18

Okruchy historii

28 czerwca–15 lipca 2013 nr 12 (184) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

gENERAŁ gROT”

W ubiegłym roku podczas kolejnej wizyty w Warszawie zwróciłem

uwagę na skromny pomnik Stefana „Grota” Roweckiego. W po-

równaniu z innymi pomnikami stojącymi na Trakcie Królewskim,

pomnik pierwszego Komendanta Głównego Armii Krajowej zbu-

dowano poniżej poziomu Aleji Ujazdowskich. Dowódca armii pod-

ziemnego państwa polskiego także za życia się nie wywyższał.

30 czerwca minie 70. rocznica jego aresztowania przez Niemców

w Warszawie.

przejęty zawsze swą odpowiedzialno-

pewno te szczegóły zadecydowały,

ALeKSANDeR NIeWIŃSKI

ścią, niczego nie lekceważący, każdy

że Stefan został gimnazjalistą (w

aleks.niewinski@wp.pl

drobiazg służby poważnie traktuje”.

1906 r.) jedynego polskiego gimna-

Od kwietnia do czerwca 1919 r.

zjum w mieście. Według wspomnień

Tablice

walczył Stefan Rowecki na froncie

jego nauczyciela Stanisława Dobro-

Pamięć o Stefanie „Grocie” Ro-

na odcinku białoruskim w szere-

wolskiego, Stefan „posiadał żywą

weckim przeżyła czasy PRL, gdy

gach 34 pp. Po zakończeniu kursu w

wyobraźnie i w związku z nią nieopa-

wymazywano pamięć o innych żoł-

Szkole Wojennej Sztabu Generalne-

nowaną ruchliwość myśli”. Później

nierzach AK, zamordowanych lub

go (9 grudnia 1919 r.) otrzymał sto-

przyjaciele i podkomendni generała

więzionych przez komunistów. Gene-

pień kapitana i zarazem tytuł oficera

„Grota” potwierdzą, że żywy umysł

rała „Grota”, dowódcę polskiej armii

Sztabu Generalnego. Podczas woj-

i odpowiedzialność towarzyszyły

podziemnej, zamordowali Niemcy w

ny polsko-bolszewickiej pełnił m.in.

mu do końca życia.

obozie koncentracyjnym Sachsen-

obowiązki dowódcy załogi Kijowa,

Już na przełomie lat 1910-1911

hausen, koło miasteczka Oranien-

był szefem Oddziału II Dowództwa

Stefan stanął na czele zastępu skau-

burg na północ od Berlina, w sierpniu

Frontu Południowo-Wschodniego,

tów, który podejmował działania nie

1944 r. Dzięki rodakom, w tym byłym

potem Środkowego. Następnie –

tylko kształtowania charakteru i ćwi-

więźniom Sachsenhausen, w celi,

Grupy Uderzeniowej gen. Edwarda

czenia sprawności fizycznej. Miały

gdzie więziono Komendanta Głów-

Rydza-Śmigłego. Po bitwie war-

one także na celu oddziaływanie

nego AK, obok tablicy pamiątkowej

Stefan „Grot” Rowecki

szawskiej Rowecki został mianowa-

na opinię publiczną. W latach1911-

zawieszono portret generała „Grota”.

ny majorem Sztabu Generalnego.

1912 organizował w Piotrkowie tajne

W tym samym czasie na terenie byłe-

Zniszczył sprzęt i ruszył na Warsza-

Był za to bardzo lubiany przez żoł-

Po wojnie uzyskał dyplom nauko-

harcerstwo i kierował nim. Od 1912

go obozu Sachsenhausen dokonano

wę, gdzie 4 X 1939 r. dotarł do prezy-

nierzy. Na jednym z przyjęć, gdzie

wy oficera Sztabu Generalnego. Kie-

r. mieszkał w Warszawie i studiował

też odsłonięcia pamiątkowej tablicy

denta miasta Stefana Starzyńskiego.

zaproszono oficerów KOP w Czort-

rował Wydziałem Instytutu Naukowo-

w Szkole Mechaniczno-Technicznej,

ku czci pamięci 183 polskich profe-

Po otrzymaniu kontaktu zameldował

kowie, „okazało się, że oczekujące

Wydawniczego oraz był inicjatorem

będąc jednocześnie członkiem Pol-

sorów krakowskich, deportowanych

się u gen. Tokarzewskiego-Karasze-

towarzystwo rozmawia między sobą

i naczelnym redaktorem (w latach

skich Drużyn Strzeleckich (PDS). W

do tego obozu w listopadzie 1939 r.

wicza.

wszystkimi językami prócz polskie-

1924-1933) pisma „Przegląd Wojsko-

1913 r. organizował w Piotrkowie ak-

1 września 1999 r. została rów-

Rowecki był gotów przedostać

go”. Po sygnale „marszałka dworu”

wy”. Jego opracowania w nauce woj-

cję protestacyjną przeciwko obcho-

nież odsłonięta tablica poświęco-

się do Francji dla kontynuowania

przejścia do jadalni, jeden z oficerów

skowej wyróżniały się rzetelną wni-

dom 300. rocznicy panowania domu

na pamięci wielu tysięcy Polaków

walki z okupantem. Jednak jego

„fatalnie pośliznął się podkutym bu-

kliwością podejmowanych tematów

Romanowów.

i obywateli polskich więzionych w

dawny przyjaciel gen. Tokarzewski-

tem na wywoskowanej posadzce i ru-

i zyskały uznanie wśród fachowców.

tym obozie i tam zamordowanych.

