wersji papierowej.

końcem , tylko początkiem. Śmierć,

ria opisana w „Podróży” rozpoczyna

to, że „Podróż” różni się od innych

(i niekiedy zmartwychwstanie) stają

Książka Tomasza Cyza to opowieść

która staje się do dziś przyczyną

się w tym samym roku.

wspomnień opisujących losy Żydów

na drodze, domagają się oddźwię-

o wątkach pasyjnych w muzyce, ma-

rozłamu. Która zrodziła nową wiarę

Rok 1942. Dwie siostry, młode

podczas II wojny światowej: „Fink

ku.

larstwie, teatrze, filmie, literaturze,

i nową religię. [...]

Żydówki, uciekają z getta w małym

nie wylewa swoich żali, nie narzeka

Niewątpliwie każda z wizji jest dys-

filozofii. Agamben, Bacon, Beckett,

Bóg jest nieosiągalny, niewy-

miasteczku na kresach dawnej Rze-

na trudną sytuację Żydów podczas

kusją, osobistą wypowiedzią próbują-

Bergman, Celan, Chagall, Grotowski,

obrażalny. Tym bardziej cierpienie,

czypospolitej. Przebrane za chłopki,

drugiej wojny światowej, nie stawia

cą mocować się z tematem jak Jakub

Jarman, Kertész, Lupa, Miłosz, My-

śmierć Boga. Jeśli więc po Au-

zgłaszają się do Arbeitsamtu. Chcą

pytań: ‘dlaczego właśnie my? gdzie

z Bogiem. Jest szczeliną i raną. Jed-

kietyn, Nowosielski, Pasolini, Pen-

schwitz poezja (sztuka) musi istnieć,

dobrowolnie wyjechać na roboty

jest sprawiedliwość? Zamiast tego

ne – szczególnie te muzyczne – za-

derecki, Ratzinger, Różewicz, Scor-

żeby przemienić zagładę śmierci,

do Niemiec. Wraz z grupą robotnic

czytelnik dostaje suche sprawoz-

bliźniają się szybciej i może dlatego

sese, Tarkowski, von Trier, Wajda,

bo to jej nieistnienie byłoby barba-

przymusowych rozpoczynają najważ-

danie z „nietypowej” podróży bez

powrót do nich nie wywołuje takiego

Weil. Pasja nie skończyła się na ar-

rzyństwem, to zastanówmy się, jaki

niejszą podróż w swoim życiu. Droga

krzyku rozpaczy, zarzutów, bez

lęku czy trwogi, inne pozostawiają

cydziełach Bacha. Dlatego Chrystus

może być ten „krzyk maltretowa-

prowadzi na zachód, wśród wszech-

patosu i wielkich słów – powściągli-

ślad na dłużej. Na zawsze.

powraca. Pozostaje – tylko pytanie,

nego”, na który przyzwalał Adorno.

obecnej grozy, szantaży, wrogości,

wie i skromnie. Tak jakby tłumione

Oczywiście, materia, z której

jak o tym opowiedzieć.

Jak język sztuki (zwłaszcza muzyki)

obojętności, a czasem nieoczekiwa-

emocje miały nieść ratunek, jakby

są tkane, wpływa i na trwałość rany,

Tak pisze o pasjach autor – publi-

może opiewać barbarzyństwo krzyża

nej życzliwości przypadkowo spo-

okazanie ich oznaczało śmierć” –

i na rodzaj zabliźnienia. Muzyczne

cysta (literacki i muzyczny) i eseista

– po Auschwitz? I jaki znaleźć język

tkanych ludzi. Bohaterki na każdym

pisała po przeczytaniu książki blo-

pasje są mniej przezroczyste; homo

– Tomasz Cyz: każda pasja XX i XXI

do opisu śmierci Chrystusa, odpo-

kroku ryzykują życie, walczą o prze-

gerka na mojaksiegarnia.blogspot.

christus nie odsłania się w nich bez-

w. jest dyskusją, próbującą mocować

wiedni, wystarczający, żeby sprostać

trwanie, pracując w niemieckich fa-

com.

pośrednio i dosłownie, choć to one

się z tematem jak Jakub z Bogiem.

tragedii? Jedyne, co możliwe, co zo-

brykach i u rolników.

Ida Fink urodziła się w rodzinie

właśnie są muzyczną transkrypcją

Jest szczeliną i raną. Jedne zabliź-

staje, to zejść na ziemię. To zobaczyć

Książka Idy Fink jest przejmu-

żydowskiej w Zbarażu, przed woj-

ewangelicznego opisu męki. Film, te-

niają się szybciej, inne pozostawiają

w Ukrzyżowanym człowieka. Bo dro-

jącym świadectwem losu ludzi po-

ną rozpoczęła studia w lwowskim

atr unaoczniają to, co muzyka pozo-

ślad na dłużej. Na zawsze.

ga do Boga jest tylko przez człowie-

zbawionych prawa do istnienia, po-

konserwatorium. Potem była wojna

stawia wyobraźni, co nie znaczy, że

Pasje nie powstają na klęczkach.

ka. Dlatego Chrystus w Pasji objawia

stawionych przed dylematami: jak

i tułaczka po ucieczce z getta. Po

odzierają z tajemnicy, z niewiadome-

Jedni twórcy otwarcie deklarują ate-

się jako człowiek – homo christus

odróżnić wrogów od przyjaciół, jak

wojnie zamieszkała w Polsce, zało-

go. W większości też nie są opowie-

izm, inni mówią jedynie o poszukiwa-

– jedyna możliwa figura cierpienia

ocalić własną tożsamość i jak prze-

żyła rodzinę. W 1957 wyjechała do

ściami o męce i śmierci Chrystusa

niu Boga, doświadczaniu Go na swój

dostępna rozumowo, emocjonalnie,

trwać w oszalałym świecie.

