14

Sławni lwowianie

12–25 marca 2013 nr 5 (177) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Stateczny umysł pamiętaj zachować

PROFESOR JULIUSZ MAKAREWICZ

Prawnik, senator, kodyfikator, wykładowca, wychowawca, społecznik. Każde ze słów określających Juliusza

Makarewicza bez przesady poprzedzać można przymiotnikiem wybitny. Należy on do najznakomitszych

przedstawicieli polskiej nauki, lecz na szczególną pamięć zasługuje nie tylko ze względu na naukowe

dokonania.

do którego głosu dołączył się inny

funkcji, mającej umożliwić resocjali-

JAROSŁAW KOLA

autorytet prawa karnego – prof. Ro-

zację sprawcy przestępstwa. Kodeks,

Juliusz Makarewicz urodził się

senblatt skrytykowali zarówno po-

ograniczał też stosowanie kary śmier-

w Samborze 5 maja 1872 roku. Do-

glądy socjologiczne wyrażone przez

ci, która odtąd groziła tylko w pięciu

rastał w rodzinie o patriotycznych

Makarewicza, jak również prawno-

przypadkach, a w każdym z nich była

tradycjach. Z dużym prawdopodo-

porównawczą metodę dowodzenia.

alternatywna wobec kary pozbawie-

bieństwem można stwierdzić, że

Dla młodego naukowca takie zda-

nia wolności. Szeroko umożliwiono

zarówno matka – Emilia Malicka jak

rzenie musiało jawić się jako dotkliwa

stosowanie środków zabezpiecza-

i ojciec – Spirydon Makarewicz brali

porażka i zapewne odcisnęło piętno

jących, co jednak spotkało się z

czynny udział w walce narodowo-

na dalszej działalności. Odtąd nie-

dość szeroką krytyką ze względu

wyzwoleńczej podczas powstania

zwykle często dawał Makarewicz wy-

na możliwość represji politycznych.

styczniowego. Ojciec Juliusza – inży-

raz swoim opozycyjnym względem

Śmiałym nowatorstwem było wpro-

nier – zajmował się projektowaniem

Krzymuskiego poglądom, krytykując

wadzenie instytucji przedawnienia

infrastruktury kolejowej, w związku z

także warsztat naukowy dawnego

ścigania, wyrokowania oraz kara-

czym rodzina Makarewiczów często

nauczyciela. Wypadki „okołohabilita-

nia jeśli od czasu wyroku upłynęło

zmieniała miejsce zamieszkania. W

cyjne” nie przerwały jednak kariery

więcej niż 15-30 lat (zróżnicowane

1881 roku rozpoczął naukę w gimna-

naukowej Makarewicza, który już rok

dla określonych przestępstw). O

zjum w Tarnowie, a od 1884 r. kon-

później uzyskał tytuł doktora habili-

jakości zastosowanych rozwiązań

towanego w oparciu o pracę Idealny

tynuował naukę w Krakowie gdzie

świadczy choćby fakt, że pomimo

zbieg przestępstw w ustawie karnej

ostatecznie zdał maturę i podjął stu-

radykalnej zmiany aksjologii, ustawo-

austriackiej, która jednak napisana

dia na Wydziale Prawa na Uniwer-

dawcy związanej ze zmianą systemu

sytecie Jagiellońskim. Zachowane

została przede wszystkim z uwzględ-

politycznego w powojennej Polsce

w polskich i ukraińskich archiwach

nieniem prawnokarnych zapatrywań

kodeks Makarewicza obowiązywał z

dokumenty dostarczają wielu cieka-

członków kolegium habilitacyjnego.

pewnymi zmianami wprowadzanymi

wych informacji ukazujących studen-

Autorytet młodego naukowca z Kra-

w ustawach i dekretach aż do stycz-

ta Makarewicza jako wyróżniającego

kowa stale wzrastał, a stało się to

nia 1970 roku!

się, pełnego zapału młodzieńca. W

paradoksalnie także za sprawą mo-

W czasie II wojny światowej Ma-

rok po rozpoczęciu nauki został pre-

nografii tak nieżyczliwie ocenionej

karewicz zaangażował się w tajne

zesem Kółka Prawniczego Studen-

przez prof. Krzymuskiego, a która

nauczanie. Miejscem spotkań ze stu-

tów UJ. Następnie funkcję prezesa

przyniosła autorowi duży rozgłos

dentami była jego piękna willa przy

sprawował w najstarszej organizacji

w prawniczym świecie ówczesnej

ulicy Mochnackiego 58 we Lwowie

studentów prawa – w Towarzystwie

Europy. W 1901 roku uniwersytety

(dziś ulica Drohomanowa). W ciągu

Juliusz Makarewicz

ze Lwowa i Krakowa przedstawiły

Biblioteki Słuchaczów Prawa.

