14

Przegląd wydarzeń

15–28 października 2013 nr 19 (191) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Obnażone korzenie konfliktów polsko-ukraińskich

Wydana w języku polskim książka ukraińskiego historyka prof. dr. hab. Bohdana Hudia „Ukraińcy i Polacy

na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i pierwszej połowie XX wieku. Zarys historii konflik-

tów społeczno-etnicznych” otrzymała wyróżnienie przewodniczącego jury XX Forum wydawców we Lwowie

Bohdana Morklanyka.

własne poglądy na wydarzenia

skie hasła UPA. Dlaczego? Według

KoNStANty CZAWAGA

1943-44 roku. Prawdę mówiąc, ta

mnie, bolszewicy na tych ziemiach

tekst i zdjęcie

książka stała się zwieńczeniem tych

zlikwidowali uczucie wartości ziemi

Podczas prezentacji książki w

dyskusji, które toczyły się pomiędzy

wśród chłopstwa – zlikwidowali pry-

miejscu pracy autora, na Uniwersy-

polskimi i ukraińskimi historykami od

watną własność na ziemię.

tecie Lwowskim, konsul generalny

dłuższego czasu. Przykro, że takie-

Podczas prezentacji moż-

RP Jarosław Drozd powiedział: „To

go dialogu w ostatnich miesiącach

na było usłyszeć, że polscy

jest bardzo solidna, przemyślana

zabrakło. Raczej był aktywny mo-

badacze naszej wspólnej

książka. Na pewno w niektórych spo-

nolog ze strony polskich uczonych,

historii mniej powołują się

sobach wyjaśniania procesów nie

którym należało coś przeciwstawić,

na źródła ukraińskie niż ich

pozbawiona jest pewnych elemen-

a raczej przedstawić: pozycję stro-

koledzy ze wschodu.

tów kontrowersji. Muszę powiedzieć,

ny ukraińskiej, przedstawić nasze

- Mam nadzieję, że moja nowa

że jako profesor Uniwersytetu będę

widzenie tej nadzwyczaj bolesnej

książka, jak tylko trafi do bibliotek

miał dużą przyjemność polecić swo-

karty wspólnej przeszłości Polaków

uniwersyteckich w Polsce, przynie-

im studentom tę pozycję jako lekturę

i Ukraińców.

sie wiele korzyści młodym polskim

obowiązkową”. Jeden z recenzen-

Początkowo zajmowałem się po-

uczonym. Nie znając języka ukraiń-

tów prof. dr hab. Andrzej Leon Sowa

zytywnymi kartami naszej historii, o

skiego polscy badacze rzadko powo-

z Uniwersytetu Pedagogicznego

których w tamtych czasach niewiele

łują się na źródła ukraińskie. Hrycak

im. Komisji Edukacji Narodowej w

wiedziano. Pierwszym osiągnięciem

i Jakowenko są tłumaczeni na język

Krakowie napisał, że „dla czytelni-

zrealizowanym z kolegami z Pol-

polski jako jedyni historycy ukraińscy.

ka polskiego, często przyzwycza-

ski był film dokumentalny „Trudne

Dlatego ważne jest, żeby polska mło-

jonego do tekstów prezentujących

braterstwo”, poświecony sojuszowi

dzież mogła poznać inne spojrzenie

konflikt polsko-ukraiński w sposób

Petlury i Piłsudskiego. Potem był

na wspomniane wydarzenia. Zresztą

czarno-biały, nie będzie to lektura

kolejny „Braterstwo broni na służbie

nie tylko spojrzenie ukraińskiego hi-

dr Bogdan Hud prezentuje swoją nową książkę

łatwa i przyjemna”. Obecny na pre-

pokoju”, gdzie analizowano kwestię

storyka, ale i tych polskich, na poglą-

zentacji książki ambasador Ukrainy

powstania Polsko-Ukraińskiego Ba-

źródeł, wspomnień i literatury pięk-

Interesujące jest to, że w 1943

dy których wskazuję – zaczynając od

w Polsce Markijan Malski zaznaczył,

talionu Sił Pokojowych, który pełnił

nej, żeby w taki sposób „dopukać”

roku w celu przyciągnięcia chłop-

Kraszewskiego i kończąc Giedroy-

że nowa książka Bogdana Hudia już

służbę w Kosowie. Następnie reży-

się do świadomości polskiego czytel-

stwa na swoją stronę banderowcy

ciem. Podałem też listę dokumentów,

ma pewien rezonans w Polsce. Zda-

ser Jerzy Lubach, który, między in-

nika. Jednak sam mam świadomość,

uciekli się do taktyki… bolszewików.

