21

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 15–28 października 2013 nr 19 (191)

Twórcy z kręgu szkoły ukraińskiej

Niebawem jednak adoptowała

zaprezentował nam poetycki kabaret,

go holenderska rodzina z Lejdy.

którego dotąd nie znaliśmy, z własną

Przybrany ojciec był profesorem,

formą, własnym brzmieniem. Cały

Romantyczni entuzjaści,

matka grała na fortepianie. W wielu

elegancki świat Amsterdamu przy-

wywiadach artysta przyznawał, że

szedł go oglądać. Pojawiła się nawet

bez przybranych rodziców skończyłby

księżniczka Beatrix” – wspomina

w rynsztoku. Związał się z nimi tak

Sylvester Hoogmoed w najnowszej

piewcy ziem ukraińskich

bardzo, że kiedy po wyzdrowieniu ro-

biografii artysty.

dzona matka przyjechała do Holandii,

W latach 70. wciąż dawał wspa-

aby go zabrać, piętnastoletni wtedy

niałe koncerty, aż w końcu na długie

Ramses odmówił.

lata zamilkł, zmagając się z chorobą

Od początku XIX wieku widoczny jest na łamach czasopism i w li-

Wyrastał w Lejdzie jako Didi

alkoholową. Zmarł 1 grudnia 2009

Snellen. Był jednak tak niesfornym

roku. Ale wciąż inspiruje i zachwyca.

teraturze wzrost zainteresowania Ukrainą – pojawiają się artykuły o

dzieckiem, że przybrany ojciec, w

Można nawet powiedzieć, że po

życiu i zwyczajach Ukraińców, publikuje się ukraińskie pieśni ludowe,

obawie by Ramses „nie skalał jego

śmierci jest bardziej popularny. W

nazwiska” zdecydował, iż przybrany

drugą rocznicę jego śmierci odbyła

ukazują się także rozprawy naukowe. Rozpoczynają się badania nad

syn powróci do nazwiska Shaffy.

się premiera musicalu o jego życiu.

językiem i folklorem ukraińskim. Pisarze i poeci często sięgają do

Utalentowany chłopiec trafił w

Ukazują się książki, wspomnienia,

końcu do szkoły teatralnej i z sukce-

kręcony jest serial telewizyjny o życiu

motywów z ukraińskiego folkloru, czerpią z historii. Powstała „szkoła

sem występował na scenie renomo-

Ramsesa. Jego biografię na bieżąco

literacka”, do której zaliczano pisarzy różnych pokoleń i orientacji ar-

wanej Nederlandse Comedie. Jego

uzupełnia Sylvester Hoogmoed, który

role stały się legendarne. Krytycy

w pierwszą rocznicę śmierci artysty

tystycznych. Twórców „szkoły ukraińskiej” często nie łączy nic poza

podkreślali, że klasycznym tekstom

wydał książkę, zatytułowaną „Zoba-

przedmiotem narracji, wyznaczanym z jednej strony przez specyficz-

nadawał inny wymiar. Ale po ośmiu

czymy. Zdumiewające życie Ramsesa

latach praca w teatrze go znudziła.

Shaffy ego”. To jemu Ramses Shaffy

ne cechy przyrody ukraińskiej ziemi, z drugiej przez niespotykane

W 1964 roku założył w Amster-

powiedział w jednym z wywiadów, że

damie własny teatr “Shaffy Chantant”,

rosyjski bard, Włodzimierz Wysocki,

w skali kraju bogactwo tamtejszego folkloru i tradycji historycznej.

w którym promował młode talenty.

jest jego krewnym. „Kiedy wtrąciłem

„Shaffy Chantant” łamał wszystkie

nazwisko Wysockiego, Ramses

IWONA BOrUSZKOWSKA

teatralne konwenanse. Najpierw w

powiedział: To rodzina. Moja ciotka

amsterdamskim Miranda Paviljoen,

nazywała się Wysocka i to jest ta

Zastanawiający jest fakt, z jakim

a potem w innych miejscach, recy-

sama rodzina. Mam kilka jego płyt,

utworem należy łączyć początek

towano i śpiewano poetyckie teksty.

