24

Okruchy historii

28 czerwca–15 lipca 2013 nr 12 (184) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

MIkOŁAJ POTOCkI –

STAROSTA kANIOWSkI

Gdyby ułożyć listę najbardziej znanych członków rodziny Potockich – a jest ich około 700 osób

– do pierwszej dziesiątki z pewnością trafi Mikołaj Potocki, znany bardziej jako Pan Kaniowski.

Jego żywot na tyle obrósł legendą, że nieraz trudno jest odróżnić prawdę od wymysłu.

IWan bonDarEW

rodzina

Nieznana jest nawet dokładna

data urodzenia naszego bohatera.

Część źródeł wskazuje rok 1706, inne

skłaniają się do roku 1712. Wszyscy

badacze zgadzają się jednak, że uro-

dził się w rodzinie magnackiej. Jego

ojciec, Stefan Potocki, był pułkowni-

kiem wojsk koronnych, starostą trem-

bowelskim i kaniowskim, a od 1726

roku wojewodą bełzkim. Małżonką

wojewody była Joanna, reprezen-

towała jeden z najpotężniejszych

rodów Rzeczypospolitej rodzinę Sie-

niawskich. Pobrali się w 1695 roku,

gdy panna Joanna była już kobietą

po trzydziestce. Z tego wynika, że

Mikołaj był późnym dzieckiem, a jak

wiadomo późne dzieci mają wiele

szczęścia w życiu.

Pełne imię chłopca brzmiało Mi-

kołaj Bazyli Potocki. Imię Bazyli (czyli

Wasyl) nie było charakterystyczne

dla Potockich-katolików. Ale chłopak

urodził się 14 stycznia, tego dnia we-

dług kalendarza wschodniego przy-

padają imieniny świętego. Rodzice

postanowili uprosić o przychylność

Matka Mikołaja Potockiego, Joanna Sieniawska

Boga i nadali mu jeszcze i takie imię.

Pan Potocki w późniejszych latach

W latach 1746-47 był wybierany na

kazuje starostwo kaniowskie swemu

stale wspomagał greckokatolicki za-

komisarza radomskiego Trybunału,

krewnemu Józefowi Potockiemu i od

kon bazylianów.

a w 1750 został posłem na sejm w

tego czasu korzysta jedynie z tytułu

W rodzinie była jeszcze córka

Warszawie. Wątpliwe, czy odzna-

wojewoda bełzki.

Teresa, jednak po wyjściu za mąż nie

czył się czymś wybitnym się, bo w

Interesujące jest to, że gdy w

odegrała żadnej roli w życiu brata.

XVIII wieku prawie wszystkie sejmy

1769 roku oddziały konfederatów

Historyk Sadok Barącz pisze jeszcze

zrywano. Wystarczyło, że jeden,

barskich szturmowały Lwów, wielu

o dwóch siostrach Mikołaja – Teofili

najbiedniejszy szlachciura zawołał

historyków ich wodzem nazywało

i Magdalenie. Ale najpewniej zmarły

sakramentalne „nie pozwalam” i cała

Mikołaja Potockiego. Jednak, bez

Mikołaj Potocki

jeszcze w dzieciństwie i w genealo-

praca organu ustawodawczego Rze-

względu na swe niejednoznaczne

giach nie ma o nich wzmianki.

roku. Została pochowana w kościele

matce. Drugim dziełem stała się roz-

czypospolitej szła na marne. Na tym

stosunki z lwowskimi mieszczana-

Życie małżeńskie pana starosty

franciszkanów we Lwowie. Dzieci

prawa „Sukcesja książąt i królów pol-

polegało „liberum veto” – „aby głu-

mi, wojewoda bełzki w tej awanturze

też owiane jest tajemnicą. Będąc

Potoccy nie mieli.

skich”, która ujrzała światło dzienne

pia większość nie dyktowała mądrej

udziału nie brał. Lwów oblegał jego

już statecznym panem, Mikołaj Po-

w 1731 roku i została zaprezentowa-

mniejszości”.

siostrzeniec, nowy starosta kaniow-

tocki żeni się z Marianną. Jej ojciec,

na synowi Jana III Sobieskiego, kró-

W 1753 rokiem Mikolaj Potocki

ski, Ignacy Potocki.

