36

Zofia Wittowa-Potocka

16 lipca–15 sierpnia 2013 nr 13–14 (185–186) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Sekrety słodkiej Dudu

Kobieta, która uważana była za największą piękność XVIII-wiecznej Europy, która była mile widzianym go-

ściem na polskim, niemieckim, francuskim i wiedeńskim dworze, dla której szanowani obywatele i arysto-

kraci wyłazili na stoły, żeby chociaż z daleka spojrzeć na nią, która w końcu usidliła najbogatszego magna-

ta Podola – była zaledwie kurtyzaną z biednej greckiej rodziny ze Stambułu. W jaki więc sposób udało jej

się zrobić tak zawrotną karierę towarzyską?

pospolitej. Wtedy jej uwagę zwraca

za Szczęsnego Potockiego była

KataRzyna Łoza

syn Jana de Witte – Józef. Dwa razy

już matką trójki jego dzieci (niestety

od niej starszy, odrażającej brzydoty,

Urodziła się około 1760 r. Po-

wszystkie wkrótce zmarły, pochowa-

niepozorny, podłego charakteru cy-

dobno w rodzinie nazywano ją Dudu.

no je w Zofiówce). Miała 38 lat, 20

nik i karierowicz, ale zapatrzony w

Już jako nastolatka zaczęła zarabiać

lat minęło od jej wyjazdu ze Stam-

nią jak w obrazek. Zofia przekonała

wykonując najstarszy zawód świa-

bułu.

go, że pochodzi z dobrej rodziny i jest

ta. Dudu, tak samo jak jej koleżanki

Teraz dopiero rozpoczęło się dla

dziewicą. W tajemnicy przez teściem

pewnie po cichu marzyła, że kiedyś,

Zofii życie pełne wygód i splendorów.

biorą szybki ślub. Zofia ma wówczas

któryś z przebywających w mieście

Potocki był jednym z najbogatszych

zaledwie osiemnaście lat.

dyplomatów zapała do niej miłością

magnatów na Podolu, a w pałacu

Życie w Kamieńcu nie należało w

i zabierze ją do lepszego świata...

tulczyńskim żyło się jak na dworze

tamtych czasach do najprzyjemniej-

Rzeczywiście, wkrótce szczęście

królewskim. Zofia rodzi Szczęsnemu

szych, zwłaszcza, kiedy mieszkało

uśmiechnęło się do naszej bohaterki.

kolejne dzieci, z których ostatnie było

się w domu komendanta twierdzy.

Z jej usług skorzystał Karol Boscamp,

faktycznie jego... wnukiem. Zaszła

Wokół tylko żołnierze i więźniowie,

ambasador na służbie StanisławaAu-

w ciążę z synem swego męża z po-

nawet do stołu usługiwali zasądzeni

gusta Poniatowskiego. Najwyraźniej

przedniego małżeństwa, Szczęsnym

na ciężkie roboty i zakuci w kajdany.

połączyło ich coś więcej, niż relacja

Jerzym, młodszym od niej o 16 lat.

Taką cenę zapłaciła na pozostanie

klienta z prostytutką, bo opuszczając

Jej mąż, dowiedziawszy się o

w Polsce, jednak wychodząc za

placówkę dyplomatyczną Boscamp

ciąży, której nie mógł być sprawcą,

mąż nie zamierzała porzucać daw-

zostawia Zofii pokaźną sumę na jej

załamuje się. Cierpi na manię prze-

nego sposobu życia. Jej skłonność

przyszły posag. Nie wiemy, czym go

śladowczą, uważa, że bliscy chcą

do mężczyzn szybko stała się sze-

tak urzekła, skoro sam wspominał,

go otruć, sam sobie gotuje. Wkrót-

roko znana na Podolu.

że nie odznaczała się właściwym

ce umiera. Lekarze podczas sekcji

W podróż poślubną państwo mło-

Greczynkom temperamentem ani

zwłok dochodzą do wniosku, że

dzi wyprawili się dopiero dwa lata po

pięknym ciałem.

