27

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 3–17 lipca 2014 nr 12 (208)

Humor

Saga rodu Pawlikowskich

żydowski

Liczne są w Rzeczypospolitej rody zasłużone czy to na niwie politycznej, czy społecznej, w kul-

Rabbiego z Otyni często widywa-

turze, bądź w nauce. Ale rodzin, których przedstawiciele zapisaliby się chwalebnie we wszyst-

no w oknie, jak ślęczał za stołem nad

grubymi foliałami. Okna parterowego

kich tych dziedzinach, jest z pewnością niewiele. Do takich należy ród Pawlikowskich.

domku wychodziły na plac Trynitarski.

W godzinach popołudniowych plac

ANDRZEJ SZNAJDER

ten służył naszym najmłodszym jako

ulubione miejsce do gry w berka oraz

Za jego twórcę przyjąć można

w wilka i owce. Pewnego razu krzyki

Gwalberta Pawlikowskiego (1792-

harcujących dzieciaków wzmogły się

1852), znanego działacza narodowe-

do lego stopnia, że uczony mąż co

go i kulturalnego. Był wicekuratorem

chwila tracił wątek swych dociekań.

i zastępcą dyrektora lwowskiego

Wreszcie wyczerpała się jego

Ossolineum. W swoim pałacu w

cierpliwość. Stary cadyk wychylił się

Medyce założył bibliotekę, której

przez okno i zawołał:

ozdobą był jeden z największych

- Hej, wy, bachory! Za lasem ły-

wówczas na ziemiach polskich zbiór

sieckim pokazał się smok!

sztychów. Stworzył też kolekcję rę-

Dzieci pobiegły w kierunku lasu.

kopisów, rycin, pieczęci, medali

Uciszyło się na chwilę. Aliści po kil-

monet. W medyckich zbiorach były

ku minutach szyby jego pokoiku

też rękopisy wierszy Juliusza Sło-

rozbrzęczały się od pośpiesznego

wackiego. Biblioteka skupiała wokół

tupotu setek obutych i bosych stóp.

siebie wybitnych polskich twórców.

Biegli młodzi i starzy, zdrowi i chorzy,

Bywali tam Karol Szajnocha, Kornel

biedni i bogaci. Mędrzec zamknął

Ujejski, Michał Bałucki, czy Józef

księgi, wziął laskę i skierował się ku

Szujski. Obok pałacu powstał wspa-

wyjściu.

niały ogród botaniczny, a przy nim

- Dokąd idziesz, szalony człowie-

szkoła ogrodnicza.

ku? – zdziwiła się połowica. – Prze-

W takich warunkach sami właści-

Prof. Jan Gwalbert Pawlikowski (piąty od lewej w pierwszym rzędzie) w towarzystwie

cież ty sam wymyśliłeś tę historię ze

ciele Medyki też nieraz chwytali za

członków Związku Górali

smokiem!

pióro. Do takich Pawlikowskich na-

- Masz rację, gołąbko – odparł

leżał syn Gwalberta Mieczysław, któ-

jaźnili” – wspominał po latach syn

Michał Gwalbert Pawlikowski

twarzą rasową, o ślicznie zarysowa-

łagodnie starzec. – Ale widzisz, całe

remu ojciec w 1852 roku przekazał

Jana, Michał Pawlikowski.

(1887-1970), najstarszy z rodzeń-

nym profilu, szczupły i zgrabny, był

miasto biegnie... Więc kto wie? Może

rodową bibliotekę z zastrzeżeniem,

Tak powstała zakopiańska siedzi-

stwa, był znanym polskim poetą.

człowiekiem o wybitnej inteligencji,

się naprawdę ten smok ukazał?

by doprowadził do tego, żeby stała

ba rodu, słynny dziś „Dom pod Jedla-

Spod jego pióra wyszły słynne

(...) Nie mniej interesująca była pani

***

się kiedyś powszechnie dostępnym

mi” na Kozińcu, na stromej skarpie,

„Hymny”. Był też redaktorem pisma

Lilka, wówczas jako poetka jeszcze

Do cadyka przychodzi strapiony

dobrem narodowym. Mieczysław

z pięknym widokiem na Tatry. Widać

literackiego „Lamus”, do którego

prawie nieznana. Twarz miała piękną

Żyd:

Gwalbert Pawlikowski (1834-1903)

stąd niemal wszystko; Nosal, Kopie-

pisali Jan Kasprowicz, Kazimierz-

i uduchowioną, o rysach prześlicz-

- Rabbi, mam kurzą fermę i pra-

był w młodości podróżnikiem. Bywa-

niec, Kasprowy, Kozie Wierchy, Gra-

Przerwa Tetmajer, Stanisław Wy-

nie, delikatnie zarysowanych....” – To

wie połowa kur moich zdechła.

jąc w Paryżu poznał się osobiście z

naty, czy Świnicę. Nazwa siedziby

spiański, Adam Asnyk czy Leopold

właśnie na Kozińcu powstała więk-

- A czym ty je karmisz?