ale ubolewam, że go nigdy nie spo-

„szkoły ukraińskiej” w romantyzmie

Ramses, który był niezmiernie mu-

tkałem”– mówił do dziennikarza w

polskim. Maria Bielanka-Luftowa

zykalny, potrafił stworzyć żywiołową

2004 roku. I tłumaczył, że Wysocki

podkreśla, że pierwszym utworem

atmosferę artystycznej wolności,

i Wysocka to jedno nazwisko, w mę-

„szkoły” był poemat Tymona Zabo-

doskonale wpisując się w ówczesny

skiej i żeńskiej wersji.

rowskiego z 1818 roku – „Zdobycie

klimat Amsterdamu, miasta, które sta-

Czy naprawdę był z Wysockim

Kijowa”. Pierwszeństwo w reprezen-

ło się w latach 60. symbolem kultury

spokrewniony? Kiedy ogląda się

towaniu „szkoły ukraińskiej” Hryhorij

młodzieżowej, hippisowskiego ruchu

zdjęcia artysty z lat młodości, podo-

Werwes przyznaje Bohdanowi Zale-

i buntu dzieci kwiatów. To w jego

bieństwo do rosyjskiego „kuzyna”

skiemu, którego wiersze ukazują się

teatrze debiutowała znana w Holandii

jest rzeczywiście uderzające. Tak

drukiem od 1822 roku, wspominając

piosenkarka Liesbeth List. Tutaj swoje

jak ich życie i twórczość były zdu-

przy tym, iż niektórzy mylnie wiążą

pierwsze kroki stawiał Thijs van Leer.

miewająco podobne. Nie wyklucza

początek „szkoły” z „Marią” Antonie-

Słynny flecista, znany z progresywnej

tego dr Marlena Zimna, dyrektor

go Malczewskiego (1825). Tematyka

grupy rokowej „Focus”, po śmierci

Muzeum Włodzimierza Wysockiego

ukraińska w polskiej literaturze ro-

Ramsesa mówił, że Shaffy „to naj-

w Koszalinie, która osiem lat temu

mantycznej zadomowiła się w latach

większy holenderski piosenkarz,

wraz z współautorem – amerykańskim

autorów szkoły oprze się więcej na

w stepach” 1862, „Pan starosta Za-

dwudziestych szczególnie za sprawą

wielki aktor i wspaniały kompozytor”.

wysockologiem dr. Markiem Tsibul-

ludzie i na teraźniejszości” – zauwa-

krzewski” 1860, „Opowiadania ku-

dumek Bohdana Zaleskiego („Dumka

Egzystencjonalne piosenki Ramsesa

sky m - wspomniała o cytowanym

ża Maria Bielanka-Luftowa w swojej

rzennego” 1862).

hetmana Kosińskiego” 1823, „Dumka

o miłości, przyjaźni, ludzkich ułom-

wywiadzie w artykule „Wysocki w

pracy poświęconej historii regional-

Nie unika tematyki ukraińskiej w

Mazepy” 1825, zbiory „Rusałki” 1829

nościach, jak „Pastorale”, „Sammy”,

krajach Beneluxu”.

nych szkół romantycznych.