Karaszewicz, dowódca tajnej organi-

nął (…), wydając rozpaczliwy okrzyk:

Od 1926 r. pracował w Generalnym

Odsłonięcia tablicy dokonali ówcze-

Drogą kariery wojskowej

zacji w kraju pod nazwą Służba Zwy-

„O k…mać!” Sytuację uratowała tylko

Inspektoracie Sił Zbrojnych. Od 1936

Organizacyjny talent wzbogacił

śni przewodniczący parlamentów:

cięstwu Polski (SZP), wyznaczył go

szybka reakcja dowódcy Brygady,

r. objął dowództwo Brygady Korpusu

Rowecki na kursie instruktorskim w

polskiego Sejmu – Maciej Płażyński

szefem Sztabu Komendy Głównej

który rozładował napięcie wołając:

Ochrony Pogranicza (KOP) „Podole”

Rabce (Galicja), skąd wrócił ze stop-

i niemieckiego Bundestagu – Wol-

SZP. Uzyskał bowiem wymarzone-

„No, nareszcie jakieś polskie słowo!”.

– z siedzibą w Czortkowie (obecnie

niem podoficerskim. Występował też

fgang Thierse, który zwrócił się z

go pomocnika o znanej przeszłości

Z dobrej gliny był ulepiony przyszły

w obwodzie tarnopolskim na Ukra-

jako instruktor taktyki oraz fortyfika-

prośbą o przebaczenie do zgroma-

z czasów walk o niepodległość, o

dowódca AK”. (z relacji Jana Rze-

inie – red.) i stworzył z niej jedną z

cji w tajnych szkołach żołnierskich i

dzonych, obecnych na uroczystości

wybitnych wartościach osobistych

peckiego).

najlepszych jednostek KOP.

podoficerskich PDS w Warszawie i

ok. 80. byłych więźniów obozu. Przy-

i wojskowych, o uniwersalnej przy-

Piotrkowie. W 1914 r. kształcił się w

wołamy uzgodniony ze stroną nie-

datności do prac koncepcyjnych

szkole oficerskiej na kursie PDS w

miecką tekst tej tablicy: „W hołdzie

„…Będzie chlubą

Arystokrata z ducha

oraz organizacyjnych. Wtedy Stefan

Wyraźnie scharakteryzował ta-

Nowym Sączu. Z chwilą wybuchu

dziesiątkom tysięcy Polaków, Żydom

Armii Polskiej”

Rowecki przyjął pseudonim „Grot”.

Przypomnimy w skrócie opinię

lent wojskowy Stefana Roweckiego

I wojny światowej znalazł się wraz

polskim, obywatelom innych narodo-

Roweckiego wyznaczono na-

służbową gen. Rybaka, przełożone-

jego przełożony gen. Józef Rybak w

z innymi uczestnikami kursu w za-

wości, członkom mniejszości polskiej

stępnie na Komendanta ZWZ (Związ-

go ppłk Stefana Roweckiego: „(…)

opinii służbowej z 1927 r. Zwrócimy

wiązkach kadrowych 5 pp. I Brygady

w Niemczech – ofiarom niemieckie-

ku Walki Zbrojnej – organizacji powo-

Rowecki posiada nadzwyczaj ener-

na razie uwagę na śmiałą, i niezwy-

Legionów. Był dowódcą plutonu. W

go faszyzmu więzionym w upodleniu

łanej do życia 13 XI 1939 r.) w strefie

giczny, można powiedzieć brutalny

kłą (wówczas dla wielu) postawę Ro-

grudniu 1914 r. otrzymał stopień pod-

i zamęczonym w Sachsenhausen w

okupacji niemieckiej w lutym 1940 r.,

sposób myślenia; nadzwyczaj ambit-

weckiego wobec przewrotu majowe-

porucznika. Od 1916 r. był dowódcą

latach 1936-1945. Rząd Rzeczypo-

a w depeszy wysłanej doń 30 VI 1940

ny, pracowity, zawsze gotów do po-

go. Podczas wydarzeń zachował się

kompanii, co w I Brygadzie było bar-

spolitej Polskiej”.