Adamem Mickiewiczem. Potem brał

pochodzi od wiekowych jodeł („jedli”),

Staff. Pismo ilustrowali na najwyż-

szość jej wierszy zebrana potem w

- Owsem.

udział w powstaniu styczniowym, za

jakie wtedy rosły w pobliżu domu. Od

szym poziomie Jan Matejko, Leon

tomie „Migdały”. Niestety po paru

- Bardzo niedobrze! Należy je

co trafił do więzienia. Po wyjściu na

początku stał się on mekką artystów,

Wyczółkowski i Artur Grottger. Był

latach małżeństwo to się rozpadło.

karmić pszenicą. Minęły dwa dni.

wolność zaangażował się w życie

pisarzy i poetów. Przyjeżdżała tu czę-

też Michał ostatnim dziedzicem Me-

Maria wyszła po raz trzeci za mąż.

- Rabbi, znowu padło dwadzie-

społeczne i polityczne Lwowa, a póź-

sto Helena Modrzejewska, tworzyli w

dyki. W latach międzywojennych pro-

Jej wybranym został oficer polskiego

ścia kur!

niej Krakowa. Jako publicysta pisał

lotnictwa Stefan Jasnorzewski. Jan

- A jaką im wodę dajesz do picia?

- Studzienną.

felietony i artykuły o charakterze po-

Pawlikowski po unieważnieniu mał-

- Bardzo niedobrze! Należy im

litycznym.

żeństwa z Marią ożenił się z piękną

dawać gotowaną. Po tygodniu.

W latach 70. XIX wieku przybył

młodą wiedenką Valerié Konchinsky.

- Rabbi, znowu zdechło pięć-

Mieczysław po raz pierwszy do Za-

Ich jedyna córka Iwa zginęła tragicz-

dziesiąt sztuk! Wasze rady nic nie

kopanego i od razu zakochał się

nie w Krakowie w 1945 roku.

pomogły...

w Tatrach. Od tej pory przyjeżdżał

Zakopiańskim domem Pawlikow-

Cadyk z uśmiechem:

tu często wraz z rodziną. Z górami

skich zajęła się córka Jana Gwal-

- Słuchaj, przyjacielu! Ja mam

ściśle jest związana jego powieść

berta – Janina Wanda Pawlikowska

jeszcze bardzo wiele dobrych rad,

„Baczmaha”. Do jej pierwszego wy-

(1875-1972). Z pierwszym mężem

ale czy ty masz jeszcze kury?...

dania ilustracje wykonał Włodzimierz

Henrykiem Woźniakowskim miała

***

Tetmajer. Napisał też wiele nowel

córkę Katarzynę i syna Jacka Woź-

Cadyk przechodzi w sobotę obok

(„Testament Napoleona”) i mnóstwo

niakowskiego, profesora historii sztu-

sklepu kupca żydowskiego. Sklep

wierszy („Legenda”, „Ave patria”). W

ki i znanego polskiego pisarza, auto-

jest otwarty. Rabbi stwierdza z naj-

lipcu 1876 roku razem z małoletnim

ra słynnych „Gór niewzruszonych”. Z

wyższym oburzeniem:

synem Janem, Adamem Asnykiem

drugim mężem hr. Karolem Hilarym

„Dom pod Jedlami”

- Aj, jakiż to łajdak! No i co mu

i paroma góralami dokonał pierw-

Tarnowskim miała córkę Gabrielę

właściwie z tego przyjdzie? Przecież

szego wejścia na szczyt Wysokiej

i Karola Benedykta Tarnowskiego,

wadził tam wydawnictwo „Biblioteka

nim Jacek Malczewski, Władysław

i tak nie wolno mu dziś utargować

od strony przełęczy Waga.

znanego profesora filozofii. Dziećmi

Medycka”.

Reymont, Henryk Sienkiewicz i Jan

ani grosza!

