18

Przegląd wydarzeń

12–25 marca 2013 nr 5 (177) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Ostatnia Polka w Podbużu

77-letnia Polka Helena Marycz ze wsi Podbuż na Bojkowszczyźnie prawie pół wieku nie rozmawiała po

polsku, bo ukrywała swoje pochodzenie. Nawet przed swoimi dziećmi. W trudnych czasach powojennych

w obawie o życie rodzice zmienili narodowość swej córki. W dokumentach zapisano, że jest Ukrainką.

częstowali gości wiśniakiem. Cza-

KONSTANTY CZAWAGA

sem tak gościli się aż do rana.

tekst i zdjęcia

Helena miała dziesięć lat, kiedy

jej polska część rodziny wyjechała

Okruchy po polszczyźnie

Na spotkanie z panią Heleną na-

do powojennej Polski. Z rodziny jed-

mówił mnie Sergiusz Sylantiew, czło-

na tylko ciocia przez jakiś czas po-

nek zarządu Polskiego Towarzystwa

zostawała w Biskowicach. Straszne

Kulturalno-Oświatowego „Zgoda” w

czasy oddalały się, ale ona nadal

Borysławiu, którego przodkowie po-

ukrywała swoją narodowość. Przez

chodzą z okolic Podbuża. Połączenie

35 lat pracowała jako kucharka. –

z miejscowością jest kiepskie, żeby

Tak się stało, że nikt nie wiedział, że

odbyć podróż w ciągu jednego dnia

jestem Polką i do dzisiaj nikt nie wie,

z Borysławia jedziemy do górskiej

że jestem ochrzczona w kościele –

wsi Załokieć, dalej na piechotę przez

stwierdza Helena Marycz. – Po woj-

ośnieżone pagórki.

nie nasz kościół zamknięto, krzyż

Helena Marycz w młodości

Podbuż – to dawna gmina wiej-

został zdjęty. Była tam mleczarnia,

ska w powiecie drohobyckim woje-

potem pralnia, teraz cerkiew grec-

Taka była uszkodzona, oskubana.

wództwa lwowskiego II Rzeczypo-

kokatolicka. Nikt do dzisiaj nie wie,

Jak podrosła większa, to teraz ma

spolitej. Po II wojnie światowej w

że mam na imię Helena. Nazywają

czubków dużo, nikt jej nie zaczepia,

okresie radzieckim, przez pewien

mnie Lusia. Dzieci uczyłam po ukra-

nie ścina. I mówię do niej: ty jest moja

czas było siedzibą administracji re-

ińsku. Nie rozmawiałam po polsku.

siostra, zawsze zielona. Kiedyś byłam

jonu. Z każdego okresu pozostały

Niedawno poszłam z Sergiuszem

młoda, a teraz człowiek już stary i już

pamiątki w postaci zabudowy. Za-

do kościoła w Borysławiu i taka by-

trzeba myśleć o innym świecie... Co

chowane okruchy po czasach pol-

łam jak zaczarowana. Zdawało się,

jeszcze powiedzieć o sobie? Moja

skich stanowią Kościół zamieniony

że moja mama za plecami stoi. Aż

mama pochodziła z Biskowic koło

na cerkiew grekokatolicką i wspania-

mi się płakać chciało.

Sambora. Przyjechała tutaj do pracy.

ły zespół sądu grodzkiego. Obecnie

- A czy jest są tu jeszcze jacyś

Była kucharką u państwa. A tato był

są tam magazyny domu starców. Na

Polacy? – pytam. – Są, ale nie tacy

furmanem, woził pana końmi. I tak

wzgórzu zachował się stary cmen-

jak ja – śmieje się pani Helena. – Ja

się zapoznali i pożenili. Starszy brat

Helena Marycz

tarz polski. Jest ogrodzony. Niestety

jestem twarda Polka, bo ochrzczona

był z 1934 roku, ja z 1936, a młod-

kaplica kamienna stoi bez dachu, jest

domu letników z miasta. Ale przy-

Miałam dobrych nauczycieli, którzy

w kościele. Mogę pokazać metrykę.

szy z 1937. 29 lutego mam urodzi-

zrujnowana.

szła II wojna światowa, okupacja

uspokoili mnie.

U nas w Podbużu niektórzy wstydzi-

ny. Mama nie pracowała, a tato nie

Razem z Sergiuszem próbuje-

sowiecka, potem niemiecka a z nimi

Wcześniej przed wojną, Podbuż

li się swego polskiego pochodzenia.

mógł zapracować na naszą piątkę.

my załatwić sprawę upamiętnienia

czystki etniczne.

był wielonarodowy. Każdy chodził

Wyrzekli się.