Izraela, zmarła w 2011 roku w Tel

wprost, raczej wykorzystują motyw

sposób, nieliczni tylko wprost przy-

estetycznie i etycznie człowiekowi,

Wśród wielu książek opisujących

Awiwie. Pisała po polsku.

– figurę Chrystusa, figurę krzyża –

znają się do wiary. Nie to jest jednak

pozwalająca mu zrozumieć cierpie-

zagładę Żydów, książka Idy Fink daje

wgryzają się nim w inną opowieść,

najważniejsze.

nie i śmierć Boga-Człowieka.

Pocztówki

MERKURY WE LWOWIE

z Kresów

przedwojennej

O lwowskich jarmarkach, targach, sklepach,

Polski

rzemieślnikach i przedsiębiorcach

Piotr Jacek

Jamski

15 marca, o godz. 17:00, Cen-

trum historii miejskiej Europy Środ-

kowo-Wschodniej we Lwowie i Dom

Wydawnictwo Naukowe

Spotkań z Historią w Warszawie

PWN

zapraszają na prezentację Tomasza

Warszawa 2012

Kuby Kozłowskiego we Lwowie.

Aparaty od Borzemskiego, czeko-

W serii retro wydawnictwo PWN

romantyzmem, znane z dzieł polskich

lada od Zalewskiego, futra od Wroń-

wydało książkę Piotra Jacka Jam-

poetów i pisarzy. Z czasem ten obraz

skiego, instrumenty od Niewczyka,

skiego „Pocztówki z Kresów przed-

się przeobraża. Miejscowi mieszkań-

kasa od Chudzikowskiego, kufry od

wojennej Polski”.

cy opowiadają swoje historie, rozmo-

Rosenzweiga, leki od Mikolascha,

Sentymentalna i wzruszająca po-

wy skłaniają do refleksji o życiowych

porcelana od Lewickiego, srebra od

dróż na malownicze Kresy Rzeczpo-

wartościach i postawach, które warto

Buszka. O lwowskim handlu i rzemio-

spolitej. Wilno, Grodno, Brześć, Tar-

przekazywać kolejnym pokoleniom.

śle, jarmarkach pod Św. Jurem i na

nopol, Lwów, Dubno, Truskawiec czy

Na pocztówkach, jak w fotopla-

lwowskim rynku, Wystawie Krajowej i

Zaleszczyki to tylko wybrane miasta

stikonie, przewijają się najpiękniej-

Targach Wschodnich, słynnych prze-

poza obecnymi granicami Polski,

sze obrazy przedwojennych Kresów,

mysłowcach, modnych sklepach, cu-

które poznajemy czytając korespon-

można je obejrzeć na archiwalnych

downej „Benigninie” i tytułowym ‘Mer-

dencję ojca kierowaną do córki od

fotografiach i rycinach. Każdy, kto

kurym” mówić będzie Tomasz Kuba

marca 1932 do marca 1939 roku.

ma korzenie na Kresach, ma je w

Kozłowski z Domu Spotkań z Historią

Pocztówki przesłane z podróży

sercu. Dlatego na pewno łatwo znaj-

w Warszawie. Multimedialna prezen-

przez polskiego inżyniera oddelego-

dzie tu prezentację miasta swoich

tacja ilustrowana będzie oryginalną

wanego na wschodnie rubieże pre-

przodków, by choć na chwilę poczuć

ikonografią, archiwaliami i wytworami

zentują jego zachwyt kresowymi mia-

magię Drugiej Rzeczpospolitej.

autorstwa Tomasza Kuby Kozłow-

Centrum historii miejskiej Europy

lwowskiego rzemiosła z bogatego

stami i miejscowościami, ich historią,

Książka przenosi czytelnika w

skiego i Danuty Błahut-Biegań-

Środkowo-Wschodniej, ulica Aka-

zbioru kresowianów gromadzonego

kulturą, zwyczajami i sztuką.

wyjątkowe miejsca, które cały czas z

skiej zawierający m.in. reprodukcje

demika Bohomolca 6, Lwów 79005,

przez autora od ponad 25 lat.

Na początku lektury widzimy Kre-

sentymentem wspominają miłośnicy

dziesiątków obiektów lwowskiego

Ukraina.

Podczas spotkania prezento-

sy jako miejsce naznaczone wielkim

II Rzeczpospolitej.

rzemiosła.

lvivcenter.org

wany będzie album „Świat Kresów”