16

nr 6 (394) | 31.03.­13.04.2022

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Zbigniew Herbert ­ wobec barbarzyństwa i przemocy

Rozmowa

(....)

dom byl lunetą dzieciństwa

ANNY GORDIJEWSKIEJ

dom byl skórą wzruszenia

z MARIUSZEM

policzkiem siostry

OLBROMSKIM, literatem

galęzią drzewa

i muzealnikiem,

policzek zdmuchnąl ogień

animatorem dzialań

galąź przekreślil pocisk

kulturalnych.

nad sypkim popiolem gniazda

piosenka bezdomnej piechoty

Rozmowę prowadzimy w czasie,

gdy Ukraina toczy bohaterską

W poezji tej pojawiają się często ob-

i zażartą walkę o niepodleglość.

razy śmierci, jak na przyklad w wier-

Miasta i wioski ostrzeliwa-

szu ,,Tamaryszek" z tomu ,,Studium

nie są przez rosyjskie rakiety,

przedmiotu" ukazującym śmierć

niszczone przez rozliczne nocne

bohatera, który leżąc na ziemi i ko-

i dzienne bombardowania. Po-

nając, żegna caly świat spojrzeniem

ciski padają też na Lwów. Woj-

na rosnący tuż przy twarzy tamary-

ska rosyjskie dokonują aktów

szek ­ drobna roślinę. Podobny obraz

ludobójstwa mordując dzieci,

konającego wojownika poeta opisuje

kobiety i starców, zmieniając

w wierszu ,, Fragment wazy greckiej"

w zupelny koszmar życie mi-

z tomu ,,Struna światla"..Symbolem

lionów mieszkańców Ukrainy.

wszystkich miast ginących stala się

Już ponad dwa miliony osób,

w kulturze europejskiej Troja, a nie-

przeważnie kobiet z dziećmi,

które strofy wiersza Herberta pod

musialo opuścić swe mieszka-

tym wlaśnie tytulem ,,Troja" przy-

nia, domy, porzucić caly doby-

pominają opis wyglądu jaki znamy

tek, by ratować życie, kierując

z historycznych jak i wspólczesnych

UL. LYCZAKOWSKA. TU W DOMU NR 55 URODZIL SIĘ ZBIGNIEW HERBERT

się glównie do Polski. Czy na-

zdjęć:

sza rozmowa o poezji Zbignie-

i w nieustannej trwodze we Lwowie

wa Herberta ma w tej sytuacji

calą wojnę ze wszystkimi jej trage-

(...)

Szli wąwozami bylych ulic

sens?

diami. A więc najpierw, we wrze-

jak przez czerwone morze zgliszcz

Oczywiście, skoro w wojennych wa-

śniu 1939 roku, przeżyla bombardo-

A wiatr podnosil pyl czerwony

runkach redagowany jest ,,Nowy

wania niemieckie i zajęcie Lwowa

wiernie malowal zachód miasta

Kurier Galicyjski" we Lwowie ­ za

przez wojska hitlerowskie. Później

Szli wąwozami bylych ulic

co redakcji należą się slowa naj-

okupację sowiecką, z wywózkami

chuchali na czczo w zmarzly świt

większego uznania ­ a wypowiada

ludności polskiej, następnie ponow-

mówili: przejdą dlugie lata

się na lamach tego pisma na różne

ne wkroczenie do Lwowa hitlerow-

zanim tu wstanie pierwszy dom

tematy wiele osób, to trzeba wlaśnie

ców w czerwcu 1944 roku i okupację

teraz rozmawiać także o Zbigniewie

przez nich miasta. Na początku woj-

(...)