o których polscy historycy nie wspo-

niem Malskiego prof. Hud jest znany

nymi, ukończył trzy lata studiów na

że książka ta będzie odbierana w

Jak wiemy, bolszewicy zdobyli prze-

minają. Wywołuje to liczne pytania

jako specjalista historii stosunków

wydziale historycznym Uniwersytetu

Polsce na różny sposób. Niedawno

wagę na wsi ukraińskiej, wydając

w czasie dyskusji pomiędzy pol-

polsko-ukraińskich. Ukraiński dy-

Warszawskiego, zaproponował mi

rozmawiałem z młodą wykładowczy-

„dekret o ziemi”. Otóż Kłym Sawur

skimi i ukraińskimi historykami. Na

plomata złożył podziękowanie pro-

napisanie gruntownego wstępu do

nią Uniwersytetu Gdańskiego, która

(Dmytro Klaczkiwśki) w 1943 roku

Polsko-Ukraińskim Forum zapro-

fesorowi za udział w Polsko-Ukraiń-

poruszanych problemów, a konkret-

przeczytała ją w bibliotece uniwersy-

podpisał „dekret ziemski” o tym, że

ponowałem raz jeszcze spotkanie

skim Forum Partnerstwa. Dodał, że

nie: dlaczego Piłsudskiemu i Petlurze

teckiej. Jej ocena byłą jednoznaczna

wszystkie ziemie polskich ziemian,

przy „okrągłym stole” i rozpoczęcie

ambasada Ukrainy w Polsce będzie

nie udało się przyciągnąć na swoja

– fantastyczna. Ale jednocześnie po-

cywilnych i wojskowych osadników

dyskusji „dokument po dokumen-

promować to wydanie.

stronę chłopstwa w walce przeciwko

wiedziała, że jej ojciec był oburzony,

przechodzą w ręce bezrolnych chło-

cie”, żebyśmy zrozumieli i doszli do

bolszewikom?

bo uczono go inaczej. Dlatego ten,

pów ukraińskich. Nie było to goło-

zgody: którym dokumentom można

Analizując wydarzenia na Nad-

kto zechce sprawdzić realia o których

słowne stwierdzenie. Przez specjal-

wierzyć, a którym – nie.

Z prof. BOHdANEM HU-

dnieprzańskiej Ukrainie na przełomie

piszę, może sięgnąć do polskich źró-

nie stworzone urzędy ziemskie UPA

Rozumiem, że człowiek, piszą-

dIEM rozmawiał KONSTAN-

XIX i XX wieków, zrozumiałem, że

deł, które są w załącznikach i prze-

wydawała akty na ziemię i otrzymały

cy o stosunkach polsko-ukraińskich,

ty CZAWAGA.

ten temat jest nadzwyczaj interesują-

konać się, że napisana nie jest przez

je tysiące chłopów. Było to hasło, a

naraża się na krytykę z obu stron.

cy. Trym bardziej, że w tym okresie

„złośliwość” ukraińskiego autora.

także swego rodzaju zapłata za po-

Wielu czytelników ukraińskich, któ-

Panie profesorze, proszę

poznałem już prace francuskiego

moc w antypolskich akcjach w lecie

rzy przeczytają moją pracę, też będą

wyjaśnić czytelnikom Kurie-

dlaczego autor zwrócił

historyka Daniela Beauvois, który

i jesienią 1943 roku.

mnie krytykować. Ale nie za nadmiar

ra co spowodowało napisa-

więcej uwagi na badanie

barwnie i przekonywująco przed-

Jak widzimy UPA igrała nastroja-

patriotyzmu, tylko za jego brak. Ja,

nie tej książki oraz dlaczego

konfliktów na tych terenach

stawił stosunki panujące pomiędzy

mi społecznymi chłopów wołyńskich,

ze swej strony, opierając się na sło-

została wydana w języku

Ukrainy, które znajdowały się

ukraińskim chłopstwem i polskim

a nie nacjonalistycznymi. Jakież

wa Józefa Mackiewicza, że „…tylko

polskim?

pod zaborem rosyjskim?

- Praca nad polską wersją książki

ziemiaństwem na Prawobrzeżnej

- Po pierwsze, Galicja Wschodnia

mogły być nastroje nacjonalistyczne

prawda jest interesującą”, starałem

trwała prawie przez cztery lata. Publi-

Ukrainie w XIX wieku. Właściwie, po-

w polskiej historiografii zbadana jest

wśród chłopstwa? Powtórzę, że do

się pokazać niesprawiedliwość za-

kacja nie była planowana do wydania

stanowiłem sprawdzić prawidłowość

znacznie lepiej. Natomiast o wydarze-

I wojny światowej były tam totalne

równo z polskiej strony, jak i liczne

przed 70 rocznicą Tragedii Wołyń-

jego koncepcji i dalsze jej przełożenie

niach na Naddnieprzańskiej Ukrainie

wpływy „Związku Narodu Ruskie-

przejawy barbarzyństwa, które ob-

skiej. Przygotowywałem ją po to, aby

na realia Wołynia i Galicji Wschodniej

pierwszą monografię napisał Daniel

go”, a w okresie międzywojennym

serwowano ze strony ukraińskiej. W

swoich poglądach na historię stosun-

donieść do polskiego czytelnika po-

w okresie II wojny światowej. Nale-

Beauvois i poszedłem jego tropem

– Komunistycznej Partii Zachodniej

ków polsko-ukraińskich jestem zwo-

glądy ukraińskiego uczonego na zło-

żało pójść dalej niż Beauvois, tzn.