W 1903 roku zapisał Mieczysław

zaś Jacka Woźniakowskiego i jego

Drugi syn Jana, Jan Gwalbert

Kasprowicz. Po ojcu odziedziczył

***

odziedziczoną po ojcu medycką

żony Marii Karoliny hr. Plater-Zyberk

Henryk Pawlikowski (1891-1962) po-

Jan Gwalbert także talent literacki.

Pewien przyjezdny magid gromił

bibliotekę swojemu synowi Janowi

są Róża Maria hr. von Thun u. Ho-

został w swej twórczości wierny gó-

Do najbardziej znanych jego utwo-

z kazalnicy tych wszystkich, którzy

Gwalbertowi Pawlikowskiemu (1860-

henstein, znana publicystka i dzia-

rom. Jego największym tatrzańskim

rów należy poemat prozą „Trygław”.

handlując w sobotę naruszają pod-

dziełem jest Bajda o Niemrawcu. Miał

1939). Ten śladami młodzieńczych

łaczka organizacji pozarządowych i

Zajmował się też filozofią i był history-

stawowy przepis religijny. Po nabo-

wędrówek z ojcem po Tatrach też

Henryk Woźniakowski, filolog, publi-

poza tym dość barwny życiorys. Był

kiem literatury polskiej. Pełnił funkcję

żeństwie zgłasza się do niego jakiś

przyjeżdżał na lato do Zakopanego,

cysta, tłumacz i prezes Społecznego

dobrym narciarzem i świetnym znaw-

redaktora naczelnego „Wierchów”,

elegancko ubrany kupiec i wręcza

aż wreszcie zapragnął zamieszkać

Instytutu Wydawniczego „Znak”.

cą Podhala. Brał udział w I wojnie

świetnego rocznika poświęconego

mu datek pieniężny. Magid głaszcze

w nim na stałe. Przy pomocy Witkie-

Do dziś „Dom pod Jedlami”, któ-

światowej w armii austriackiej, a po-

górom. Był przyrodnikiem, a napisa-

z zadowoleniem brodę.

wicza powstał w 1897 roku projekt

ry Witkiewicz uważał za swoje ar-

na pod koniec życia rozprawa „Kul-

tem w wojsku polskim podczas wojny

- A więc moje kazanie przekona-

zakopiańskiej willi rodu. „Miało się

cydzieło, jest dalej własnością rodu

tura a natura” nazywana jest do dziś

bolszewickiej. W 1916 roku poznał

ło was?

tam postawić pierwotnie zwykłą, wy-

Pawlikowskich. Zarząd nad nim

„biblią polskiego ochroniarstwa”.

poetkę Marię Kossak-Bzowską, cór-

- Mnie to nie bardzo. Za to ogrom-

godną chałupę. Kiedy dowiedział się

sprawuje konsorcjum spadkobier-

Po odzyskaniu przez Polskę

kę znanego malarza Wojciecha Kos-

ne wrażenie zrobiło na innych kup-

o tym Witkiewicz, który Ojca mego

ców z Karolem Tarnowskim i Hen-

niepodległości spełnił testament ojca

saka. Oboje pokochali się i gdy tylko

cach. Żaden z nich już nigdy nie otwo-

nie znał, posłał do niego Roja z pro-

rykiem Woźniakowskim na czele,

i dziada przekazując bibliotekę me-

Maria uzyskała rozwód z pierwszym

rzy w szabas sklepu. Przynajmniej na

pozycją zrobienia mu planów, bo taki

a opiekę konserwatorską Muzeum

dycką Zakładowi Narodowemu im.

mężem, pobrali się trzy lata później

jeden dzień w tygodniu pozbędę się

taternik nie może mieć byle jakiego

Tatrzańskie. Tak została ocalona

Ossolińskich we Lwowie. Z żoną

w Krakowie. Znany pianista Roman

tych łajdaków-konkurentów.

domu. Propozycja została przyjęta

od zapomnienia i zachowana dla

Wandą Abramowicz miał troje dzie-

Jasiński wspominał po latach: „Paw-

z wdzięcznością. Ojciec z Witkie-

przyszłych pokoleń spuścizna kilku

ci: Michała Gwalberta, Janinę Wan-

likowscy była to prawdziwie urocza

Horacy Safrin,

wiczem poznali się wtedy i zaprzy-

generacji rodziny Pawlikowskich.

dę i Jana Gwalberta Henryka.

para. On, niezwykle przystojny, z

Przy sabasowych świecach