3 lat kurs skończyło ok. pięćdzie-

domości z dziedziny prawa karnego,

cesarzowi Franciszkowi Józefowi

Do 15 września 1920, tj. do mo-

sięciu studentów. Z tamtego okre-

Makarewicz, któremu przypisuje się

ilustrując je aktualnymi przykładami

wnioski o przyznanie Makarewiczowi

mentu wejścia w życie ustawy o szko-

su zachowały się liczne studenckie

autorstwo większości rozwiązań ko-

z praktyki sądowej, polemizując z

tytułu profesora nadzwyczajnego, co

łach akademickich po zakończeniu

wspomnienia ukazujące profesora

deksowych. O kodeksie z 1932 r. na-

aktualnymi wypowiedziami prawni-

ostatecznie nastąpiło w roku 1904.

studiów, studenci przystępowali do

jako człowieka wybitnego, a przy

leży wspomnieć nieco szerzej jako,

ków z kraju i zagranicy. W uznaniu

Kolejnym ważnym wydarzeniem w

trzech egzaminów rządowych (rygo-

tym ciepłego, z poczuciem humoru.

że uchodzi on za jedno z najwspa-

rozwoju kariery naukowej Makare-

rozów), których pomyślne zalicze-

We wszystkich wspomnieniach daje

dla jego zasług powierzono mu w

nialszych osiągnięć kodyfikacyjnych

wicza było wydanie w roku 1906 w

nie skutkowało uzyskaniem tytułu

się wyczuć olbrzymi szacunek jakim

1909 roku urząd dziekana, a w roku

w całej historii prawa. Ceniony za

Stuttgarcie pracy pt. Wprowadzenie

doktora praw. Makarewicz uzyskał

studenci darzyli swojego mistrza.

1923 został rektorem. Makarewicz

precyzję pojęć, wyjątkową staran-

do filozofii prawa karnego w oparciu

go w 1894 roku, po czym w ramach

Wojna i jej konsekwencje to nie-

nie stronił również od polityki. W roku

ność legislacji i nowatorstwo ujęcie

o podstawy historyczno rozwojowe.

stypendium naukowego Ministerstwa

wątpliwie niezwykle trudny czas dla

1928 został senatorem z ramienia

wielu rozwiązań. Kodeks uwzględ-

Sprawiedliwości wyjechał do Berlina

Nazwisko Makarewicza stało się

Makarewicza. Nie wiadomo dokład-

Chrześcijańskiej Demokracji.

niał postępowe postulaty szkoły

i Halle, gdzie brał udział w semina-

znane w całym prawniczym świecie.

nie dlaczego po 1945 pozostał poza

Niewątpliwie jednak najbardziej

socjologicznej, za której wybitnego

rium prowadzonym przez Franciszka

W rok po głośnej publikacji zapro-

granicami „nowego państwa polskie-

znany jest Makarewicz z działalności

przedstawiciela uważa się Juliusza

Liszta – najwybitniejszego przed-

ponowano młodemu profesorowi

go”. Na pewno złożyło się na to wiele

w Komisji Kodyfikacyjnej RP, przygo-

Makarewicza. Oparty został na zasa-

dach nullum crimen sine lege (nie ma

stawiciela szkoły socjologicznej w

objęcie katedry na uniwersytecie w

czynników. Profesor był już człowie-

towującej projekty ustaw ujednolica-

prawie karnym. Czas spędzony na

Sofii, ten jednak odmówił, a jesienią

kiem starszym. Nadto zdawał sobie

jących polski system prawny po od-

przestępstwa bez przepisu prawa),

równości stron czy nonretroakcji – nie

zachodnich uniwersytetach ukształ-

1907 roku objął Katedrę Prawa Kar-

sprawę, że nowa władza w Polsce

zyskaniu niepodległości w 1918 roku.

tował Makarewicza-naukowca. W

nego na Uniwersytecie Lwowskim.