śmierć nastąpiła z powodu niewydol-

ślubie. Odwiedzili Warszawę, Berlin,

„Wielce bym pragnął móc ją

ności nerek, ta zaś byłą następstwem

„zbytniego zażywania cukierków, dia-

Spa, Paryż, Wiedeń. Zofia wszędzie

porównać do rodaczki Dudu, jednej

bolinami zwanych, do sprawy lubież-

budziła zainteresowanie, a wieść o jej

z dwóch Frynii, o której Kwintylian

nej pobudzających”.

przybyciu docierała dużo wcześniej,

powiada, iż obwiniona i stawiona

zofia wittowa-Potocka

niż ona sama. Poeta Stanisław Trem-

przed sądem obnażyła tylko swój

Szczęsny nie miał szczęścia na-

którego mogliby płonąć żądzą zdo-

becki napisał na jej cześć wiersz:

tors i zaraz potem uzyskała pomyśl-

wet po śmierci. Pozostawionego na

na Podolu – Potockimi z Tulczyna.

bycia tej miejscowości. Taki motyw

ną sentencję. Niestety jednak, gdyby

noc w kaplicy trupa nieznani sprawcy

Na wieść jednak o tym, że Zofia wy-

Śliczna Zofijo! Twoje nawiedziny

mógłby uczynić ich atak silniejszym

Dudu nie mogła ukazać trybunałowi

ograbili i porzucili gołego na podło-

biera się do niej z wizytą, Józefina

Wiodą mi na myśl obaloną Troję.

od obrony, przy całej dobrej opinii,

czegokolwiek innego, przegrałaby z

dze.

Potocka opuściła na kilka dni pałac.

Z podobnej ona zginęła przyczyny:

jaką mam o komendancie i garnizo-

pewnością proces. Pierś jej zwiot-

Zofia przez kilka kolejnych lat

Nie spodziewała się, że niebawem

Jakże się słusznie o Kamieniec

nie”.

czała, czy to przez gorące kąpiele,

żyje w związku ze Szczęsnym Je-

Zofia zajmie jej miejsce u boku Sta-

boją!

czy z innych przyczyn, jest nie-

rzym, lecz jej głowę zaprzątają teraz

Wśród jej licznych wielbicieli był

nisława Szczęsnego Potockiego.

Czy mi się zdaje, czy tysiące koni

kształtna i nieelastyczna. Zwisa jak

ważniejsze sprawy. Według ówcze-

także książę Potiomkin. Poznali się

Zofia i Szczęsny poznali się na

Widzę spocone i ludy w kurzawie,

gruszka na brzuch, najpiękniej za

snego prawa rosyjskiego (Tulczyn

w kwaterze wojsk rosyjskich pod

imieninach carycy Katarzyny, obcho-

Krzyczące tłumy: do broni! do broni!

to ukształtowany, który pierś ta ob-

po rozbiorach znalazł się pod zabo-

Oczakowem w 1788 r. Potiomkin,

dzonych w 1791 r. w Jassach w Moł-

I już o Dniestru myślące przeprawie?

wisła zdaje się wskazywać palcem

rem rosyjskim) wdowa miała jedynie

chcąc nakłonić Zofię do przyjęcia

dawii. Magnat, będący symbolem

i mówić: przyjdź, popatrz i zapomnij

prawo do swojego posagu i części

szalu kaszmirskiego olbrzymiej war-

zdrajcy Rzeczpospolitej, nie miał

- Tymi kilkoma linijkami Trem-

o mnie”.

majątku ruchomego. Oznaczało to

tości, zorganizował wielki festyn, na

łatwego życia – wychowany przez

becki zarobił na swoją emeryturę,

Boscamp wraca do Warszawy,

dla Zofii całkowitą ruinę – posagu

którym znalazło się dwieście dam, a

okrutnych rodziców, z winy których

którą spędził przy dworze Zofii w

jednak wkrótce traci tam stanowisko

nie wniosła przecież Szczęsnemu

po obiedzie prosił, aby ciągnęły losy

zginęła jego pierwsza, ciężarna żona,

i żonę; pogrążony w smutku posta-

żadnego, a jego dzieci z pierwszego

ożenił się ponownie, ale nie zaznał w

nawia sprowadzić Zofię do Polski,

małżeństwa, nie licząc Jerzego, nie

małżeństwie szczęścia. Józefina Po-

aby pełniła rolę jego pocieszycielki

były do niej przychylnie nastawione.

tocka, podobnie jak Zofia, znana była

w tym trudnym okresie.