r. z Londynu mianowano go Komen-

noszenia odpowiedzialności za swe

biernie, ale zamach Józefa Piłsud-

dzo wysokim wyróżnieniem. W cza-

dantem Głównym ZWZ w całym kra-

czyny, posiada b. dużo inicjatywy i

skiego potępił. Pomimo zagrożenia

sie walk na froncie został trzykrotnie

Źródła patriotyzmu

ju. Stanowisko Komendanta Główne-

umysł praktyczny. Ambicja osobista

złamaniem kariery wojskowej, wprost

ranny. Za każdym razem po wylecze-

Stefan Rowecki, przyszły ge-

go AK objął zaś w lutym 1942 r.

b. duża, w służbie lojalny i obowiąz-

powiedział Marszałkowi, że gdyby w

niu natychmiast wracał do pułku. Od

nerał „Grot” urodził się 25 grudnia

Niemałe, lecz nie najważniejsze

kowy, pilny, od podwładnych b. wy-

maju 1926 r. dowodził oddziałem woj-

wiosny 1918 r. – instruktor Szkoły

1895 r. w Piotrkowie Trybunalskim.

znaczenie w tych nominacjach gen.

magający. (…) Wysoka inteligencja,

skowym, podążyłby z nim pod Belwe-

Podchorążych w Ostrowi Mazowiec-

Był synem Stefana Leona Roweckie-

„Grota” odegrała jego polityczna

nadzwyczajna bystrość umysłu, b.

der dla obrony prezydenta. Piłsudski,

kiej, gdzie objął dowództwo kompanii

go, urzędnika Banku Kredytowego

neutralność, demokratyczna posta-

duży spryt, uczy się b. łatwo (…).

który cenił ludzi odważnych, wbrew

szkolnej i wykładał sztukę fortyfikacji.

Ziemskiego i Zofii z domu Chrza-

wa z lat przedwojennych; zdolność

Wybitny talent kierowniczy i element

przewidywaniom świadków, kazał

Wówczas, jak również wcześniej w

nowskiej. Piotrków Trybunalski, był

do łagodzenia zatargów politycz-

na samodzielnego dowódcę. (…)

przenieść Roweckiego do Główne-

Legionach, publikował artykuły po-

wówczas prowincjonalnym miastem

nych w warunkach podziemia. W

Wybitny oficer Sztabu Generalnego,

go Inspektoratu Sił Zbrojnych, gdzie

pularno-naukowe na łamach „Wiado-

w tzw. Przywiślańskim Kraju, części

ciągu pierwszych tygodni po klęsce

któremu rokuję najlepszą przyszłość.

1.IX.1926 r. otrzymał on nominację

mości polskich”, „Wiarusa” i „Żołnie-

Cesarstwa Rosyjskiego. Z atmos-

wrześniowej zawiązało się w Polsce

Będzie chlubą Armii Polskiej”. Te sło-

na I oficera sztabu Inspektoratu Armii

rza Polskiego”. W listopadzie 1918 r.

fery, panującej w domu rodzinnym,

około stu pięćdziesięciu organizacji,

wa stały się prorocze.

gen. J. Rybaka. Piłsudski wybaczył,

brał udział w rozbrajaniu Niemców.

zaczerpnął Stefan poczucie polskiej

grup i grupek o charakterze woj-

Kampanię wrześniową płk dypl.

zawistni pochlebcy – nie, „wykańczali

Wyróżniono go w tym czasie pierw-

tożsamości i patriotyzmu. Przypo-

skowym, nie licząc czysto politycz-

Stefan Rowecki zakończył na rozkaz

Roweckiego w inny sposób” (z relacji

szym Krzyżem Walecznych…

mnimy, że dziadek jego matki Paweł

nych. Rowecki był zdecydowanym

gen. T. Piskora pod Tarnawką 18-20

Leona Chrzanowskiego).

Uczeń Roweckiego z Ostrowi, dy-

Marceli Chrzanowski walczył w swo-

przeciwnikiem działań nie przemy-

września 1939 r., jako dowódca War-

Będąc człowiekiem kulturalnym,

plomata Jan Gawroński tak wspomi-

im czasie w Hiszpanii u boku Napo-

ślanych, intuicyjnych i nie zorgani-

szawskiej Brygady Zmotoryzowanej,

Rowecki był znany w kołach wydaw-

nał swego zwierzchnika: „młodziutki,

leona, a jej ojciec Damian Chrzanow-

zowanych, a więc podporządkowa-

która jeszcze na początku wojny

niczych, literackich, teatralnych, ale

smukły, rycerski, wytwornie elegancki,

ski był więźniem carskim za czynny

nie je jednej strukturze uważał za

znajdowała się w stanie organizacji.

dystansował się od rautów i salonów.

a twardy i zimny jak stal… Służbista

udział w Powstaniu Styczniowym. Na