25

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 3–17 lipca 2014 nr 12 (208)

przeciwko niemieckiej dominacji. Tak

podkreślającym ich poprawność.

kowie określają gęstą zupę mięsną

słodkie wino tokajskie „aszu”, czyli

Budapeszcie zaprezentowana zo-

jak i Polacy, Węgrzy poznali gorzki

Wyjaśnienie było proste – był z Kre-

z dodatkiem ziemniaków i papryki,

„suszone”. Jest ono wytwarzane z

stała słynna Panorama Racławicka

smak rozbiorów – jeszcze w XVII w.

sów. Robił to z solidarności.

tę samą, która u nas jest znana jako

bardzo późno zbieranych winogron,

autorstwa Wojciecha Kossaka i Jana

ich terytorium podzielili między sie-

Nie tylko bowiem my, Polacy,

bogracz. Jeśli będziemy chcieli za-

które pozostawione na krzakach

Styki. W ciągu roku obejrzało ją 800

bie sąsiedzi – Austria i Turcja. Pol-

mamy swoje Kresy – utracone tereny,

mówić gulasz w naszym rozumieniu

zdążyły już pokryć się szlachetną

tys. osób. Węgrzy zapragnęli mieć

ska stała się wówczas dla Węgrów

na których pozostali rodacy i na które

– prosimy o pörkölt. Salami ma rodo-

pleśnią, wyschnąć na rodzynki i pod-

także własną panoramę. Od kwiet-

ważnym celem emigracji politycznej.

ciągną pielgrzymki z Macierzy. Takie

wód włoski, ale na Węgrzech zdoby-

dać działaniu pierwszych mrozów.

nia do września 1897 r. we Lwowie

Mieliśmy dwóch wspólnych królów

kresy mają również Węgrzy. Potężne

ło popularność i można je dostać w

Egri bikaver, czyli „egerska bycza

powstawała Panorama Siedmio-

(Ludwik Węgierski, Władysław War-

w średniowieczu państwo zajmowało

wielu odmianach i na każdym kroku.

krew” to wino czerwone z Egeru. Z

grodzka, przedstawiająca zdobycie

neńczyk), my daliśmy Węgrom Iza-

wielki obszar w Europie Środkowej.

Węgierskie powiedzenie głosi,

jego nazwą wiąże się ciekawa legen-

Sybinu w 1849 r. przez powstańców

belę Jagiellonkę i Józefa Bema, oni

Mimo, iż podzielone przez sąsiadów,

że kiedy gospodyni ma ugotować

da. Podczas oblężenia Egeru przez

węgierskich pod dowództwem Józefa

nam świętą Kingę, Stefana Batore-

a potem włączone do państwa Habs-

obiad, kładzie na stole paprykę i za-

Turków w 1552 r. obrońcom zamku

Bema. Panoramę malowali pod kie-

go, a Lwowowi – księżną Konstan-

burgów, prawdziwą tragedię przeżyły

stanawia się, co do niej dodać. Nie-

kończyły się zapasy wody i musieli

rownictwem Jana Styki malarze pol-

cję i Jerzego Boima. Przez pewien

zliczona ilość węgierskich przepisów

Węgry dopiero po I wojnie światowej.

skorzystać z zapasów wina z zamko-

scy i węgierscy. Niestety panorama

czas Lwów i Galicja należały do tego

W wyniku traktatu w Trianon Węgry

zawiera paprykę pod rozmaitymi po-

wych piwnic. Dodało im to nadzwy-

nie zachowała się w całości, praw-

samego, co Budapeszt, państwa – o

musiały uznać niepodległość Cze-

staciami. Odnajdziemy ją w gulaszu,

czajnego animuszu do walki. Turcy,

dopodobnie dlatego, że sam Styka

tym za chwilę.

pörkölt, wielu odmianach salami, a

chosłowacji, Rumunii oraz powstanie

przekonani, że czerwony napój to by-

pociął ją na kawałki i sprzedawał jako

także doskonałej węgierskiej zupie

cza krew, odstąpili przerażeni. Wró-

osobne obrazy, nie mogąc się docze-

rybnej (najlepsza, jaką jadłam była

cili jednak kilkadziesiąt lat później

kać zapłaty za pracę od strony wę-

przyrządzona z karpia nad jeziorem

i zdobyli w końcu miasto. Pamiątką

gierskiej. Znany jest los zaledwie 36

Cisa). Podobno Węgrzy jedzą wy-

po ich panowaniu jest najbardziej na

kawałków (mniej niż 1/3 powierzchni)

łącznie ryby słodkowodne, jak my-

północ wysunięty minaret w Europie

liczącego 120 m długości i 15 m sze-

ślicie, dlaczego?

