8

Przegląd wydarzeń

16 lipca–15 sierpnia 2013 nr 13–14 (185–186) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Wołyń i pojednanie

Obchodom 70. rocznicy wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1943-1944 towarzyszą

liczne debaty, seminaria i konferencje. Niejednokrotnie towarzyszą im pytania o chwilę obecną, o stan

relacji polsko-ukraińskich, pojednanie a nierzadko pytania o Polskę i Ukrainę w ogóle. Jedno z takich

spotkań, z udziałem profesorów Katolickiego Uniwersytetu we Lwowie Jarosława Hrycaka i Myrosława

Marynowycza oraz Bogumiły Berdychowskiej z redakcji kwartalnika „Więź” i Łukasza Kamińskiego, pre-

zesa Instytutu Pamięci Narodowej odbyło się 26 czerwca w warszawskiej Fundacji Batorego, w przed-

dzień panichidy odprawionej przez abpa Światosława w intencji ofiar zbrodni wołyńskiej.

co w Polsce wpływ ma najbardziej ra-

toMasz HoRBowsKI,

dykalna część środowisk kresowych.

PaweŁ PIenIążeK teksty

Dla nich jedynym właściwym określe-

PIotR KosIewsKI zdjęcia

niem na wydarzenia na Wołyniu stało

Dyskusję otworzyła wypowiedź

się „ludobójstwo”. Ponadto część

prezesa IPN Łukasza Kamińskie-

tego środowiska jest przekonana, że

go, który stwierdził, że w ostatnich

mimo licznych dyskusji i publikacji na

latach nie udało się wykonać zbyt

ten temat, „ich cierpienie jest ciągle

wielu kroków ku pojednaniu. W

niedocenione”. Z kolei część Ukra-

rezultacie dialog polsko-ukraiński

ińców uważa, że Polacy za pomocą

znajduje się w tym samym miej-

Wołynia chcą „rzucić Ukrainę na

scu, co dziesięć lat temu, kiedy to

kolana, zakładają złą wolę, a także

Leonid Kuczma i Aleksander Kwa-

próbę zbicia kapitału politycznego na

śniewski wspólnie odsłaniali pomnik

tych wydarzeniach”. I zaapelowała do

Paneliści

poświęcony zamordowanym w Po-

Ukraińców: „trzeba przyjąć do wiado-

rycku (dziś Pawliwka). Stało się tak,

mających na celu ustalenie liczby

ból. Nie da się go uniknąć. Ta dys-

wszystkich faktów dotyczących tej

mości, że Polacy pamiętają i będą

ponieważ po ważnych politycznych

ofiar i sporządzenie ich imiennej listy.

kusja jest niezbędna. Są tacy, któ-

zbrodni. Rok 2013 różni się tym od

pamiętać o Wołyniu, niekoniunktural-

i religijnych deklaracjach nie było

„Ta wspólna pamięć o ofiarach mo-

rzy zarzucają, że prowadzi ona do

2003, że dziś w ukraińskiej debacie

ne, bo jest to elementarna powinność

zbyt wiele realnych działań. Dlatego

głaby stać się przedmiotem naszej

eskalacji konfliktu. Ale jestem prze-

publicznej może pojawić się historyk,

żywych wobec umarłych”.

konieczne jest wspólne przebycie

wspólnej polsko-ukraińskiej troski.

konany, że ona nie tyle wywołuje

który deklaruje: na Wołyniu nic spe-

Do tych słów nawiązał, zabie-

trudnej i bolesnej drogi. Nie uda się

Razem moglibyśmy dbać o miejsca

konflikt, co raczej pozwala uniknąć

cjalnego się nie wydarzyło. „Jest to

rając głos z publiczności, Konstan-

pominąć najtragiczniejszych spraw

pochówku” – przekonywał szef IPN.

go w przyszłości”. Zwrócił również

dla mnie wyjątkowo smutne”. Dlate-

ty Gebert, który przywołał przy-

z przeszłości – przekonywał. Dro-

Ten dialog jest jednak utrudniony

uwagę, że we współczesnym świe-

go działania, o których mówił prezes

kład relacji polsko-żydowskich.

dze ku pojednaniu nie pomaga też

między innymi przez brak woli po-

cie trudno mówić o amnezji, bo nie

Kamiński, jak wspólne policzenie

Fundamentalna zmiana w dialogu

bardzo niski poziom wiedzy Polaków

litycznej. Nie pomaga również brak

sposób wymazać świadectwa ofiar.

ofiar ma „wyjątkowy sens, bo może

Polaków z Żydami nastąpiła wów-

o tych wydarzeniach, co pokazują

równowagi w stanie badań po stro-

Pamięć o traumatycznych wydarze-

ograniczyć tego typu praktyki”.