przede wszystkim dlatego, że chcia-

Ukrainy.

lennikiem koncepcji „błędnego koła”

żoną wspólną historię. Stało się jed-

wyjść daleko poza ramy początku

łem zakończyć wizję zaciętej walki „o

Można tu dodać też przykład

Tadeusza Konwickiego: „Najpierw

nak tak, że wydanie wersji polskiej

XX wieku. Po lekturze „Pożogi” Zo-

ziemię” w przedstawionych na zakoń-

Dmytra Witowskiego, który w 1915

my byliśmy winni, potem oni, potem

zbiegło się z obchodami 70-lecia

fii Kossak-Szczuckiej, przekonałem

czenie wydarzeniach na Wołyniu z lat

roku jeździł na Wołyń z agitacją na

znów my, potem oni, itd., itp. Nie

Tragedii Wołyńskiej. Z tego wzglę-

się, że wydarzenia 1917-18 roku na

1943-44. Przy okazji przypomnę, że

rzecz niepodległego państwa ukra-

warto w lichwiarski sposób liczyć te

du nie można było ominąć tego te-

Prawobrzeżnej Ukrainie niezwykle

Wołyń należał do imperium rosyjskie-

ińskiego. Wołyńscy chłopi odpo-

krzywdy, a tym bardziej ryć je w pa-

matu. Dlatego w wydaniu polskim

przypominały wydarzenia wołyńskie

go, o czym wielu Polaków, mówiąc o

wiedzieli mu mniej więcej tak: „Było

mięci”. Jak powiedział śp. Jerzy Gie-

pojawił się jeszcze jeden – szósty

z lat II wojny światowej. Z tą tylko róż-

Kresach Wschodnich z okresu mię-

by lżej, jakby wróciła Rosja. Wtedy

droyć: „Stałe grzebanie w przeszłości

– rozdział: „Krwawe lata wojny”, w

nicą, że w latach 1917-18 ofiar było

dzywojennego, zapomina. Otóż Gali-

może ziemi byłoby więcej i wódka by

jest rzeczą bardzo szkodliwą”.

którym pogłębiłem i można rzec,

o wiele mniej niż w latach 1943-44.

cja Wschodnia a Wołyń w granicach

potniała”. Taką, według słów Witow-

Współczesne pokolenia Ukraiń-

wzmocniłem argumentację własnej

Dlatego zakończyłem swoje badania

II Rzeczypospolitej – to nie jedno i

skiego, była mentalność wołyńskiego

ców i Polaków powinny uwolnić się

koncepcji o przeważnie społeczno-

na ostatnich latach wojny.

to samo. Było tam absolutnie różne

chłopa. Zresztą popatrzmy obecnie:

od upiorów przeszłości, kierować

etnicznym charakterze konfliktów

doświadczenie historyczne i różne

ile na Wołyniu jest pomników UPA

W dyskusji z wyimagino-

się słowami Jana Pawła II, który

polsko-ukraińskich zarówno na Nad-

wychowanie. Mało kto z Polaków

wystawionych na koszt społeczny?

wanym polskim czytelnikiem

podkreślał, że „rozpatrując wyda-

dnieprzańskiej Ukrainie, jak i na Wo-

wie, że praktycznie wszyscy chłopi

Są, ale chyba stawiane z funduszy

bardzo często powołuje się

rzenia przeszłości z nowej perspek-

łyniu i w Galicji Wschodniej. Tak więc,

ukraińscy Wołynia przed 1914 rokiem

lokalnych struktur „Swobody”. W tym

pan nie tylko na źródła na-

tywy, rozpoczynając budowę nowej

ta książka swoje istnienie zawdzięcza

zostali wpisani do „Związku Narodu

czasie, gdy w Galicji są ich tysiące.

ukowe, a również na wspo-

lepszej przyszłości dla wszystkich,

w pewnym stopniu wspomnianej

Ruskiego” – inaczej – do „czarnej sot-

W czasie II wojny światowej UPA

mnienia, publicystykę oraz

(Ukraińcy i Polscy) powinni spojrzeć

rocznicy.

ni”, która w swoim programie miała

próbowała zadziałać podobnie na

utwory literackie.

na siebie spojrzeniem pojednania.

Warto tu wspomnieć, że nieco

- Trudno było mi przedstawić

usunięcie z ziem „ruskich” wszystkich

wschód od granicy II RP i ZSRR – na

Nie ma sprawiedliwości bez przeba-

wcześniej brałem udział w posie-

pełną wizję wydarzeń. Dlatego chcę

„innowierców”, tzn. Żydów, Polaków

Żytomierszczyźnie. Tam nie osiągnę-

czenia, a współpraca bez otwartości

dzeniu Ukraińsko-Polskiego Forum

zwrócić uwagę na „polskie” pocho-

i przekazanie tych ziem chłopstwu

ła żadnego efektu. Lokalna ludność

byłaby krucha”.

Partnerstwa, gdzie przedstawiłem

dzenie większości prac naukowych,

ukraińskiemu.

była absolutnie obojętna na antypol-