(tak twierdzą Węgrzy, choć minaret

rokości płótna, 14 z nich znajduje się

Dla niektórych dań papryka jest

w Kamieńcu Podolskim jest jeszcze

w muzeum w Tarnowie.

podstawą, jak dla słynnego leczo,

Kilkanaście lat mieszkał i two-

bardziej na północ!). W Villanach na-

które w swojej ortodoksyjnej wersji

rzył we Lwowie Edgar Kovats, ma-

tomiast powstają najlepsze węgier-

składa się tylko z papryki, pomido-

larz i architekt, profesor Politechniki

skie czerwone wina. Winorośl była

rów i cebuli. Nie wspominając o pa-

prykarzu, którego nazwa mówi już

sama za siebie (rozpowszechniony

swego czasu w Polsce paprykarz

szczeciński nie ma z nim nic wspól-

nego). Za to nie znajdziecie na Wę-

grzech placka po węgiersku.

Węgrzy nie odkryli papryki, ale

pierwsi zaczęli robić z niej sproszko-

waną przyprawę. To właśnie ona, w

połączeniu z podsmażaną na słoni-

nie cebulą nadaje charakterystyczny

smak węgierskiej kuchni. Słonina

powinna pochodzić oczywiście z

włochatej mangalicy, która jest Wę-

grom tak droga, że nie tylko objęli ją

Pomnik obrońców Egeru

ochroną, ale rozpowszechnili mit, iż

tutaj uprawiana już w okresie rzym-

Lwowskiej. Był on jednym z propa-

jej tłuszcz zawiera mniej cholestero-

skim. Znajduje się tu także muzeum

gatorów „sposobu zakopiańskiego”,

lu niż tłuszcz innych gatunków świń.

wina i winny szlak turystyczny. Sma-

czyli witkiewiczowskiego stylu zako-

To właśnie z tej rasy produkuje się…

kosze wina powinni wybrać się do

piańskiego do którego dodał nowe

słynny hiszpański jamon serrano! My-

naszych sąsiadów w czasie któregoś

elementy, zaczerpnięte ze sztuki lu-

ślę, że Węgrzy mogliby zrobić swój

z wielu winiarskich festiwali – choćby

dowej, głównie z Bukowiny, z której

wkład w lwowskie Muzeum Sała.

Międzynarodowego Festiwalu Wina

pochodził.

Węgierska secesja

i Szampana w Budapeszcie (4-14

Fascynacja sztuką ludową, któ-

Powód szósty. Wino

września), Winobrania w Sopron

ra ogarnęła Polaków i Ukraińców na

Jeśli mówimy o kuchni, nie może-

Królestwa Serbów, Chorwatów i Sło-

W czasie II wojny światowej,

(8-11 września), w Tokaju (30 wrze-

przełomie XIX i XX w. była udzia-

my nie wspomnieć o winach. Są one

weńców, tracąc w ten sposób ponad

mimo iż Węgrzy byli w koalicji z hitle-

śnia – 2 października) czy Villanach

łem także Węgrów. W tym samym

produkowane w 22 różnych regio-

2/3 powierzchni państwa i pozosta-

rowskimi Niemcami, zadeklarowali,

(7-9 października).

czasie, gdy w Galicji Zachodniej

nach, ale do najbardziej cenionych

wiając poza jego granicami 3,5 milio-

że nie będą walczyć z Polakami, a w

święcił triumfy styl zakopiański, a

należą Tokaj, Eger i Villany. Jeszcze

na Węgrów – głównie w Siedmiogro-

wielu wypadkach im sprzyjali (np. w

we wschodniej – huculska secesja,

w czasach szlacheckiej Rzecz-

dzie i południowej Słowacji, ale także

czasie Powstania Warszawskiego).

Powód siódmy.

Węgrzy także stworzyli swoistą jej

pospolitej mawiano we Lwowie,

na (obecnie ukraińskim) Zakarpaciu

Po wojnie oba państwa znalazły się

Jedno państwo

Kiedyś, aby odwiedzić Węgry,

odmianę, czerpiącą z rodzimej sztu-

że „nie ma wina nad węgrzyna”, a

(a także większość pogłowia węgier-

w strefie wpływów radzieckich, i oba

nie trzeba było nawet wyjeżdżać za

ki ludowej. Zabytki węgierskiej sece-

węgierskie wina podawano na sto-

skich włochatych świń). Na margi-

zapisały piękną, choć tragiczną kar-

granicę – byliśmy w końcu z Węgra-

sji są zupełnie inne niż nasze – mają

łach najznamienitszych polskich

nesie można wspomnieć, że wtedy

tę w walce z nową okupacją. W 1956

mi kawał czasu w jednym państwie

delikatne, płynne formy, fasady jak-

rodów obok francuskich burgundów

właśnie Węgry utraciły dziś tak przez

r. budapesztańscy studenci zamani-

– Austro-Węgrzech. Choć zarówno

by wykończone haftowaną w kwiaty

i szampanów. Pod koniec XIX w. Wę-

nas pożądany dostęp do morza.

festowali poparcie ze strajkującymi

Węgry, jak i Galicja miały w jego

koronką. Najpiękniejsze przykłady

grzy zawojowali polskie podniebienia

Cmentarz w Cluju (dawniej: Ko-

w Poznaniu robotnikami, co stało

ramach autonomię, kontakty były

tego stylu to dom Cifra w Kecske-

także swoim własnym szampanem,

lozsvar, Rumunia) przypomina bardzo

się zarzewiem węgierskiej rewolucji.