Herbercie. Wybitnym Lwowianinie,

ny ojciec przyszlego poety Boleslaw,

genialnym poecie, prozaiku, drama-

byl aresztowany przez NKWD, cu-

Dla mnie są to strofy zarówno o Troi,

turgu, będącym zawsze po stronie

dem zostal zwolniony i ocalal. W cza-

jak i o stolicy Polski po powstaniu

pokrzywdzonych; twórcy kierują-

sie okupacji niemieckiej mlodziutki

warszawskim, jak i teraz ­ o ukraiń-

cym się zawsze jasnymi kryteriami

Zbigniew pracowal jako karmiciel

skim Mariupolu.

wyboru. Myślicielu glęboko rozu-

wszy w Instytucie Weigla, produku-

Wielki lwowianin w swej twór-

miejącym mechanizmy historii, któ-

jącym szczepionki antytyfusowe, co

czości analizuje też często bar-

rego twórczość mówi o sprawach za-

bylo pracą upokarzającą, oslabiająca

dzo trudne dylematy i wybory.

sadniczych i najważniejszych. Sądzę,

organizm, ale chronilo przed wywóz-

że wlaśnie w obecnej sytuacji nabra-

ką do Niemiec. Pracowal też w sklepie

Jak wiadomo, życie każdego z nas

la ona jeszcze większego znaczenia,

z artykulami żelaznymi. Uczęszczal

to konieczność codziennego wybo-

a przede wszystkim aktualności. Jest

na tajne kursy i po ich ukończeniu

ru. Poeta ukazując w swej twórczo-

teraz dla nas szczególnie ważnym

zdal maturę. Zlożyl też przysięgę

ści często zlożone i trudne sytuacje,

przeslaniem. Nie powstala bowiem

i zostal żolnierzem Armii Krajowej.

nawoluje jednak do zdecydowa-

tylko z pobudek czysto estetycznych,

Przed kolejnym wkroczeniem do

nych i jasnych decyzji i postaw. ,,Bez

artystycznych, ale z potrzeby mó-

Lwowa wojsk sowieckich Herberto-

światlo-cienia" ­ jak wcześniej opi-

wienia prawdy, nazywania rzeczy

wie nie mając już żadnych zludzeń,

sal taką postawę inny wielki poeta

po imieniu, budowania konkretnych

co dalej będzie się dzialo, wyjechali

Cyprian Kamil Norwid. W wierszu

wzorców i postaw spolecznych, z nie-

24 marca 1944 roku do Krakowa i ro-

,,Kolatka" zamieszczonym w drugim

pokoju wrażliwego serca. Jego bogata

dzina osiadla w pobliskich Proszo-

swym tomie ,,Hermes, pies i gwiazda"

i różnorodna twórczość artystyczna

wicach. Z tym bagażem trudnych do-

komunistów modelu literatury so-

Wspomniany wiersz ,,Dwie krople"

, a opublikowanym w 1957 roku, Her-

przepojona jest często bólem, a także

świadczeń Herbert byl intelektualnie

crealistycznej. Na ukazanie się de-

jest reminiscencją sceny, którą wów-

bert pisze:

wspólczuciem dla cierpiących. Jed-

w lepszej sytuacji w porównaniu do

biutanckiej książki Herberta krytyka

czas tam ujrzal, że gdy wszyscy ucie-

(...)

nym z kanonów jego myślenia byla

rówieśników, którzy znali wylącznie

literacka zareagowala entuzjastycz-

kali do schronu, mloda para pozosta-

moja wyobraźnia

wierność idealom do końca, wbrew

okupację hitlerowską. Nigdy nie mial

nie. Zwracano uwagę szczególnie na

la calując się. I jak wynika z treści

to kawalek deski

wszelkim przeciwnościom.

żadnych zludzeń co do tego czym jest

to, że wiersze z jego tomu zanurzo-

utworu zginęli. Potędze zla przeciw-

a za caly instrument

komunizm sowiecki i co oznacza dla

ne są glęboko w kulturze, zwlaszcza

stawia poeta kruchą potęgę milości

mam drewniany patyk

Skąd szczególne uwrażliwienie

Polski.

śródziemnomorskiej, a mówią przede

i jej wierności. Pisze:

uderzam w deskę

do końca byli mężni

Herberta na historię i glębokie

wszystkim przejmująco o sytuacji

a ona odpowiada

do końca byli wierni

zrozumienie jej mechanizmów?

Czy tragiczny, wojenny czas

wspólczesnego czlowieka w historii.

tak ­ tak

do końca byli podobni

znalazl odzwierciedlenie w jego

Myślę, że przede wszystkim z prze-

Tom ,,Struna światla" otwiera wiersz,

nie ­ nie (...)

jak dwie krople

utworach?

