18

nr 4 (392) | 28.02.­14.03. 2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Mity starej nekropolii

O iwanofrankiwskim

cmentarzu ,,za teatrem"

nie pisal tylko ten, kto nie

chcial. Zalożony w 1782

roku, byl starszym od

warszawskich Powązek

(1790) i lwowskiego

Lyczakowa (1786). Byl

to w swoim czasie

jeden z największych

USZKODZONE GROBOWCE, IWANO-FRANKIWSK, KONIEC LAT 70. XX W.

cmentarzy. Nie będziemy

wyliczać publikacji na

W granicach samego cmen-

postać legionisty w karabinem

jego temat ­ jest ich

tarza również znajdowaly się

w ręku. Zostal on zniszczony

mnóstwo, ale to wlaśnie

pochówki żolnierzy z I wojny

przez Niemców podczas II woj-

światowej, spoczywali tam na-

ny światowej, gdy przekladano

dzięki nim uzyskaliśmy

IWANO-FRANKIWSK, CMENTARZ CHRZEŚCIJAŃSKI PRZY UL. RADZIECKIEJ,

wet żolnierze tureccy. W okre-

drogę z cmentarza cywilnego

nieco wypaczone pojęcie

LATA 70. XX W.

sie panowania w Stanislawo-

na wojskowy cmentarz żolnie-

stanu rzeczy. A jednak

część cmentarza uważana byla

aleja Powstańców, aleje Gillera,

wie wladz ZURL w mieście

rzy niemieckich i węgierskich.

wszystkie materialy

za mniej prestiżową, bo leżala

aleja Chowańców, aleja Kaszta-

funkcjonowaly szpitale woj-

Legioniści II Żelaznej bryga-

źródlowe są doslownie na

w oddaleniu od glównego wej-

nowa, aleja Jezuitów, aleja Wer-

skowe. Zmarlych tam żolnierzy

dy powstrzymywali ruch wojsk

wyciagnięcie ręki ­ czyli

ścia na podmoklym terenie, to

chta, aleja Wolańskich...

z braku miejsca na ,,nowym"

rosyjskich w latach 1914­1915

na wschodnim krańcu staly

Z czasem nawet dolączenie

polu grzebano w dwu rzędach na

na terenach Nadwórnej i wsi

w Iwano-Frankiwsku.

wspaniale nagrobki zamożnych

nowego terenu okazalo się nie-

centralnych alejach w kierun-

Pasieczna, Zielona, Bystrzyca.

mieszkańców  Stanislawowa.

wystarczające. W czasie I woj-

ku pólnoc-poludnie, a z czasem

W latach 70. XX w. na ukraiń-

LEONID ORZEL

Warto też zaznaczyć, że za miej-

ny światowej za poludniowym

­ wschód ­ zachód. Wspólnie

skich i polskich grobach wan-

ROMAN CZORNEŃKI

sce na cmentarzu placilo się

murem (naprzeciwko Wydzialu

z Ukraińcami pochowano tam

dale zniszczyli krzyże, sam też

PETRO HAWRYLYSZYN

C

z góry na kolejne 10 lat.

oświaty) na terenach kapitu-

199 Polaków, z których 181 bylo

cmentarz byl systematycznie

hodzi przede wszystkim

Najwięcej klopotów sprawia

ly greckokatolickiej zalożono

znanych z imienia i nazwiska,

niszczony w latach 1980­1982.

o granice cmentarza. Hotel

określenie poludniowej grani-

cmentarz wojskowy, przeważ-

18 zaś nieznanych. Wśród zna-

Groby żolnierzy, których krew-

,,Ukraina" (obecnie ,,Nadi-

cy nekropolii. Na początku XX

nie dla żolnierzy rosyjskich ­

nych byly 143 nazwiska ukra-

ni wyrazili chęć, zostaly prze-

ja") i teatr wybudowano nie na

wieku cmentarz byl mniejszy

pochowano tam w 317 wspól-

ińskie, 38 ­ polskich i innych

niesione na nowy cmentarz

pochówkach, lecz na miejscu

i mial ksztalt wyciągniętego

nych grobach blisko 800 osób.

narodowości.

miejski do wioski Czukaliw-

wyburzonych domków prywat-

czworokąta w kierunku pól-

Podczas porządkowania po-

Podczas porządkowania w la-

ka, a reszta pochówków do dziś

nych i magazynów wojskowych.

noc-poludnie. Wraz ze wzro-

chówków w latach 1924­1927

tach 20. XX w. mogil wojskowych

pozostaje pod murawą skweru

Pólnocna granica dzisiejszego

stem ludności miasta, epidemie

kwatera ta stala się glównych

poleglych w I wojnie światowej,

Pamięci.