dużo częstsze, niż obecnie. Już w

met, pałac Reök w Segedynie, ale

produkowanym przez Józefa Törleya

cmentarz Łyczakowski we Lwowie, z

Polacy i Węgrzy wychowywali się

1872 r., 11 lat po doprowadzeniu do

także „niebieski kościół” św. Elżbie-

w Budapeszcie. We Lwowie węgier-

tą różnicą, że zamiast wstążeczek

na tych samych ideałach – ideałach

Lwowa kolei, powstało bezpośrednie

ty w Bratysławie (Słowacja), hotel

skie wina można było dostać przede

czerwono-białych powiewają tam

walki o niepodległość. Przykładem

połączenie z Budapesztem. Kilka lat

Pod Czarnym Orłem w Nagyvarad

wszystkim u Władysława Kesslera,

czerwono-biało-zielone; w Oradei

jest kultowa na Węgrzech, a w Pol-

po otwarciu Teatru Skarbkowskiego

(obecnie Oradea, Rumunia), ale

na Sykstuskiej 9, Jana Ludwiga przy

(dawniej:  Nagyvarad,  Rumunia)

sce zaliczona do lektur szkolnych

koncertował w nim Ferenc Liszt. Po-

można go spotkać także w Muka-

Krakowskiej 7 i Ludwika Stadtmülle-

znajdziemy najlepsze przykłady wę-

książka Ferenca Molnara „Chłopcy z

nad rok mieszkał tu i pracował Janos

czewie (węg. Munkacs) czy Berego-

ra przy Krakowskiej 9 (w obecnie

gierskiej secesji, a w Mukaczewie

Placu Broni”.

Bolyai, jeden z najwybitniejszych

wo (węg. Beregszasz) – żeby obej-

działającej tam kawiarni „Freska”

(dawniej: Munkacs, Ukraina) urodził

23 marca w Polsce jest obcho-

matematyków węgierskich. Sądząc

rzeć węgierską architekturę nadal

zachowały się malowidła na suficie

się jeden z najwybitniejszych ma-

dzony dzień przyjaźni polsko-wę-

z nazwiska, węgierskie korzenie

nie trzeba wyjeżdżać za granicę!

reklamujące wina tokajskie). Sąsiad

larzy węgierskich XIX w. – Mihaly

gierskiej.

miała rodzina Kadyiów, która wydała

Stadtmüllera, Karol Bayer sprowadzał

Munkacsy.

wybitnego lekarza i współzałożycie-

do swojego sklepu przy Krakowskiej

I jeszcze BACIAR!

Powód czwarty. Kresy

la Akademii Weterynaryjnej we Lwo-

Ostatnim zaś, i decydującym

11 wina węgierskie całymi beczka-

Któż zrozumie lepiej Polaka ze

Powód piaty. Kuchnia

wie, Henryka Kadyiego. Węgierskie

argumentem będzie fakt, że z języ-

mi, zaś apteki „Pod Gwiazdą” Piotra

Aby odetchnąć trochę od cięż-

Lwowa czy Stanisławowa, niż Węgier

malarstwo było cenione we Lwowie.

ka węgierskiego pochodzi lwowskie

Mikolascha i „Pod Złotym Orłem”

kich tematów historycznych, zajrzyj-

z Kolozsvaru czy Ungvaru? Nie pró-

W miejskiej Galerii Obrazów może-

słowo „baciar”/„batiar”, które tam tak

przy ul. Halickiej 5 reklamowały To-

my do węgierskiej kuchni. Tym, co

bujcie szukać nazw tych miejscowo-

my do dziś podziwiać dzieła takich

samo jak i u nas oznacza „ulicznika,

kaj jako „dla rekonwalescentów zna-

się kojarzy z węgierskim smakiem w

ści na mapie, nie znajdziecie ich. Od

twórców jak Mihaly Munkacsy, Béla

łobuza, gałgana, andrusa, spry-

komity” i „zalecany przez największe

pierwszej chwili, jest gulasz i salami.

wielu lat są nieaktualne. Kiedyś nie

Iványi-Grünwald, Imre Revesz, An-

ciarza, ziółko”, a także „wiejskiego

znakomitości lekarskie”.

Niestety nasz język ojczysty płata

mogłam zrozumieć, dlaczego pewien

tal Berkes.

eleganta”. A gdzież będziemy się

Tokaj, znany od XIV w., „królew-

nam tutaj niezłego figla – gulasz na

Polak z uporem używał w rumuńskim

Polskie malarstwo także znalazło

lepiej czuć, niż wśród swojskich ba-

skie wino i król win”, to wina białe.

Węgrzech jest zupełnie czym innym,

Siedmiogrodzie węgierskich nazw,

uznanie na Węgrzech – w 1896 r. w

ciarów?

Ciekawy i niespotykany smak ma

niż u nas. Tym słowem nasi bratan-

wymawiając je z namaszczeniem,