19

nr 4 (392) | 28.02.­14.03. 2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Lwowskie zabytkowe dzwony cerkiewne

Wszystkie lwowskie

historyczne świątynie

greckokatolickie

i prawoslawne

posiadaly cenne

zabytkowe pod

względem artystycznym

dzwony, odlane

w większości

przez miejscowych

ludwisarzy.

Poważnym ciosem dla

historycznych dzwonów

byly rekwizycje

wojenne z czasów

I wojny światowej.

Częstokroć zabierano

na zlom nawet XVI­

CERKIEW ŚW. MIKOLAJA

XVII-wieczne okazy, nie

zważając na ich wartość

do tegoż samego kościola". Z 1855 roku

parafianie żmudnie zbierali pieniądze na

kulturalną, artystyczną

pochodzi wzmianka o ,,dość wielkim dzwo-

nowe dzwony. Dopiero w 1939 roku za-

nie" odlanym przez Ludwika Jaroszew-

mówiono dwa nowe, 7 lipca tegoż roku

lub historyczną.

skiego w Lubaczowie, ale bez zaznaczenia

poświęcono je i zmontowano na wieżach.

świątyni, do której byl przeznaczony. Na-

Prasa lwowska donosila, że ,,w cerkwi Pre-

TEKST I ZDJĘCIA

tomiast w prasie lwowskiej jest wzmianka,

obrażeńskiej (Przemienienia Pańskiego)

JURIJ SMIRNOW

że dla kościola w Hodowicy jeszcze jeden

poświęcono ufundowane przez parafian

Podczas rekwizycji dzwonów naukow-

dzwon odlal w 1861 roku Zygmunt Mozer

dzwony ,,Kniaź Wolodymyr" i ,,Kniahyni

cy i muzealnicy zwracali uwagę na fakt,

ze Lwowa.

Olga". Obecnie cerkiew Przemienienia Pań-

że dzwony cerkiewne mialy nie tylko

Cerkiew św. Piotra i Pawla we Lwo-

skiego dysponuje sześcioma dzwonami.

cyryliczne napisy, ale i daty pisane byly

wie w 1913 roku wzbogacila się o kolejny

Największy z nich zawieszono na polu-

nie cyframi arabskimi, lecz literami cy-

dzwon o wadze 130 kg, ufundowany przez

dniowej wieży, zaś pięć malych dzwonów

CERKIEW ŚW. PARASKIEWY (PIATNYCI)

rylicznymi dość trudnymi do odczytania.

parafian. Podczas czterech kolejnych

na pólnocnej.

W 1916 roku ,,Kurier Lwowski" odnotowal,

Schwabe w Bialej. Dzwon wysokości 85

kolejne dzwony o wadze 270 kg i 160 kg.

rekwizycji wojennych wszystkie pięć

W latach 1897­1898 przy ul. Francisz-

że ,,w odróżnieniu od Urzędu Konserwator-

cm zdobily dwie plakietki z plaskorzeźba-

Ten ostatni zostal przelany w 1908 roku,

dzwonów zostaly zabrane przez wladze

kańskiej zbudowano jedyną naówczas

skiego parafianie najczęściej za najbardziej

mi ­ jedna z widokiem cerkwi św. Mikola-

kiedy też dobudowano helm wieży, nada-

wojskowe austriackie, jak donosila pra-

we Lwowie cerkiew prawoslawną pw.

pamiątkowe uważają dzwony najnowsze,

ja, druga z napisem fundacyjnym. Obecnie,

jąc mu wygląd wspólczesny. Jeszcze jeden

sa, ,,w cenie 4 korony za kilogram. Tudzież

św. Georgija (św. Jerzego). Wedlug pro-

na których umieszczono nazwiska żyją-

w 2002 roku, odlano nowy dzwon, który

dzwon o wadze 86 kg odlano w 1773 roku.

wladza wojskowa miala kwotę tę wypla-

jektu wiedeńskiego architekta Gustawa

cych jeszcze fundatorów i księży, przy

wedlug rzeczoznawców nie ma wartości

Cerkiew posiadala również dwie sygna-

cić". Otóż cerkiew pozostala bez żadnego

Sachsa powstala niezwykle oryginalna

których chrzcinach, a nie rzadko i odlewa-

artystycznej.