Skweru Pamięci przebiega zgod-

i obecność w mieście dużego

cmentarzem wojskowym mia-

prowadzonego zgodnie z trak-

Świadkowie

dewastacji

nie z pólnocną granicą cmen-

szpitala wojskowego (m.in. naj-

sta, na który przenoszono eks-

tatem Wersalskim przez Stani-

cmentarza opowiadają strasz-

tarza. Ogrodzeniem slużyl mu

starszego w Europie) do po-

humowane szczątki żolnierzy.

slawowski oddzial pochówków

ne rzeczy o tym, jak nowa ,,so-

ceglany  mur  dwumetrowej

przedniego terenu od zachodu

Po uporządkowaniu urządzono

wojskowych Lwowskiej okręgo-

wiecka mlodzież" czaszką gra-

wysokości (nie zachowal się).

dodawano kolejne ,,pola". Tak

tu 665 mogil żolnierzy poleglych

wej dyrekcji robót publicznych,

la na cmentarzu w pilkę nożną,

Tam też bylo glówne wejście na

pojawilo się ,,stare" i ,,nowe"

podczas I wojny światowej.

kierowanego przez inż. K. Ga-

a w gabinetach wyższych ofi-

cmentarz oraz budynek admi-

pole. ,,Nowa" część zajmowala

Po raz kolejny historia powtó-

czewskiego, w pracach pomaga-

cerów pojawily się popielniczki

nistracji i zabudowania tech-

w przybliżeniu teren od obec-

rzyla się podczas II wojny ­ poza

ly liczne organizacje spoleczne.

z czaszek...

niczne. Glówna brama byla

nego poludniowego wejścia od

cmentarzem z czasu I wojny po-

Uporządkowano pochówki woj-

W 1990 roku oba cmen-

zamykana, obecnie są tu trzy

strony Miejskiego wydzialu

zyskano teren na pochówki żol-

ny polsko-ukraińskiej i polsko-

tarze  wojskowe  odnowiono

otwarte dekoracyjne arki.

oświaty (bylego przedszkola)

nierzy niemieckich i węgier-

-bolszewickiej. Strona polska

i ustawiono na nich podobne

Obok wejścia byla kapli-

i pięciopiętrowego bloku przy ul.

skich. W 1944 roku od strony ul.

zaproponowala  przeniesienie

do przedwojennych betonowe

ca pogrzebowa ­ wspólna dla

Bandery 8a do hotelu ,,Nadija".

Żeligowskiego do obecnego Wy-

wojskowych pochówków z alei

krzyże. Prace prowadzone byly

wszystkich wyznań (katoli-

Na  mapie  Stanislawowa

dzialu oświaty urządzono pole

cmentarza do wspólnego cen-

jako spoleczne pod przewodnic-

ków, grekokatolików i ormiań-

,,nowe" pole pojawilo się w 1904

szpitalne, gdzie grzebano żolnie-

tralnego grobowca poleglych

twem ówczesnego deputowa-

skich katolików). Dziś już jej

nego R. Krucyka. Mieszkańcy

roku. W każdym przypadku po-

rzy Armii Czerwonej. Podczas

w wojnie polsko-ukraińskiej.

nie ma. Od glównej ulicy Sapie-

nazwali te pochówki ,,mogilami

chówki ukladano rzędami, za-

kolejnego porządkowania ul.

Strona ukraińska na to nie wy-

żyńskiej ­ obecnie Niezależno-

strzelców siczowych", chociaż

pelniając kolejne pola, sektory

Kujbyszewa w 1957 roku kwa-

razila zgody.

