43
W 160. rocznicę śmierci poety
www.kuriergalicyjski.com * 18 grudnia 201514 stycznia 2016 nr 2324 (243244)
Niemieckim tropem Adama Mickiewicza Humor
żydowski
19 sierpnia 1829 roku w Weimarze mialo miejsce historyczne spotkanie: 80-letni wówczas Johann Wol-
fgang von Goethe przyjąl i ugościl mlodego i malo jeszcze wtedy w Niemczech znanego polskiego poetę
Adama Mickiewicza, który z przyjacielem Antonim Odyńcem wybrali się w dwuletnią podróż po Europie.
Adwokat nie może się w żaden
sposób dogadać z klientem.
- Więc czy oszukal pan swego
,,Dem Dichter widm ich mich,
ANDRZEJ SZNAJDER
wspólnika?
der sich erprobt
- Panie mecenasie, ja oszuka-
Und unsere Freundin heiter
Dlaczego Mickiewicz znalazl się
lem wspólnika?
gründlich lobt".
wtedy w Weimarze? By odpowie-
- No, dobrze. A czy sfalszowal
dzieć na to pytanie, musimy cofnąć
pan jego podpis?
co w polskim przekladzie znaczy:
się do roku 1823, gdy wladze rosyj-
- Panie mecenasie, ja sfalszo-
,,Poecie w darze, co się doskonali
skie rozbily organizację ,,Filomatów",
walem jego podpis? Rozgniewany
I naszą przyjaciólkę trafnie z
patriotyczny związek wileńskiej mlo-
prawnik mówi wreszcie:
humorem chwali".
dzieży. Wśród aresztowanych i zesla-
- Panie Zelig, to jest okropny
nych w gląb Rosji byl również Adam
żydowski zwyczaj na wszystko odpo-
Pod slowem ,,przyjaciólka" nale-
Mickiewicz. Dopiero w 1929 roku
wiadać pytaniami.
ży rozumieć oczywiście Marię Szy-
pozwolono mu opuścić nieprzyjazny
- Tak pan mecenas sądzi?...
manowską.
kraj, więc wsiadl w Petersburgu na
***
Z Weimaru kontynuowali polscy
statek i wyjechal do Niemiec.
Icek staje w charakterze świad-
poeci swą podróż do Nadrenii. ,,Je-
,,Dla szczuplości funduszów
ka przed sądem:
- Czy świadek stwierdza sta-
steśmy pisal w Listach z podróży
puszczam się najkrótszą drogą, to
nowczo, że koń nie byl skradziony?
Odyniec w Bonn (...) Przebrawszy
jest morzem do Lubeki, stamtąd
- Co ja mam stwierdzić? Ja tylko
się co prędzej w hotelu, poszliśmy
w końcu maja ruskiego stanę w
sobie mówię...
do Augusta Wilhelma Szlegla. Adam
Dreźnie, zabawię czas jakiś u wód i
- Więc mówi świadek, że koń nie
zacząl po francusku, że jesteśmy
dalszą podróż wedle stanu zdrowia
byl skradziony?
Polacy, że przybywamy z Wejmaru,
i różnych okoliczności rozporządzę"
- Co ja mam mówić? Ja tylko
że... Ten nie dal dokończyć komple-
pisal poeta pod koniec kwietnia do
sobie myślę...
mentu i zawolal z żywością; `Ah! Sie
Odyńca.
- Więc co ostatecznie świadek
sind polnische Dichter! pokazalo
Nim jeszcze Mickiewicz przybyl
myśli o powyższym fakcie?
się bowiem, że wiedzial już o Adamie
do kraju Goethego i Schillera, lączyly
- Co ja mam myśleć? Mnie się
od delegowanego z Bonn, który byl
go już ścisle więzy z ich twórczością.
tylko wydaje...
na obchodzie urodzin Goethego".
,,Szyler jest od dawna moją jedyną i
- A więc świadek nic wlaściwie
najmilszą lekturą. O tragedii Reiber
Potem poeci udali się do Wloch.
nie wie?
(Zbójcy) nie umiem pisać. Żadna
W 1955 roku odkryto w uniwersy-
- Co ja mam nie wiedzieć? Prze-
teckiej bibliotece w Jenie nieznany
nie zrobila, ani nie zrobi na mnie tyle
cież ja jestem świadek!
wcześniej list Mickiewicza do Otylii
wrażenia" z listu do Józefa Jeżow-
***
adresowany 16 grudnia 1829 roku
skiego, pisanego w Kownie jeszcze
Żyd z Kaluszyna zjawia się w
z Rzymu. Mickiewicz kończy go
w 1820 roku. Wtedy też przelożyl
fabryce mostów K. Rudzkiego w
slowami: ,,Je vous prie Madame de
Mickiewicz na polski piękny wiersz
Mińsku Mazowieckim i widzi tam
Licht und Wärme (Światlo i cieplo),
présenter mes respects ŕ la augu-
po raz pierwszy w życiu telefon
że widzę przyjaciól pani Szymanow-
tkal się z nim dzięki listowi poleca-
ste viellard et de l assurer de ma
a wspanialy poemat Schillera, dziś
ścienny. Wiele już slyszal o tej czar-
niepisany hymn Unii Europejskiej An
skiej, która mnie także do swoich
jącemu od Szymanowskiej.
profonde reconnaissance pour son
noksięskiej skrzynce, ale nie wie, jak
się nią poslugiwać. Księgowy udziela
die Freude (Do radości) zainspirowal
przyjaciól zalicza").