czas, gdy przyjęto założenie do-

badania z lat 2003 i 2008. „Jeśli nie

nie polskiej i ukraińskiej.

niach i prędzej czy później powrócą,

Z kolei Myrosław Marynowycz

brej woli tej drugiej strony. „Bez

brać pod uwagę elit, środowisk inte-

Po części zgodził się z tym

i wtedy może zostać przejęta przez

tłumaczył, że „z dyskusją o Wołyniu

założenia dobrej woli po drugiej

lektualnych, politycznych i religijnych

Jarosław Hrycak. „Oczywiste jest,

środowiska radykalne.

spóźniliśmy się. Dlatego przejęły ją

stronie dialog nie jest możliwy” –

– mówił Kamiński – to w przypadku

że ogólnie w kwestii wołyńskiej na

Z kolei Bogumiła Berdychowska

środowiska radykalne. Zaraz zoba-

podkreślał Gebert. „Założenie, że

zbrodni wołyńskiej panuje raczej nie-

Ukrainie panuje niewiedza” – przy-

mówiła o kwestionowaniu w ostat-

czymy morze radykalizmu jaki rozle-

tamci ze swojego punktu widzenia

pamięć. Jak można doprowadzić do

znał. Dodał również, że „ukraińscy

nich latach, zarówno w Polsce, jak

je się po Ukrainie” – konstatował ze

mają prawo do swojej narracji, jak

pojednania, jeśli tak naprawdę oba

politycy stronią od tego tematu, bo

i na Ukrainie, dorobku dialogu mię-

smutkiem. Marynowycz starał się rów-

my ze swojego punktu widzenia.

społeczeństwa nie wiedzą, co mają

jest to kwestia bardzo drażliwa, a

dzy obydwoma krajami. Okazało się,

nież spojrzeć ze zrozumieniem na to,

Oni się mylą, to my mamy rację.

sobie wzajemnie przebaczać?”.

zajmując się nią można łatwo na-

że można podważyć dotychczasowe

co robią w Polsce środowiska kreso-

Ale mylą się niejako niewinnie”.

Z tezą o polskiej niepamięci nie

razić się na utratę wyborców”. To

działania wokół np. Wołynia, które

we. „Są to ludzie, którym zabraniano

Jak sprawić, by ta dobra wola się

zgadzała się Bogumiła Berdychow-

powoduje, że kapitał polityczny na

przecież doczekało się wielu książek,

pamiętać i mówić o ich bólu. Oni ten

pojawiła? „Postaw nie zmieniają

ska. Przypomniała badania przepro-

tragedii wołyńskiej zbijają środowi-

artykułów, filmów. Były także gesty

ból muszą dziś po prostu wykrzyczeć.

informację, postawy zmieniają się

wadzone w 2009 roku dla Muzeum

ska radykalne – nacjonalistyczna

najwyższych urzędników państwo-

Mówienie o bólu jest ich prawem” –

– i to niechętnie – pod wpływem

II Wojny Światowej w Gdańsku, z

Swoboda, a także ta część rzą-

wych. Takie postawy po polskiej stro-

stwierdził. Ale jednocześnie dodał,

faktów” – mówił Gebert. I dodawał:

których wynika, że największymi

dzącej Partii Regionów, której bli-

nie prezentuje przynajmniej część

że nie można pomylić bólu z nienawi-

„ilość aktów dobrej woli po stronie

wrogami Polaków podczas wojny byli

skie są wartości prorosyjskie. „Ale

środowisk kresowych. O podobnym

ścią. „Rozumiem, że one często idą w

polskiej zmieniła obraz Polski w

Ukraińcy. Oni w tym badaniu wyprze-

paradoksalnie – stwierdził Hrycak

zjawisku na Ukrainie mówił Jarosław

parze, ale wtedy trzeba rozumieć, że

oczach znacznej części Żydów.

dzili zarówno Niemców jak i Związek

– niska świadomość Ukraińców o

Hrycak, stwierdzając jednoznacznie,

ból wymaga naszej empatii, miłości

Ilość aktów dobrej woli po stronie

Radziecki. „Oznacza to, że pamięć

wydarzeniach na Wołyniu nie musi

że ukraińska dyskusja o Wołyniu za-

i szacunku. Ale nie można wymagać,

żydowskiej, zmieniła obraz Żydów

o tragedii w relacjach polsko-ukraiń-

być zjawiskiem negatywnym. Brak

ostrzyła się, a głos środowisk rady-

żebyśmy szanowali nienawiść”. Na

u Polaków. Dzisiaj założenie dobrej

skich jest mocno zakorzeniona”. Po-

wiedzy albo częściowa amnezja

kalnych jest w niej coraz mocniejszy.

tej ostatniej nie zbuduje się pojedna-

woli w dialogu polsko-żydowskim

nadto – w porównaniu z innymi wy-

niekoniecznie jest czymś złym.