ści ­ do cmentarza obok kirchy

bardziej poprawną bylaby na-

i podsektory, posiadające swoją

terę częściowo ekshumowano,

Opiekę nad grobami żolnie-

ewangelickiej prowadzila wą-

zwa ,,żolnierzy UAG", bo tylko

numerację. Pomiędzy pochów-

a przez pochówki żolnierzy nie-

rzy UAG i armii URL, gdzie spo-

ska uliczka zwana Cmentarną.

niewielka ich część walczyla

kami w kierunku wschód-za-

mieckich i węgierskich puszczo-

czywalo 143 poleglych, przejęla

w oddzialach USS armii Austro-

Tuż obok dawnej kaplicy do dziś

chód byly dróżki, a caly teren

no ulicę, lączącą ulice Bandery

miejscowa filia ukraińskiego

zachowala się mogila wybitne-

-Węgier. W okresie międzywo-

starego i nowego cmentarzy

i Melnyka. Z czasem wybudo-

,,Towarzystwa ochrony mogil

go obywatela miasta i dziala-

jennym określano je jako groby

przecinaly skierowane na po-

wano tu przedszkole ­ obecny

wojskowych", której prezesem

,,ukraińskich strzelców".

cza ukraińskiego Iwana Jachna,

ludnie aleje, umożliwiające

Wydzial oświaty. W 1960 roku

byl wówczas prof. gimnazjalny

W tych pochówkach faktycz-

ozdobiona bogatym nagrobkiem.

ruch transportu. Oficjalnych

przez pole pochówków z I wojny

M. Daszyn, a skarbnikiem ­ M.

nie spoczywają wspólnie ukra-

Zachodnią granicę cmenta-

nazw te aleje nie mialy, ale na-

światowej przelożono trasę cie-

Lepkij. Opiekę duchową z blo-

ińscy i polscy żolnierze, polegli

rza tworzyly zabudowania fa-

zywano je od wybitnych na-

plowniczą, a w 1970 roku oko-

goslawieństwa biskupa stani-

podczas I wojny światowej, wo-

bryki braci Jasińskich ,,Kraj" ­

grobków lub pochówków przy

liczni mieszkańcy ustawili tu

slawowskiego Grigorija Cho-

jen polsko-ukraińskiej i pol-

obecnie fabryka ,,Promprylad".

nich leżących: aleja Legionisty,

metalowe garaże.

myszyna sprawowal proboszcz

sko-bolszewickiej. Zajęcie się

Ulica Melnyka powstala już

z Jamny o. J. Hirniak. Na wszyst-

kwestią oznakowania krzyży,

w czasach niezależnej Ukrainy.

kich mogilach ustawiono z fun-

czy nawet budowy wspólnego

Zostala przelożona przez teren

duszy państwowych betonowe

ukraińsko-polskiego  pomni-

cmentarza, na bylych pochów-

nagrobki i takież krzyże o wyso-

ka lub tylko tablicy, byloby do-

kach leży także targ kwiatów.

kości 1,3 m.

brym przykladem porozumie-

W czasach sowieckich fabryka

Polski ,,Komitet budowy po-

nia ukraińsko-polskiego. Jest

,,Promprylad" przeniosla o kil-

mnika legionistów" w II kwar-

rzeczą ważną, aby w kontekście

ka metrów swe ogrodzenie, zaj-

tale 1926 roku wystaral się

ukraińskiej polityki pamięci

mując część terenu cmentarza.

o ekshumację ze wspólnych

historycznej wywiązala się cy-

Od wschodu teren cmenta-

grobów szczątek siedmiu legio-

wilizowana i rzetelna dysku-

rza również ,,uporządkowano" ­

nistów z cmentarza cywilnego

sja ekspertów, co byloby świa-

murowane ogrodzenie bez furty,

i przeniesienie ich na glówny

dectwem naszych europejskich

ale z wybitą dziurą, przebiegal

cmentarz wojskowy. Szczątki

wartości.

mniej więcej wzdluż osi obecnej

zlożono za bramą cmentarną,

8 kwietniu 1955 roku cmen-

ul. Bandery. W okresie między-

przy wejściu na cmentarz woj-

tarz zostal zamknięty dla po-

wojennym ulica nosila nazwę

skowy. Na pochówku w 1927

chówków, a 27 lutego 1980 roku

Żeligowskiego, w czasach so-

roku ustawiono pomnik, dzie-

miejskie wladze Iwano-Fran-

wieckich ­ Kujbyszewa. Przed

lo znanego stanislawowskiego

kiwska uchwalily decyzję o jego

swoją rekonstrukcją miala tylko

rzeźbiarza m. Antoniaka. Obe-

likwidacji.

6 m szerokości. Jeżeli zachodnia

lisk dekorowala kilkumetrowa

WSPÓLNA KAPLICA CMENTARNA, LATA 70. XX W.