Dalej trasa jego niemieckiej po-
extręme bonté. Daignez me rappeler
mu wskazówek:
poetę do napisania Ody do mlodości.
Glównym tematem rozmowy
dróży wiodla przez Drezno. ,,Mam
au souvenir de Madame votre Mčre
- To bardzo latwo. Lewą ręką
byla oczywiście literatura. Goethe
o pięćdziesiąt kroków Elbę i piękne
et de Monsieur de Goethe" (,,Proszę
Znane jest też powszechnie mickie-
zdejmujesz pan sluchawkę, a prawą
wiczowskie tlumaczenie ballady Der
chwalil się, że zna Mickiewicza z
przechadzki pisal ze stolicy Sakso-
Panią o zlożenie dostojnemu sędzi-
kręcisz korbką...
Handschuh (Rękawiczka).
czasopism i nawet czytal w niemiec-
nii do Franciszka Malewskiego. Po
wemu Panu (chodzi o Goethego
- E tam! żachnąl się Żyd. Jak
kim tlumaczeniu fragmenty Konrada
ósmej idę z katalogiem w kieszeni do
przyp. aut.) wyrazów mojej glębokiej
Podobnie zachwycal się Mickie-
obie ręce będą zajęte, to czym ja
Wallenroda. Poemat ten zostal prze-
galerii obrazów i tam siedzę, a raczej
wdzięczności za jego wielką dobroć.
wicz twórczością Goethego. W ciągu
mam mówić?!
chodzę do 12 lub drugiej".
tlumaczony przez Karolinę Jaenisch
Zechce Pani również przypomnieć
ostatnich dwustu lat z przekladami
***
Na początku sierpnia spotkal
Pawlową, Niemkę z pochodzenia,
mnie laskawie Pani Matce i panu
jego liryki na język polski mierzylo się
Pośrednik handlowy wyjechal do
się Mickiewicz z Odyńcem w Karls-
którą Mickiewicz poznal w Moskwie
von Goethe" (czyli mężowi Otylii
wielu poetów, nawet Wislawa Szym-
stolecznego miasta. Po opuszczeniu
badzie (dziś Karlove Vary w Cze-
i byl przez nią uważany za narze-
przyp. aut.).
borska, ale Mickiewiczowi wychodzi-
dworca znalazl się na rozleglym pla-
chach). Stamtąd udali się razem w
czonego. Egzemplarz tekstu w jej
W odpowiedzi, jaka dotarla do
lo to zdecydowanie najlepiej. Przy-
cu i widzi tam policjanta, który regulu-
podróż do Weimaru, serca niemiec-
tlumaczeniu przywiózl wcześniej do
Mickiewicza z Weimaru 3 marca 1830
pomnijmy choćby wspanialy utwór
je ruch uliczny. Dlugo przypatruje się
Kennst du das Land... (Znasz-li ten
kiej kultury. ,,Weimar wart jest istot-
Niemiec Alexander von Humboldt i
roku, Otylia zapewniala, że imię pol-
przedstawicielowi wladzy, wreszcie
kraj...), a malo kto wie, że i Pan Ta-
nie nazwy Aten Niemieckich pisal
dal w prezencie Goethemu.
skiego gościa żyje nadal w ich domu,
podchodzi, uchyla kapelusza i pyta:
w Listach z podróży Odyniec. Od
deusz powstal z inspiracji poematem
W trakcie rozmowy nadeszla
nie tylko wspominane z szacunkiem,
- Ja bardzo przepraszam, z kim
Goethego Hermann und Dorothea
pól wieku slynie on już wylącznie
ulewna burza i gościom przepa-
lecz i z sympatią i że to uczucie w ich
pan wlaściwie rozmawia?
(Herman i Dorota).
jako ognisko poezji i siedlisko jej
dlo zwiedzanie ogrodu Mistrza, co
sercach pozostanie.
***
arcymistrzów i tym tytulem ściągal
zawsze bylo żelaznym punktem
Zaskakujący jest fakt, że spo-
Mickiewicz przybyl statkiem do
Dwóch Żydów czyta uważnie
i ściąga dotąd mnóstwo pielgrzy-
ważnych wizyt. Potem byl uroczy-
tkanie Goethe Mickiewicz poszlo z
Niemiec z listami polecającymi od
afisz opery.
mów i gości, krajowych i zagranicz-
sty obiad, na który przybylo kilkuna-
biegiem lat, zwlaszcza dla literatury
Marii Szymanowskiej, wspanialej pol-
- Patrz, tu pisze: pantomimę...
nych".
stu gości, m.in. wnuczka Schillera.
niemieckiej, w zapomnienie. Dopiero
skiej pianistki, którą poznal w Rosji.
Co to za pantomima?