turki i niewielki dzwon o wadze 26 kg.

dzwonu i konsystorz greckokatolicki po-

i malownicza świątynia w stylu bizantyń-

niu na miejscu brala udzial żyjąca jeszcze

W rezultacie rekwizycji wojennych

W wyniku czterech kolejnych konfiskacji

stanowil przekazać do niej jeden dzwon

sko-romańskim. Część środkową cerkwi

generacja. Natomiast dla pamiątkowości

bez historycznych zabytkowych dzwo-

w latach 1916-1918 wladze wojskowe za-

z 1678 roku z katedry św. Jura. Byl to hi-

wieńczyla bizantyńska kopula. Cztery

dzwonów bardzo starych nie mają żad-

nów zostala również sąsiednia klasztorna

rekwirowaly wszystkie te dzwony i na

storyczny dzwon fundacji biskupa Józefa

boczne wieże również zwieńczono ko-

nego zrozumienia. Stąd pochodzi, że tak

cerkiew pw. św. Onufrego. Wedlug ,,En-

dzwonnicy cerkwi św. Paraskiewy nie zo-

Szumlańskiego.

pulami, pod którymi zawieszono siedem

wiele dzwonów z XVII i XVIII wieków zo-

cyklopedii Lwowa" tom 2 na zabytkowej

stal żaden z nich.

Już w 1925 roku liczna parafia (ponad

dzwonów. Przed pierwszą wojną świa-

stalo przez parafie ruskie podarowanych

dzwonnicy tej cerkwi przed I wojną świa-

Z dzwonnicy seminaryjnej cerkwi pw.

2500 parafian) zebrala pieniądze i zamó-

tową cerkiew należala do prawoslawnej

wladzom wojskowym". Inny autor pisal, że

tową znajdowalo się sześć XVIII-wiecz-

Św. Ducha przy ul. Kopernika zarekwiro-

wila nowy dzwon, który do dziś znajduje

metropolii w Czerniowcach (Bukowi-

,,w niektórych świątyniach postanowiono

nych dzwonów, między nimi dzwon z 1710

wano jeden XVIII-wieczny dzwon, który

się na wieży nad wejściem do świątyni.

na), zaś w latach 20­30. XX wieku ­ do

zatrzymać nowe wielkie dzwony, a pozbyć

roku o wadze 255 kg, dzwon z 1729 roku

byl odlany w 1787 roku.

Plaszcz dzwonu zdobil napis z datą po-

Autokefalicznego polskiego Kościola

się mniejszych, starożytnych".

o wadze 577 kg, dzwon z 1733 roku o wa-

Parafialna greckokatolicka świątynia

wstania dzwonu i plaskorzeźbiona plakiet-

prawoslawnego. Jako dzwonnicę wyko-

Za najstarszą cerkiew lwowską uwa-

dze 151,5 kg, dzwon z 1731 roku o wadze

Lyczakowa cerkiew pw. św. Piotra i Paw-

ka z postacią Chrystusa i klęczących obok

rzystywano dwie boczne wieże na fasa-

żano cerkiew pw. św. Mikolaja. Wedlug

159 kg i mniejszy bez daty o wadze 52

la posiadala na początku XX wieku zespól

niego aniolów, jednego z berlem, drugiego

dzie świątyni. Byly na nich zawieszone

dra Karola Badeckiego cerkiew przed

kg. Wszystkie zostaly zarekwirowane

z pięciu dzwonów. Najstarszy z nich po-

­ z Ewangelią.

siedem dzwonów, zamówionych w 1898

I wojną światową posiadala zespól z pięciu

w czasie trzech kolejnych rekwizycji

chodzil z 1680 roku i ważyl 49 kg. Praw-

W drugiej polowie XIX wieku przy ul.

roku w fabryce Karola Schwabego w Bia-

dzwonów, cztery z nich pochodzily z XVII

wojennych.

dopodobnie zostal odlany na zamówienie

Krakowskiej zostala zbudowana nowa

lej. Cztery dzwony mialy napisy funda-

wieku. Nie zważając na tak poważną datę,

W sierpniu 1916 roku ,,Kurier Lwow-

ojców paulinów, którzy wtedy zbudowali

greckokatolicka cerkiew pw. Przemie-

cyjne w języku rumuńskim i zostaly po-

wszystkie dzwony zostaly w latach 1917­

ski" pisal, że w tym miesiącu we Lwowie

przy świątyni swój klasztor. Również pau-

nienia Pańskiego. Cerkiew budowano na

święcone św. Cyrylowi i Metodemu, św.