żyć osobistych, rodzinnych, wlaśnie

który jest zapisem autentycznej sce-

zatrzymane na skraju twarzy

we Lwowie. Herbert należal do poko-

Tak. Ton żalobny i antywojenny jest

ny jaką przyszly poeta ujrzal w Brzu-

W jego twórczości jednym z naj-

lenia porażonego wojną wywolaną

szczególnie widoczny w jego pierw-

chowicach pod Lwowem w pierw-

znakomitszych rozważań na temat

przez dwa systemy totalitarne: hi-

szych tomach, choć nie tylko. Herbert

szych dniach wojny, we wrześniu

Ten wiersz przypomina przecież zda-

zlożonych wyborów jest dramat ,,Ja-

tleryzm i komunizm. Jego twórczość

debiutowal bardzo późno, bo w wie-

1939 roku, gdzie spadly wówczas

rzenia dziejące się teraz na Ukrainie.

skinia filozofów", którego glównym

w okresie powojennym powstala też

ku 32 lat, w roku 1956, dopiero po

hitlerowskie bomby. Wlaśnie w tej

Te filmowane na przyklad sceny ślu-

bohaterem jest Sokrates, ginący

z potrzeby oporu wobec narzuconego

upadku w PRL stalinizmu. Wówczas

miejscowości letniskowej rodzina

bów mlodych obrońców, calujących

w imię wierności swoim przekona-

Polsce i innym krajom zniewolenia.

poeta wydal w kraju swoją pierwszą

Herbertów miala swą willę i tam spę-

swe żony i idących na wojnę. Czy

niom i prawdzie. Po niesprawiedli-

Jego dziela nigdy nie byly utworami

książkę poetycką ,,Strunę światla".

dzala wakacje. Tam ją zastala też woj-

inne fakty ukazujące ludzi kierują-

wym wyroku rodaków, filozof, mimo

teoretyka zza biurka oderwanego od

Zawierala wiersze pisane do szufla-

na. Rodzinne zdjęcia, które niegdyś

cych się milością, już nie erotyczną,

tego, że mial możliwość ucieczki, po-

życia. Może dlatego są tak przejmują-

dy przez ostatnie 15 lat. Wyszla po

oglądalem w Otwocku w albumie

na przyklad śpieszących potrzebu-

zostaje w więzieniu i sam wypija po-

ce, bo mocno zakorzenione w tragicz-

tak zwanym ,,polskim październiku",

u pani Haliny Herbert ­ Żebrowskiej,

jącym z pomocą wśród ruin. Utwo-

dany kielich z trucizną ­ cykutą. We

nej rzeczywistości. Przypomnijmy,

kiedy doszlo do zmiany rządzącej

siostry poety, pokazują szczęśliwe,

ry Herberta nie zmierzają jedynie

wspomnianym debiutanckim tomie

że poeta urodzil się w mieście Semper

ekipy komunistycznej oraz pewnych

opalone dzieci wraz z mamą i babcią

do opisu jednego faktu, ale najczę-

Herberta znalazl się jeden z najslyn-

Fidelis 29 października 1924 roku,

przemian w kraju na lepsze. Mię-

Marią z Balabanów, w okresie waka-

ściej ukazują jego szersze znaczenie.

niejszych dziś jego utworów ,,Nike,

a więc w chwili wybuchu II wojny

dzy innymi w polityce kulturalnej

cyjnym, wlaśnie pod tą willą. Ale wy-

W jego debiutanckim tomie odnajdu-

która się waha", będący opisem sce-

światowej mial kilkanaście lat. Ro-

nastąpilo odejście od narzucanego

buch wojny raz na zawsze zakończyl

jemy wiersz pod tytulem ,,Dom", i opis

ny bitewnej. Po motywy mitologicz-

dzina Herbertów przeżyla o glodzie

pisarzom w epoce stalinizmu przez

w życiu poety ten szczęśliwy okres.

jego zaglady:

ne Herbert sięgal bardzo często. Jak