Jako przykład podał kontrowersyjną

nia. W tym kontekście przypomniał

stało się czymś oczywistym. Nadal

darzeniami historycznymi – o Wołyniu

Może działać na rzecz pojednania”.

publikację Wołodymyra Wiatrowy-

słowa Benedykta XVI, który nauczał,

się kłócimy, i to dziko. Ale kłócimy

wie stosunkowo wielu respondentów.

Jako przykład Jarosław Hrycak

cza, w której rzeź wołyńska została

że prawda zawsze związana jest z

się zakładając, że tamci nie mają

Łukasz Kamiński prostował: nie

podał Hiszpanię, w której przyję-

przedstawiona jako druga wojna pol-

miłością. Prawda bez miłości, prze-

racji, ale mogą tak uważać”.

chodzi tu jedynie o wiedzę na temat

to pakt o amnezji. Takie działania

sko-ukraińska. „Uważam tę książkę

staje być prawdą.

Zgodzono się, że tym aktom do-

wydarzeń, ale także o symbole ich

pomagają społeczeństwom, które

za skandaliczną, bo ona wprost rela-

„O Wołyniu nie można mówić

brej woli może pomóc „uspołecznie-

dotyczące (upamiętnienia, obrazy fil-

mają za sobą traumę totalitarnego

tywizuje Wołyń. I nie chodzi jedynie

bez bólu” – podkreślała też Bogumiła

nie” 70. rocznicy tragedii wołyńskiej,

mowe…), a tych w przypadku tragedii

albo autorytarnego reżimu. Nieste-

o to, że ta książka się pojawiła, ale

Berdychowska. Ale trzeba zasta-

co jest zjawiskiem pozytywnym.

wołyńskiej jest niezwykle mało.

ty, trudno wyobrazić sobie taki pakt

również o to, że Wiatrowycz – mimo

nowić się, jak unikać w tej dyskusji

Dziś znacznie większe jest poczu-

Mówiąc o dialogu polsko-ukraiń-

na Ukrainie, chociaż podejmowano

jednoznacznej krytyki niektórych śro-

zbędnych emocji, jak na przykład

cie obywatelskiej odpowiedzialności

skim Łukasz Kamiński zwracał uwa-

pewne próby jego wprowadzenie

dowisk – stał się gwiazdą ukraińskiej

fałszywe zdjęcie dzieci opasanych

niż to było dziesięć lat temu. „Nie-

gę na dwie kwestie. Konieczne jest

za prezydentur Leonida Krawczuka

sfery publicznej. Co prawda, sprawiła

drutem kolczastym wokół drzewa,

zwykle pozytywną rolę odgrywają tu

odpowiedzenie sobie na pytanie, ja-

i Leonida Kuczmy. „Nie ułatwiają

ona również, że na Ukrainie o Woły-

które przez wiele lat było główną ilu-

nasze Kościoły, w tym szczególnie

kie miejsce zajmuje w naszej historii

nam też tego nasi sąsiedzi” – pod-

niu mówi się więcej. Ale nie jestem

stracją tej zbrodni. „Czy rzeczywiści

zwierzchnik Kościoła greckokato-

zbrodnia wołyńska, nie tylko wspólnej

sumował.

do końca przekonany, czy właśnie o

chodzi o oddanie hołdu tym, których

lickiego abp Szewczuk” – mówiła

– polsko-ukraińskiej, ale także każ-

„Czy pojednanie oparte na

to nam chodziło”.

zamordowano, czy o wzbudzenie jak

Berdychowska. „To rzecz wyjątkowa

dego z tych społeczeństw z osobna.

amnezji będzie prawdziwym pojed-

Książka Wiatrowycza – podkre-

najgorszych emocji wobec Ukraiń-

– wszystkie najważniejsze ukraiń-

Potrzebne jest także podjęcie wspól-

naniem?” – pytał retorycznie Łukasz

ślała z kolei Bogumiła Berdychow-

ców?” – pytała. W naszym mówieniu

skie Kościoły wystąpiły wspólnie.

nych działań, które mogą prowadzić

Kamiński. I tłumaczył: „dyskusja o

ska – pokazuje, jak bardzo potrze-

o Wołyniu w ostatnich latach nastą-

Na Ukrainie dzieje się tak niezwykle

do zbliżenia, np. wspólnych badań

tragicznej historii musi wywoływać

ba wspólnej pracy nad ustaleniem

piła też „dewaluacja słów i pojęć”, na

rzadko” – wtórował jej Jarosław Hry-