Nie było dostatku. Cukru nie było, a

pochodzącego z Podbuża Józefa

– Taki był czas, że „bandery”

do swojej świątyni. – Może tego nie

Życie na skraju wsi pod samym

zamiast była sacharyna. Chleba nie

Dietla, polskiego lekarza, polityka,

(banderowce – red.) mówili tak: jak

trzeba pisać, jednak coś jeszcze po-

lasem nigdy nie było łatwe. – Ciężko

było, bo były wojny.

profesora i rektora Uniwersytetu Ja-

mąż ma żonę Polkę, to musi ją za-

wiem, – pani Helena przechodzi na

pracuję, bo mam dwie krowy – pro-

Kobieta twierdzi, że jest taka

giellońskiego, prezydenta Krakowa w

bić – wspomina pani Helena. – Jak

wesołą nutkę. – Jeżeli ktoś z Ukra-

wadzi rozmowę pani Helena. – Ser-

zahartowana, bo od dziecka praco-

latach1866–1874. W urzędzie gmin-

żona ma męża Polaka, to musi zabić

ińców kpił czy próbował dokuczać

giusz pomaga mi sprzedawać w

wała. Miała pięć lat, kiedy zaczęła

nym proszą nas o przetłumaczenie

go. To, prószę pana, tak było i tato się

mojej mamie: „Ty Polka” czy „ty Ma-

Borysławiu ser i mleko. Nie jest źle,

pomagać rodzicom. – Państwo, gdzie

na ukraiński artykułu Sergiusza Sy-

postarał, że nas zapisali „Ukraińcy”.

zurka”, mówiła tak – przepraszam za

zawsze sobie wypasiemy byczka czy

mama służyła do 1939 roku namówiło

lantiewa o Dietlu, który był wydruko-

I my według dokumentów jesteśmy

słowa: „Ukraińcy do sraki, Polacy do

cieliczkę. Podzielimy się z dziećmi.

ją, aby tutaj postawiła dom – opo-

wany w Kurierze. Tekst ma być udo-

Ukraińcami. A więc taki był strach.

dupy, a na tamtym świecie zejdziemy

Mam dwie córki.

wiada dalej. – Tu jest powietrze

stępniony dla wszystkich radnych.

W zimie, rano było jeszcze ciem-

się do kupy”. I już, i z nikim się nie

Obie córki, Luba i Maria też nie

takie świeże. I sosna, i leszczyna,

- Gdzie najlepiej umieścić taką

no, jak trzeba było iść do szkoły. Zo-

gniewała. Mama miała bardzo dużo

wiedziały, że ich mama jest Polką.

i olcha, i lipa. Jak przyjdzie wiosna...

tablicę, jeżeli radni wyrażą swoją

baczyłam pod śniegiem zwłoki i leża-

koleżanek. Zawsze przychodzili do

Podczas naszej rozmowy po raz

To może ja temu jestem zdrowa, że

zgodę? – pytamy. W urzędzie mówią,

łam ze strachu prawie dwie godziny.

nas na polskie święta. Jak już było

pierwszy usłyszała o „Karcie Polaka”.

oddycham świeżym powietrzem. A

że odpowiednim miejscem będzie

Nikogo nie było wokół. Ale do domu

ciemno i spaliśmy już, to przycho-

Pewnie, że też chciałaby mieć. Jed-

jeszcze mam źródło i potoczek za

siedziba Małej Akademii Sztuk Pięk-

nie wróciłam, bo bałam się taty. Przy-

dzili pod chałupę kolędować Ukraiń-

nak nie wie, czy może otrzymać we-

chatką płynie. Rodzicom wydawa-

nych. Jedna tablica już tam jest. W

szłam do szkoły i zaczęłam płakać.

cy. Zapraszano ich do stołu, rodzice

dług przepisów. – Ja już nie pojadę

ło się, że będą przyjmować w tym

przyszłym roku przypada 210. rocz-

do Polski, bo nie mam jak – stwier-

nica urodzin Józefa Dietla. Podczas

dza. – Ja tych krów nie mogę zosta-

niedawnej wizyty do Lwowa delega-

wić. Może by moja córka pojechała?

cji województwa małopolskiego na

Na początku naszego spotkania

czele z marszałkiem Markiem Sową

pani Helena zapewniała, że jej dzie-

Kurier przekazał gościom z Krakowa

ci nie rozmawiają po polsku, okazało

informację o inicjatywie upamiętnie-

się jednak, że obecna podczas roz-

nia Józefa Dietla w Podbużu.

mowy córka Maria nie tylko rozumie,

ale też włącza się do rozmowy.

Była Środa Popielcowa, jednak

Wskrzeszenie tożsamości

Byłem nieco zdziwiony, że nikt

pani Helena pozostała w domu. Do

z obecnych urzędników gminnych

najbliższych kościołów w Drohoby-

nie wiedział, gdzie mieszka jedyna

czu, Samborze czy Borysławiu ma

w Podbużu Polka pani Helena. Do

prawie 30 km drogi. Msza św. jest

jej domu nie ma dojazdu. Wąska

tam o godz. 18. Po zakończeniu litur-

ścieżka prowadzi do kładki przez

gii nie da się wrócić autobusem. Nikt

rzekę Bystrzycę, dalej skręcamy z

z księży nie przychodzi do tej Polki

Sergiuszem przez zarośla i krzaki.

po kolędzie. Może nie zaprasza, bo

Aż pod samą górą porośniętą lasem

sama tak rzadko uczestniczy w na-

zobaczyłem samotny domek.

bożeństwach?

- Ja tutaj w lesie urodzona, –

Zadzwoniłem do braci bonifra-

mówi o sobie gospodyni. Pani Helena

trów w Drohobyczu. Może ktoś z za-

pochodzi z rodziny mieszanej, mama

konników odwiedzi panią Helenę?

była Polką, tata – Ukraińcem. – To

Zostawiłem jej „Kurier Galicyjski”.

jest sosna, która rosła ze mną. Ja by-

Ucieszyła się, że będzie czytać po

łam maleńka i ona maleńka. Mówią,

polsku. Dzięki temu, że mama ją

że to jest moja siostra – śmieje się.

nauczyła.

Dom pod lasem