nie będzie dla niego łaskawsza niż ta

W działalności Komisji uczestniczyli

działania wstecz. Makarewicz, kryty-

Berlinie, Halle, Paryżu zapoznał się

Trzeba podkreślić, że nawet dla tak

we Lwowie. Wreszcie, tak jak wielu

najwybitniejsi naukowcy i praktycy

kował klasyczne ujęcie kary jako od-

z najnowszymi poglądami w dyskusji

słynnego i cenionego już naukowca

wybitnych synów Rzeczypospolitej

prawa. Zadanie jakie przed nimi po-

płaty za popełnione zło. Postulował,

na temat prawa karnego. Doświad-

zaproszenie na lwowski Wydział Pra-

po prostu ukochał Lwów. We wspo-

stawiono było niezwykle trudne, jako

raczej uwzględnienie jej społecznej

czenia Makarewicza z tego okresu

wa było pewnego rodzaju nobilitacją.

mnieniach syna profesora – Roma-

że II Rzeczpospolita odrodziła się na

zaowocowały rozprawą Istota prze-

na Spirydona – czytamy: Oczywiście

Lwowska szkoła prawnicza do dziś

terytorium, na którym obowiązywało

stępstwa, w oparciu o którą wniósł

była jeszcze możliwość powrotu do

uznawana jest za najwybitniejszą

wiele różnych systemów prawnych,

„wolnej” Polski, tzn. do Krakowa czy

w 1896 roku o dopuszczenie do ha-

bodaj w historii całego polskiego

co rodziło olbrzymie problemy. Praw-

Wrocławia. Ale „pan z Mochnacke-

bilitacji. Wówczas spotkało młodego

prawoznawstwa. We Lwowie dał

nicy lwowscy odegrali w pracach

go” nie mógł się dopatrzeć różnicy

naukowca olbrzymie rozczarowanie.

się poznać nie tylko jako genialny

Komisji czołowe role. Owocem prac

między wolnością Polski a wolnością

Głównym referentem został Edmund

naukowiec, ale również jako porywa-

był m.in. wprowadzony rozporzą-

sowieckiej Ukrainy. Wolał zostać we

Krzymuski – profesor Makarewicza

jący wykładowca i pedagog. Z relacji

dzeniem prezydenta 11 lipca 1932 r.

Lwowie i patrzeć na zachód słońca

podczas studiów. Był on wybitnym

studentów profesora wynika, że wy-

Kodeks Karny, potocznie nazywany

za Cytadelą lub na Wysoki Zamek

kodeksem Makarewicza. W pracach

przedstawicielem szkoły klasycznej

kłady i seminaria prowadzone przez

albo na ogród, w którym przed pół-

w prawie karnym, a wobec tego nie

Makarewicza cieszyły się olbrzymią

nad prawem karnym uczestniczyli

wieczem sadził z żoną i dziećmi małe

trudno wywnioskować, że Krzymu-

popularnością i gromadziły mnóstwo

oczywiście inni jeszcze prawnicy

drzewka. Z tych drzewek wyrosły te-

skiemu niespecjalnie spodobały się

słuchaczy – sala pękała w szwach.

(był wśród nich także E. Krzymu-

raz olbrzymie drzewa. Tylko wszyst-

tezy prezentowane przez Makare-

Jeden ze studentów wspominał po

ski, a jego projekt kodeksu karnego

ko inne skarłowaciało, rozsypało się

latach: Chodziłem na wykłady Maka-

wicza. Wszak szkoła socjologiczna

został ostro skrytykowany przez

w próchno. Wielkim niewątpliwie

rewicza przez pięć lat i nigdy wykład

powstała w opozycji do nurtu kla-

Makarewicza), jednak powszechnie

Grobowiec rodziny Romual-

ten nie stracił dla mnie nic ze swej

sycznego. Według przekazów, Ma-

dramatem musiało być dla profesora

uznaje się, że najistotniejszy wpływ

da Makarewicza, w którym

świeżości i aktualności. Makarewicz

karewicz został nie tyle skrytykowany,

oglądanie upadku świata, w którego

na ostateczny kształt projektu mieli

został pochowany Juliusz

co roku wykładał ten sam zakres wia-

co wręcz upokorzony. Krzymuski,

tworzenie wniósł tak wiele.

profesorowie Makowski i właśnie

Makarewicz