6

Przegląd wydarzeń

15–28 października 2013 nr 19 (191) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Tajemnice Powązek  Przybyliśmy,

zobaczyliśmy

Kwatera na Łączce (tzw. Kwatera Ł) to miejsce przy murze Cmentarza

Powązkowskiego w Warszawie, gdzie do wspólnych mogił chowano

pomordowanych w okresie powojennym więźniów politycznych z wię-

i Bóg zwyciężył”

zienia mokotowskiego. Długie lata był to teren ściśle strzeżony, zasypy-

wany śmieciem – w taki sposób zacierano ślady zbrodni komunistycz-

Słowa te, pochodzące z listu Jana III Sobieskiego do

nej. Dzisiaj powoli odkrywane są mroczne tajemnice „Łączki”.

papieża Innocentego XI, zacytował Jacek Pawłowicz

z warszawskiego IPN, który otwierał kolejną lekcję

KrZYSZTOF SZYMAŃSKI

tekst i zdjęcia

historii w kinie w ramach 2 Przeglądu najnowszych

filmów polskich „Pod Wysokim Zamkiem”. Film „Bitwa

Przejmujący film dokumentalny

o ekshumacjach na tej kwaterze zo-

pod Wiedniem” zgromadził na sali młodzież z polskich

stał przedstawiony w ramach „Lekcji

szkół we Lwowie, w Mościskach i Strzelczyskach.

historii w kinie” na 2. Przeglądzie

Najnowszych Polskich Filmów „Pod

Wysokim Zamkiem”. Prace na tym

terenie rozpoczęto w lecie ubiegłe-

go roku. Naukowcom, archeologom

i antropologom ukazał się straszny

obraz – we wspólnych mogiłach zrzu-

cone ciała pomordowanych. Ciała

przemieszane, w większości zamor-

dowane zgodnie z „tradycją katyńską”

– strzałem w tył głowy.

Według wstępnych danych, na-

ukowcy spodziewają się odkryć około

300 szczątków osób, z powojennego

ruchu oporu, zamordowanych w wię-

zieniu na Rakowieckiej w latach 1948-

1956 z wyroku sądu. W czasie dwóch

etapów ekshumacji udało się wydo-

być około 200 szczątków, z tego 17

osób zostało zidentyfikowanych. Do-

piero w obecnych czasach, w związ-

Krzysztof Szwagrzyk

ku z udoskonaleniem metody gene-

cmentarze, ale te czekają jeszcze

na swą kolej. Podobne prace prowa-

dzone są w innych miastach Polski:

Jacek Pawłowicz

Białymstoku, Gdańsku. „Ofiary grze-

korzystywane jako materiał

KrZYSZTOF SZYMAŃSKI

bane były w tajemnicy, a miejsca ich

dydaktyczny.

tekst i zdjęcie

pochówków były skrzętnie zacierane,

Dzięki uprzejmości Konsulatu

tak jak miało to miejsce na „Łączce”,

gdzie najpierw wysypywano gruz i

Generalnego RP we Lwowie mamy

„Co do walorów historycznych

śmieci, a potem zaczęto grzebać tam

możliwość brać udział w tej wspa-

filmu można mieć pewne zastrze-

w latach 80 partyjnych prominentów.

niałej imprezie. Oprócz filmów pro-

żenia, bo jest to wizja reżysera, ale

Paradoks – ofiary spoczywały pod

wadzimy też równolegle zajęcia w

przedstawia on wydarzenia histo-

swymi oprawcami – nadmienił Szwa-

szkołach na temat najnowszej historii

ryczne i postać króla Jana III Sobie-

grzyk. – Przez wiele powojennych lat

Polski. Nasza koleżanka, Anna Ob-

skiego jako dowódcę wojsk europej-

rodziny starały się odnaleźć pochów-

rębska, prowadzi w szkole zajęcia o

skich w walce z najeźdźcą tureckim”

ki swych bliskich. IPN, z chwilą po-

legendarnym „żołnierzu” II Korpusu

– zaznaczył na wstępie Jacek Paw-

wstania, zaczął prowadzić badania

gen. Andersa, niedźwiadku o imieniu

łowicz, prezentując młodzieży film.

miejsc tajemnych pochówków. Było

Wojtek. Dla uczniów młodszych klas

W krótkiej opowieści przedstawił

to dosyć trudne, bo nie prowadzono

opowieść o tej niezwykłej postaci

realia historyczne odsieczy wiedeń-

żadnej dokumentacji tych pochów-

historycznej będzie na pewno inte-

skiej i zaprosił widzów do obejrzenia

ków. Wiadomości czerpaliśmy głów-

resująca, wszak przeszedł on szlak

filmu, udzielił też krótkiego wywiadu

nie od grabarzy, którzy zdradzali nam

Arkadiusz Gołębiewski

bojowy z Syberii, przez Iran, Egipt,

dla czytelników Kuriera.

lokalizację takich grobów. Po dwóch

nych. Kiedyś dostał propozycję doku-

tycznej identyfikacji, stała się możliwa

etapach prac na „Łączce” udało nam

Włochy i dotarł do Anglii. Jest to pięk-

„Historia w kinie” – jest

mentowania wspomnień osób zwią-

dokładna identyfikacja. Do porówna-

zidentyfikować miedzy innymi szcząt-

na historia, która na przykładzie tego

to dobry pomysł, czy nie bar-

zanych z ZWZ-AK, którzy wiele lat

nia posłużyły materiały uzyskane od

ki majora Zygmunta Szendzielarza

misia, pokazuje skomplikowane losy

dzo?

spędzili w więzieniach niemieckich, a

krewnych i rodzin zamordowanych.