1918 zarekwirowane.

zostaly zarekwirowane 18 dzwonów z na-

lini zamówili w 1741 roku dzwon o wadze

ruinach kościola ojców trynitarzy pw.

Iwanowi Suczawskiemu, Trzem Święci-

Przed wywózką na fabrykę na zlom

stępnych świątyń: kościola św. Marcina

29 kg, z lacińskim napisem. W 1786 roku

Trójcy Przenajświętszej, który ucierpial

cielom (Świętym Hierarchom) i aposto-

dr Badecki opisal owe dzwony. Otóż naj-

­ 2 dzwony, ojców bonifratrów ­ 2 dzwo-

klasztor zostal skasowany przez wladze

wskutek zbombardowania Lwowa przez

lom Piotrowi i Pawlowi. Na trzech innych

większy z nich o wadze 289 kg i wyso-

ny, św. Jana Chrzciciela ­ 1 dzwon, ojców

austriackie, zaś kościól przekazany greko-

artylerię austriacką w 1848 roku, w cza-

dzwonach umieszczono napisy cyrylicz-

kości 1,27 metra byl odlany w 1682 roku,

dominikanów ­ 2 dzwony, ojców zmar-

katolikom na świątynię parafialną. W 1798

sie Wiosny Ludów. Budowę nowej cerkwi

ne w języku cerkiewnoslowiańskim. Owe

jednak nie dla cerkwi św. Mikolaja, lecz

twychwstańców ­ 1 dzwon, św. Lazarza ­ 1

roku dobudowano kruchtę z wieżą, na któ-

wedlug projektu architekta Sylwestra

dzwony poświęcono świętym Konstan-

dla cerkwi Zwiastowania NMP na przed-

dzwon, z kościola na Kleparowie ­ 2 dzwo-

rej zawieszono stare dzwony. Z czasem,

Hawryszkiewicza rozpoczęto w 1875

tynowi i Helenie i świętemu Georgijowi.

mieściu Krakowskim staraniem Bractwa

ny, z cerkwi Przemienienia Pańskiego ­ 1

w 1851 roku sprawiono kolejny dzwon

roku, zaś konsekracji świątyni dokonal

Ostatni dzwon bez imienia zostal ufun-

tejże świątyni. Po kasacie tej cerkwi byl

dzwon, św. Piotra i Pawla na Lyczakowie

o wadze 130 kg, zamówiony w ludwisarni

arcybiskup A. Szeptycki 29 kwietnia

dowany przez Bukowiński Prawoslawny

przekazany do cerkwi św. Mikolaja, gdzie

­ 1 dzwon, św. Jerzego (św. Georgija) ­ 1

Ludwika Jaroszewskiego w Lubaczowie.

1906 roku. Na dzwonnicach zawieszono

Fundusz Religijny i mial również napis

zostal reperowany (przelany) Roku Pań-

dzwon, cerkwi na Kleparowie ­ 2 dzwony,

O pochodzeniu tego dzwonu świadczy pol-

pięć dzwonów zamówionych w firmie

w języku cerkiewno-slowiańskim. W cer-

skiego 1743. Dzwon zostal zarekwirowa-

kościola ewangelickiego ­ 1 dzwon, cerkwi

ski napis na plaszczu dzwonu z datą i na-

Karola Schwabego w Bialej i Antoniego

kwi znajdowal się jeszcze jeden zabytko-

ny 16 lipca 1918 roku jako ostatni z pięciu

św. Paraskiewy ­ 2 dzwony.

zwiskiem ludwisarza.