Sprawę jednak załatwiła dla siebie

ze swojej słabości do mężczyzn, i z

Ze swojego zamiaru rezygnuje

pomyślnie starym i wypróbowanym

jedenaściorga dzieci, które urodziła

jednak bardzo szybko, kiedy oka-

sposobem. Wstawił się za nią po-

Szczęsnemu, tylko trójka była rze-

zuje się, że Dudu aż nazbyt chętnie

znany w Petersburgu Nowosilcow,

czywiście jego.

skorzystała z udzielonej jej szan-

któremu zaoferowała w zamian swo-

Potocki zakochał się w Zofii

sy – jeszcze nie przekroczyła gra-

je wdzięki. Mimo, iż była wówczas

bez pamięci. To dla niej kazał stwo-

nic Rzeczpospolitej, kiedy wieść o

kobietą 46-letnią, która urodziła dzie-

rzyć słynny, istniejący do dziś, park

skandalach z jej udziałem dotarła do

sięcioro dzieci, wciąż przyciągała

Zofiówka koło Humania, którego

Warszawy. Co gorsze, podróżująca

mężczyzn jak magnes.

budowa zajęła 9 lat i pochłonęła 15

podaje się za narzeczoną dyploma-

Nie wiemy, jak wyglądały ostatnie

milionów złotych. Kolejne 500 tys.

ty. W związku z takim zachowaniem

lata jej życia. Mieszkała początkowo

kosztował rozwód Zofii z de Wittem,

Tulczynie. Fryderyk II miał na jej wi-

„przyjaciółki” Boscamp wysyła list do

w Tulczynie, później w Humaniu,

na loterii fantowej; każda z pań wy-

choć od jednej z dam lwowskich

dok powiedzieć: „Daję słowo, jeśli w

komendanta twierdzy w Kamieńcu

wiele czasu spędzała w Petersburgu.

usłyszała: „Wcale już rozwód W.

grała właśnie szal kaszmirowy. Za tę

jej kraju jest sporo takich buziaków,

Podolskim, Jana de Witte. Kamie-

Śmierć zastała ją w Berlinie w 1822 r.

Pani niepotrzebny, boś się w tym już

cenę mógł najpiękniejszej z pań wrę-

to warto tam podróżować!”.

niec był wówczas jedną z pierwszych

Pochowano ją w Humaniu, a po trzę-

uiściła, co po rozwodzie następować

czyć najpiękniejszy z kaszmirów. Do

Jej wdzięki podziwia przebywa-

miejscowości przy granicy Rzeczpo-

sieniu ziemi, które nawiedziło miasto

zwykło....”. Przed sądem przysię-

śmierci księcia w 1791 r. Zofia była

jący na Podolu książę de Ligne i do-

spolitej z Turcją. Informuje go o sy-

i jego konfiskacie, jej zwłoki przenie-

jego kochanką.

gała, że do małżeństwa zmuszono

nosi o tym w liście królowi. Ten od-

tuacji i prosi o odesłanie kłopotliwej

siono do Talnego.

Dudu była bożyszczem męż-

ją groźbami. Dożywotnio zabezpie-

powiada: „proszę pana jednak, abyś

znajomej z powrotem do Stambułu.

Spędziwszy całe swoje dorosłe

czyzn, ale kobiety darzyły ją raczej

czyła dochodami Józefa de Witte

go [Józefa de Witte] przestrzegł, iż

W „areszcie domowym” w Ka-

życie na ziemiach polskich i wśród

niechęcią. Stwarzała im swoją po-

i dorosłego już syna, Jana. Byłemu

pod żadnym pozorem nie powinien

mieńcu Zofia czeka na okazję, która

Polaków, nigdy nie nauczyła się pol-

pularnością konkurencję, a plotki nie

mężowi zaaranżowała nawet kolej-

pozwolić Turkom na oglądanie jego

zabierze ją do domu. Nie traci czasu

skiego. Jej postać – pięknej Greczyn-

mówiły nic dobrego o jej przeszłości.

ne małżeństwo z 17-letnią Karoliną

pięknej żony. Nie trzeba tym panom

– gorączkowo szuka powodu, który

ki – pojawia się w niedokończonej

Dudu od początku zabiegała o dobre

z Ostrorogów, które także nie oka-

dawać jeszcze jednego powodu, dla

uniemożliwiłby jej deportację z Rzecz-

powieści Słowackiego „król Ladawy”.

kontakty z najpotężniejszym domem

zało się szczęśliwym. Wychodząc