dalszej twórczości również Juliusz

i „Czajki” 1830). Trzy lata po ukazaniu

- Cień szansy na pokrewieństwo

„Śpiewaj, walcz, płacz, śmiej się,

„W końcu lat trzydziestych i na

Słowacki („Duma o Wacławie Rze-

się „powieści ukraińskiej” Malczew-

Ramsesa Shaffy ego i Włodzimierza

pracuj i podziwiaj” (Zing-vecht-huil-

początku czterdziestych na Ukrainie

wuskim”, „Mazepa” 1840, „Wacław”

skiego, Seweryn Goszczyński wyda-

Wysockiego z pewnością istnieje,

bid-lach-werk-en-bewonder) czy „Nie

daje się zauważyć znaczny wzrost

1838, „Beniowski” 1841, „Sen srebr-

je „Zamek kaniowski”. O innej, zagi-

zwłaszcza jeśli przodkowie holen-

poddamy się” (Wij zullen doorgaan)

szeregu pisarzy i produkcji literackiej,

ny Salomei” 1843, „Zawisza Czar-

nionej, powieści Goszczyńskiego z

derskiego artysty mieli pochodzenie

weszły do klasycznego repertuaru,

aktywizacja czasopism, pojawianie

ny”). Fascynacje Kozaczyzną widać

roku 1829, której bohaterem był Wer-

żydowskie – mówi dr Marlena Zimna.

zna je niemal każdy Holender.

się pierwszych rozpraw krytycznych

w twórczości Henryka Rzewuskiego

nyhora, wspomina Stanisław Pigoń.

Dodaje, że Włodzimierz Wysocki był

Ale Shaffy nie dał się zaszuflad-

– w ogóle wielkie ożywienie życia li-

(„Sicz Zaporoska – Pamiątki Soplicy”

Urodzony w Krzemieńcu Słowacki

pół-Rosjaninem (po kądzieli), pół-Ży-

kować. Prowadził burzliwe życie,

terackiego. Pisarze ukraińscy nawią-

1839 oraz „Zaporożec” 1854). Obraz

również nie unika ukraińskiej tema-

dem (po mieczu). – W rodzie tym mie-

które od samego początku dalekie

zują w tym czasie także ściślejsze

Podola odnajdziemy w liryce Maury-

tyki w swoich wczesnych utworach,

szają się wpływy żydowskie, rosyjskie,

było od bajki. Znane są anegdoty o

związki z innymi narodami słowiań-

cego Gosławskiego („Poezje” 1864

takich jak „Dumka ukraińska” (1826)

polskie, ukraińskie, a nawet białoruskie

jego kawiarnianym życiu, nocnych

skimi”. Hryhorij Werwes zwraca w

– zwłaszcza poemat „Podole” oraz

czy „Piosnka dziewczyny kozackiej”

– mówi dr Zimna. Jest przekonana,

imprezach. Odpalał papierosa od

powyższym fragmencie uwagę na

„Duma o Nyczaju”). Motywy połu-

(1829), „Żmija. Romans poetyczny z

że z pewnością można mówić o arty-

papierosa, przez wiele lat wypijał

ważny aspekt życia literackiego na te-

dniowo – kresowe znajdują się także

podań ukraińskich” (1832). Do poko-

stycznym i duchowym powinowactwie

co najmniej butelkę wódki dziennie.

renie Europy Środkowo-Wschodniej.

w twórczości Lucjana Siemieńskiego

lenia starszych twórców oczarowa-

dwóch wielkich pieśniarzy XX wieku. –

Liesbeth List, z którą tworzył przez 45

W romantyzmie bowiem tworzy się

i Augusta Bielowskiego („Wieś Ser-

nych ukraińskością należy również

Myślę, iż skoro Ramses Shaffy nazwał

lat unikatowy duet, wie o nim wszyst-

nowożytne rozumienie narodu, ale

by” 1835, „Trąby w Dnieprze” 1836,

Tymko Padurra (1801-1871), mimo

Wysockiego swym krewnym, nawet

ko. Do końca pozostali przyjaciółmi.

także odnawia się poczucie wspólno-

„Trzy wieszczby” 1841 – „Dumka

że utwory jego ukazały się drukiem

jeśli ich wspólny rodowód był jedynie

Jej zdaniem to rzeczywiście cud,

ty z innymi narodami wchodzącymi w

Ukraińca”, „Wieczory pod lipą” 1845).

dopiero w 1844 roku.

piękną rodzinną legendą, to znaczy,

że Ramses nie skończył w rynsz-

skład wspólnoty słowiańskiej.