Serafina w Kaluszu. Już w 1898 roku

wy dzwon odlany w 1855 roku przez lu-

znajdujących się w cerkwi. Drugi dzwon

Byl to jednak dopiero początek. Mia-

Firmę trudniącą się odlewem dzwo-

wszystkie dzwony zostaly zawieszone

dwisarnię Zygmunta Mozera, zachowany

o wadze 99 kg i wysokości okolo 1 metra

nowicie na wieży cerkwi św. Paraskiewy,

nów zalożyl ojciec Ludwika mistrz Jan Ja-

na cerkiewnych wieżach-dzwonnicach.

jako pamiątka po kaplicy prawoslawnej,

zostal odlany wedlug napisu na plaszczu

która znajdowala się przy ul. Żólkiewskiej

roszewski w Bóbrce pod Lwowem. Znane

Największy, o wadze 1100 kg, zawie-

którą parafianie wykorzystali do budowy

20 marca 1683 roku, zaś zarekwirowany

(ob. Chmielnickiego), w dalekiej okolicy

są jego prace dla Lwowa, mianowicie prze-

szono na poludniowej wieży i zostal on

nowej cerkwi. Ten dzwon zachowal się do

16 lipca 1917 roku. Trzeci dzwon, również

Lwowa, bylo zawieszonych siedem za-

lanie dzwonu ,,Jan z Dukli" dla bernardy-

poświęcony ku czci św. Bazylego Wiel-

dziś i byl w 2021 roku eksponowany na

XVII-wieczny, o wadze 58 kg, zostal zare-

bytkowych dzwonów. Cerkiew powsta-

nów (1842), dzwon dla kościola św. Anny

kiego. Na pólnocnej wieży zamontowano

wystawie w Muzeum Historycznym.

kwirowany w 1917 roku, podobnie jak dwa

la w XV wieku, po pożarze odbudowana

(1841), również dzwony dla świątyń w Są-

cztery inne dzwony, mianowicie o imio-

Rekwizycja zabytkowych dzwonów

mniejsze dzwony o wadze 28,5 kg i 18 kg.

w latach 1643­1645 w kamieniu i cegle

dowej Wiszni, Tarnorudzie, Komarnie. Jak

nach Georgij (św. Jerzy) o wadze 550 kg,

świątyń lwowskich byla ogromną stratą

Ten ostatni byl odlany w 1752 roku.

z fundacji moldawskiego hospodara Ba-

pisal Bohdan Janusz w 1916 roku w ,,Ku-

Borys ­ 100 kg i Hlib ­ 50 kg. Najmniej-

dla historii i kultury miasta. Bezpowrotnie

Natomiast do cerkwi św. Mikolaja zo-

zylego Lupula. Większość dzwonów po-

rierze Lwowskim", z ludwisarni Jana Ja-

szy dzwon o wadze 30 kg nie otrzymal

zniszczono cenne zabytkowe dzwony, któ-

stal przekazany zabytkowy dzwon z kate-

chodzila z XVII-XVIII wieków, a niektóre

roszewskiego ,,znajdujemy dzwon (wśród

imienia.

re reprezentowaly prawie sześćsetletnią

dry św Jura odlany w roku 1665, o wadze

byly ufundowane przez tegoż moldaw-

zarekwirowanych w 1916 roku) dość

Podczas I wojny światowej zarekwiro-

historię ludwisarstwa lwowskiego. Tym

142 kg.

skiego księcia. Najstarszy z dzwonów

duży, z 1852 roku, dzwon okazaly, ulany

wano wszystkie te dzwony i blachę mie-

bardziej trzeba cenić i chronić zachowane,

W 1937 roku z ofiar parafian zamó-

mial na plaszczu datę 1663 rok i ważyl

na cześć cudownego obrazu Marii Panny

dzianą z dachów i kopul cerkwi, o wadze

niestety, nieliczne okazy ­ świadków burz-

wiono nowy dzwon w ludwisarni Karola

130 kg. W latach 1714 i 1715 odlano dwa

w Hodowicy i drugi podobny z 1853 roku

5952,5 kg. W latach 20­30. XX wieku

liwych dziejów Lwowa.