„Łupaszki”, majora Hieronima Deku-

Polaków podczas II wojny światowej,

Jest to pomysł genialny, bo

po wojnie – w komunistycznych. „W

Gdy rozeszła się wiadomość o rozpo-

towskiego „Zapory” i innych. Trudnym

a jednocześnie ukazuje przyjaźń po-

właśnie poprzez pokaz filmów histo-

tych opowieściach przewijały się na-

częciu prac na „Łączce” zaczęli zgła-

zadaniem jest oddzielanie szczątków

między człowiekiem a zwierzęciem,

rycznych i lekcje, które wprowadzają

zwiska ich dowódców czy krewnych,

szać się mieszkańcy Warszawy, oso-

w grobach zbiorowych i ich komple-

który nawet stał się symbolem jed-

widza w przedstawiane wydarzenia

których miejsc pochówku do dziś nie

by z całej Polski i zza granicy – chcieli

towanie, bowiem zrzucane one były

nego z oddziałów wojskowych. W

– są prezentacje niezwykle ważne.

odnaleziono. Gdy rozpoczęły się pra-

uzyskać informację o pochówkach

do grobów w sposób bestialski. Przy

taki sposób wprowadzamy najmłod-

Pozwalają one szerzej poznać histo-

ce ekshumacyjne na „Kwaterze Ł” po-

swoich bliskich. Prace prowadzone

okazji ekshumacji wyjawiamy uszko-

szych w historię.

rię i są punktem wyjścia do lepszego

stanowiłem udokumentować tok prac

są przez wyspecjalizowaną ekipę

dzenia, które niewątpliwie powstały

poznania realiów historycznych.

Nie jest to pana pierwsza

i pokazać te koszmarne znaleziska,

naukowców, ale na widok odkrytych

jeszcze za życia ofiar. Odkrywamy

wizyta we Lwowie i prelek-

Jakie według pana filmy

do których udało się dotrzeć. Jestem

pochówków nawet oni nie mogli po-

tajemnice – jeden ze szkieletów nosił

cja przed lwowską młodzie-

są bardziej wartościowe na

filmowcem, który wypełnia swoją mi-

wstrzymać wzruszenia i emocji. Tra-

znaki zranienia kilkunastoma kulami,

sję” – mówił Arkadiusz Gołębiewski.

gedia pomordowanych wzruszyła ich

najprawdopodobniej z „pepeszy”,

żą. Jak ją pan postrzega?

takie lekcje: fabularne czy

Krzysztof Szwagrzyk jako peł-

do głębi. Naukowcy spodziewają się,

w tym kilka w czaszce i kręgosłu-

Jest to wspaniała młodzież,

dokumentalne?

nomocnik IPN ds. poszukiwania

że odnajdą tu szczątki gen. Fieldorfa-

pie. Nasze prace ważne są dla nas

otwarta na historię, na nowe informa-

Zdecydowanie dla młodzieży fil-

nieznanych miejsc pochówku ofiar

Nila, rotmistrza Pileckiego i innych

wszystkich, bo przywracamy wiedzę,

cje, które mogą otrzymać dzięki na-

my fabularne są łatwiejsze do przy-

terroru komunistycznego nadzorował

przywódców polskiego powojennego

której społeczeństwo było przez lata

szym zajęciom. Bardzo lubię zajęcia

swojenia. Natomiast dla osób zain-

prace na „Łączce”. Przybliżył niektó-

podziemia.

pozbawione. Najważniejsze jest to

z lwowską młodzieżą, bo sam wiele

teresowanych historią, które planują

re cyfry masowych represji z okresu

Prezentację filmu poprzedziła

przede wszystkim dla rodzin, które

od nich się uczę. Ta młodzież bardzo

swoje dalsze losy związać z eduka-

1944-1956. W więzieniach polskich

krótka wypowiedź autora dokumentu

były pozbawione możliwości zapew-

pragnie wiedzy, w tym i tej historycz-

cją, czy z badaniami historycznymi

przetrzymywanych było ponad 150

Arkadiusza Gołębiowskiego i pełno-

nienia godnego pochówku i uczcze-

nej. Mamy już kilka pomysłów, które

– to raczej filmy dokumentalne. Te

tys. osób, z czego około 50 tys. zmar-

mocnika IPN do prowadzenia prac dr

nia swoich zmarłych” – dodał Krzysz-

przy okazji 3 Przeglądu chcielibyśmy

filmy są bardziej treściwe i tworzą

ło, zostało zakatowanych podczas

hab. Krzysztofa Szwagrzyka, którzy

tof Szwagrzyk.

zrealizować: są to tzn. „Dni historii

więcej możliwości do dyskusji.

śledztwa lub też został wykonany

przedstawili proces powstania filmu

Po pokazie filmu uczestnicy „lekcji

IPN”. Będzie to interesujące zarówno

IPN od dawna produku-

na nich wyrok sądu. Powązki w War-

dokumentalnego. Arkadiusz Gołę-

historii w kinie” pytali o pewne aspek-

dla Polaków, jak i dla Ukraińców, bo

je tego rodzaju filmy doku-

szawie nie były jedynym miejscem,

biewski jako operator, absolwent

ty ekshumacji, identyfikacji i dalszy

ta nasza historia jest tak ze sobą po-

mentalne. Są one dostępne

gdzie grzebano ofiary terroru – takimi

łódzkiej filmówki, początkowo pra-

przebieg prac na innych miejscach

łączona, że trudno ją rozdzielić.

miejscami są też inne warszawskie

cował przy produkcji filmów fabular-

pochówków.

w szkołach i mogą być wy-