Kariera

stolnik halicki Dąbrowski, był eko-

W 1724 roku młody Mikołaj od-

lewiczowi Jakubowi. Taka uczoność

dowodzi chorągwią kawalerii woj-

Skomplikowane relacje łączyły

nomem pana kaniowskiego. Jasne

wiedził Paryż. Była to raczej podróż

Potockiego zasługuje na szacunek,

ska koronnego. Ale po dwóch latach

pana Kaniowskiego z kościołem.

jest, że żadnego posagu starosta nie

zapoznawcza, tak popularna wśród

ale należy pamiętać, że w tamtych

przez pijaństwo, burdy i znęcanie

Przypomnę, że urodził się w rodzinie

otrzymał, ale za to został mężem ład-

ówczesnej arystokracji. Przez datę

czasach powstało wiele podobnych

się nad mieszkańcami Lwowa (nie

katolickiej, nauki pobierał u jezuitów.

nej młodej dziewczyny o łagodnym

tej podróży skłonny jestem przypusz-

prac pisanych przez zdolnych pod-

lubił starosta tego miasta), zostaje

Ale kiedy w 1758 roku katolicki ksiądz

charakterze. Z pewnością Marianna

czać, że rokiem urodzenia Potockie-

danych, dla paniczów hulających po

wypędzony z wojska i obłożony wiel-

odmówił mu rozgrzeszenia, Potocki

kryła w sobie jakieś tajemnice, skoro

go był jednak 1706. W przeciwnym

szynkach i domach rozpusty.

ką karą. Krążą pogłoski, że Potocki

przechodzi na obrządek greckoka-

podbiła serce tak doświadczonego

razie, cóż miałby robić 12-letni chło-

W 1733 roku umiera matka i wów-

osobiście zabił od 40 do 150 osób i

tolicki. W 1772 roku przeniósł się do

lowelasa, jakim był Potocki. Szkoda,

pak w Paryżu?

czas Mikołaj zostaje starostą kaniow-

przez to został skazany na banicję.

Poczajowa, gdzie zamieszkał aż do

że małżeństwo było nieudane. Przez

Po śmierci ojca w 1726 roku, mło-

skim. W niektórych źródłach można

Stał się obywatelem funkcjonującym

1774 roku w skromnym drewnianym

jakiś czas żyli w separacji. Mikołaj

dym Mikołajem zaopiekował się jego

znaleźć wzmiankę, że był też starostą

poza prawem, każdy szlachcic miał

domku… razem z dziewkami. Nie

mieszkał w Buczaczu, a jego żona

wuj – hetman wielki koronny Adam

bogusławskim, ale potwierdzeń tego

prawo bezkarnie zabić Potockiego.

bacząc na „mnisi” tryb życia, w 1775

wyprowadziła się do położonego nie-

Sieniawski – osoba dość wpływowa

faktu nie znalazłem. W tymże roku

Ale najpierw, naturalnie, należało

Potocki roku został Kawalerem Mal-

opodal Podzameczka. Ale i tam Po-

w Rzeczypospolitej, przyjaciel Piotra

młodego starostę wybrano na mar-

pokonać osobistą obstawę starosty.

tańskim. Jego dewizą było „Za wiarę”

tocki ją nachodził, więc młoda, uro-

I i swego czasu nawet kandydat na

szałka sejmiku halickiego. Przy wy-

Do banicji jednakże nie doszło, bo

i z pewnością ten niewielki biały krzy-

cza kobieta ucieka do Lwowa i chroni

tron królewski.

borze króla głosował na Stanisława

pan starosta zwyczajnie się wykupił.

żyk urozmaicał mu monotonię życia

się w szpitalu karmelitów. Powiadają,

Wykształcenie przyszły pan sta-

Leszczyńskiego, ale po jego porażce

W 1759 roku na czele nadwor-

w ławrze poczajowskiej. Na jednym z

że w tej całej historii zamieszany był

rosta zdobywał w słynnym lwowskim

złożył przysięgę na wierność Augu-

nego oddziału wojsk Mikołaj Bazyli

portretów został przedstawiony z Or-

młody i przystojny hrabia Gozdzki,

Kolegium Jezuitów. W czasie studiów

stowi III.

dzielnie walczył z opryszkami i nawet

derem Orła Białego, jednak wzmian-

który nawet podobno pojedynko-

napisał nawet dwie rozprawy nauko-

W 1738 roku ze swymi ludźmi na-

otrzymał podziękowania od sejmiku

ki o jego oficjalnym odznaczeniu nie

wał się z Potockim. Tak czy inaczej,

we. Pierwszą był przekład z łaciny

pawał strachem mieszkańców Lwo-

halickiego. Jednak ani sprawy woj-

znalazłem.

Marianna po raz drugi za mąż nie

pamiętników jakiegoś księdza Jana

wa. Powiadają, że pijany miał uczynić

skowe, ani polityka, niezbyt pochła-

Zmarł pan Kaniowski 13 wrze-

wyszła i zmarła 23 stycznia 1783

Drowa, pracę Mikołaj zadedykował

zamach na abpa Karola Wyżyckiego.

niały magnata. W 1762 roku prze-

śnia 1782 roku (według innych źró-