- Ja ci to zaraz wytlumaczę. To
Tam 18 sierpnia zatrzymali się
Mickiewicza posadzono przy stole
w latach 60. XIX wieku zacząl Ody-
Ta koncertując wcześniej w Zachod-
jest takie, wiesz, przedstawienie, w
niec drukować swoje Listy z podróży
obaj poeci w oberży ,,Pod Sloniem"
między Goethem a Otylią, która na-
niej Europie spotkala w 1823 roku w
którym ludzie rozmawiają ze sobą,
i udali się z listami od Szymanow-
mawiala polskich gości, by zostali w
w warszawskiej ,,Kronice rodzinnej".
Mariańskich Laźniach Goethego i od
ale nic nie mówią...
skiej do Otylii Goethe, synowej po-
Weimarze do końca sierpnia i wzięli
Przypadkiem dowiedzial się o tym
razu oczarowala go swoją wirtuoze-
***
ety, która zaprosila ich ,,na 8 wieczór
udzial w uroczystości 80. urodzin
austriacki germanista Franz Thomas
rią. Wielki Weimarczyk nazywal ją
Izydor oddaje list w okienku na
na herbatę".
Papy Goethego. Zaproszenia pięk-
Bratranek, profesor krakowskiego
,,czarującą królową muzyki" i nawet
poczcie.
Następnego dnia doszlo do histo-
nej Otylii Mickiewicz nie mógl odrzu-
uniwersytetu. Przeczytal te listy, prze-
napisal dla niej z dedykacją piękny
- Panie powiada urzędnik list
wiersz Aussöhnung (Pojednanie).
rycznego spotkania Goethe Mickie-
cić, zostal więc razem z Odyńcem do
tlumaczyl je na niemiecki i opubliko-
jest za ciężki. Nalep pan jeszcze
wal w książce Zwei Polen in Weimar
wicz. Niestety nie zachowalo się ono
końca miesiąca nawiązując przyja-
Kilkanaście lat później, już na emi-
jedną markę.
(Dwaj Polacy w Weimarze). Dopiero
w korespondencji Mickiewicza, bo list
cielskie stosunki z gospodarzami.
gracji, Mickiewicz ożenil się z jej cór-
- Co to za mądrość? pyta Izy-
o nim do Józefa Kowalewskiego zagi-
29 sierpnia, dzień po urodzinach,
ta praca przywrócila kulturze europej-
ką Celiną Szymanowską.
dor. Jeśli nalepię drugą markę, to
nąl. Na szczęście, Odyniec opisal to
odbyla się weimarska prapremiera 1
skiej pamięć o niemieckich podróżach
W Lubece wylądowal poeta na
list będzie jeszcze cięższy!
części Fausta, w której brali udzial
wydarzenie w swojej korespondencji
Mickiewicza.
początku czerwca, potem przez
***
Autor Pana Tadeusza znalazl
do wileńskiego przyjaciela Juliusza
polscy goście. Następnego dnia fran-
Hamburg udal się do Berlina. ,,Cóż
Chaim po dlugich namowach
Korsaka, cytując w niej doslownie
cuski rzeźbiarz David d Angers, który
się po dwóch latach jeszcze raz na
mam pisać mojej Pani o Berlinie?
żony i przyjaciól udaje się do leka-
powitalne slowa Goethego, a należy
byl wśród zagranicznych oficjeli, wy-
ziemi niemieckiej. Byla to jednak dla
to z listu do Szymanowskiej. Lepiej
rza. Doktor pyta:
wiedzieć, że panowie poeci rozma-
konal na zamówienie Goethego por-
Polaków calkiem inna sytuacja poli-
go znasz Pani ode mnie (...). Bylem u
- Co panu dolega?
wiali ze sobą po francusku: ,,Pardon
tret Mickiewicza. Weimarczyk wrę-
tyczna; przez Drezno i Lipsk ciągnęli
starego Celtera, bardzo mię szanuje,
- Mnie? Wątroba.
messieurs, que je vous ai fait atten-
czyl go panu Adamowi jako prezent
do Francji polscy patrioci po klęsce
bo powiada, że Madame Szymanow-
- Proszę się rozebrać. Pacjent
dre. I m est trés agréable de voir les
razem ze swoim piórem i napisanym
powstania listopadowego. To ważny
ska sehr klug i sehr gescheidt napi-
obrażony:
dla Mickiewicza wierszem Am acht
amis de Mme. Szymanowska, qui
temat, dlatego niemieckim śladom
sala o mnie, żem wielki poeta". Karl
- Pan doktor mi nie wierzy na
und zwanzigsten August 1826 (28.
m honore aussi de son amitié" (,,Pro-
Wielkiej Emigracji i roli w niej Adama
Friedrich Zelter, przyjaciel Goethego,
slowo?
Sierpnia 1926). Specjalna dedykacja
szę wybaczyć, że kazalem Panom
Mickiewicza poświęcimy w najbliż-
byl znanym berlińskim dyrygentem
Horacy Safrin,
na siebie czekać. Cieszę się bardzo,
od Goethego brzmiala tak:
szym czasie osobny esej.
i kompozytorem. Mickiewicz spo-
Przy sabasowych świecach