Kwestie polsko-ukraińskie opisuje

Pierwsza fala „ukrainizmu” w pol-

że odczuwał duchowe i artystyczne

toku, „choć nie raz utonął, ogłosił

W latach trzydziestych na arenie

w swoich powieściach także Józef

skiej literaturze romantycznej przy-

pokrewieństwo z rosyjskim poetą. I tę

upadłość”. Uzależniał się prawie od

literackiej pojawia się młodsza gene-

Ignacy Kraszewski („Historia Sawki”

pada na lata dwudzieste. Miała ona

jego ważną deklarację należy uszano-

wszystkiego od czego człowiek może

racja twórców „szkoły ukraińskiej”:

1843, „Ostap Bondarczuk” 1847, „Ja-

głęboki sens i wypływała wprost z

wać – podkreśla Marlena Zimna, która

się uzależnić. Przede wszystkim od

Tomasz Olizarowski („Zawerucha”

ryna” 1850).

duszy poetów z ukraińską ziemią

zna język niderlandzki i – jak zaznacza

życia. Stał się ikoną niepohamowanej

1836), Aleksander Karol Groza („Pan

Badacze przedłużają żywotność

związanych. Ważnym punktem jest

– chętnie czyta i słucha niderlandzkiej

żądzy życia. Nie uznawał kompromi-

Starosta Kaniowski” 1836, „Śmie-

„szkoły” do twórczości Jarosława

rok 1831, kiedy wielu twórców biorą-

„piosenki z tekstem”.

sów. Wyśpiewał to w bardzo osobistej

ciński” 1850, „Hryć” 1858) oraz jego

Iwaszkiewicza (Maria Bielanka-Lu-

cych udział w Powstaniu Listopado-

Jej zdaniem legenda Ramsesa

piosence „Daj mi spokój” (Laat me),

brat Sylwester, Michał Czajkowski

ftowa) czy też do współczesnego

wym udaje się na emigrację, a z krę-

Shaffy ego będzie żyła nie tylko w

przekonując, że mimo bezcelowego

(„Powieści kozackie” 1837, „Ukra-

pisarza Włodzimierza Odojewskiego.

gu żywych kilka lat wcześniej (zm.

Holandii. – Dopiero cztery lata dzielą

życia, korzystania z niego, niczego

inki” 1841, „Wernyhora. Wieszcz

W każdej w zasadzie epoce literac-

1826) odszedł Antoni Malczewski.

nas od śmierci artysty. Z każdym

nie żałuje i nadal będzie tak żył i nie

ukraiński” 1838, „Hetman Ukrainy”

kiej odnajdziemy utwory, które zawie-

„Po roku 1831 szkoła rozpada się

rokiem jego artystyczny dorobek

chce nikogo słuchać.

1841, „Koszowata” 1841). Ukazują

rać będą motywy ukraińskie czy też

na dwa odłamy: (…) odłam emigra-

będzie zdobywać serca słuchaczy.

Był charyzmatycznie nonsza-

się powieści związanego z pierwszą

kresowe. Jednakże to romantykom

cyjny, na którym nostalgia wyciśnie

Jego życiorys także ma do odegrania

lancki, a jego intymny teatr krytycy

falą ukrainizmu Michała Grabow-

udało się ukształtować mit Ukrainy

piętno idealizacji, zwróci się głównie

wielką rolę! To biografia, która aż

opisywali jako romantyczny, wyra-

skiego („Koliszczyzna i stepy” 1838,

i uczynić go żywotnym w literaturze

ku przeszłości Ukrainy i obierze za

prosi się o hollywoodzką ekranizację

finowany, zanurzony w atmosferę,

„Stanica Hulajpolska” 1840, „Zamieć

aż po czasy współczesne.

temat kozactwo, w kraju twórczość

– mówi dr Marlena Zimna.

żywiołowy. „To była sensacja. Shaffy