22

nr 6 (394) | 31.03.­13.04.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Bracia Kazimierz i Stanislaw Badeni

Bracia Kazimierz Feliks

przejąl w spadku gabinet zawa-

Badeni (1846­1909)

lony papierzyskami. Po kilku

miesiącach sprawnego urzę-

i Stanislaw Marcin Badeni

dowania udalo się rozpatrzeć

(1850­1912) ­ pochodzili

wszystkie te sprawy. Równo-

z hrabiowskiego rodu

legle z urzędem Namiestnika

pieczętującego się

pelnil stanowisko prezydenta

herbem Bończa. Ród byl

c. k. krajowej dyrekcji skarbu

pochodzenia woloskiego

i c. k. galicyjskiej dyrekcji dóbr

państwowych. Jego gorliwym

i zostal nobilitowany

zastępcą w Namiestnictwie Ga-

pod koniec XVII wieku.

licji byl Jan Lidl. Ostro zwalczal

Protoplasta rodu,

rodzący się ruch socjalistyczny

Kazimierz Stanislaw,

i ludowy (chrześcijańsko-spo-

obdarzony zostal w Austrii

leczny ks. Stojalowskiego).

tytulem hrabiowskim 8

Lwów staral się nie pozosta-

KAZIMIERZ BADENI (1890)

listopada 1845.

wać w tyle za modernizacją ­

HERB BOŃCZA, KTÓRYM

zaczęlo się przekladanie torów

stalo się wprowadzenie decyzji

PIECZĘTOWALI SIĘ BADENI

tramwajowych, czemu aktyw-

Ministerstwa wyznań i oświa-

PETRO HAWRYLYSZYN

TABLICA UPAMIĘTNIAJĄCA

O

nie sprzyjal namiestnik. Tram-

Byla to swego rodzaju kom-

ty z dnia 25 listopada 1892 roku

KAZIMIERZA BADENI NA ULICY

baj bracia wybrali ka-

waj konny puszczono w mieście

binacja na politycznej szachow-

ukraińskiego fonetycznego za-

BADENI W PRADZE

rierę polityczna i udalo

w 1880 roku, gdy jeszcze więk-

nicy Galicji. Umowa przyniosla

pisu. W 1891 roku ukraiński

im się osiągnąć szczyty

szość miast europejskich nie

ukraińskim politykom (przede

zapis fonetyczny zostal decyzją

października 1895 roku rzą-

wladzy w monarchii Austro-

miala takiego środka komuni-

wszystkim ,,narodowcom") sze-

wladz wprowadzony do doku-

dowa gazeta ,,Wiener Zaitung"

-Węgierskiej i w Kraju Gali-

kacji. Sieć tramwajowa stop-

reg osiągnięć i zadala śmier-

mentów państwowych. W 1892

umieścila zawiadomienie o jego

cji i Lodomerii ­ Kazimierz byl

niowo poszerzala się.

telny cios moskalofilom. Za-

roku otwarto trzy ukraińskie

nominacji na premiera Cys-

premierem rządu austriackiego,

Gdy w 1894 roku przekladano

ostrzenie stosunków pomiędzy

szkoly ćwiczeń w seminariach

lejtanii. W przemówieniu po-

a Stanislaw marszalkiem Kra-

tory na ul. Podwalnej ­ puszczono

Austro-Węgrami i Rosją zmu-

nauczycielskich we Lwowie,

witalnym cesarz ,,wyrazil na-

ju. Oprócz tego obaj prowadzili

je zygzakiem. Wedlug pierwot-

szaly rząd austriacki do po-

Stanislawowie i Tarnopolu,

dzieję, że z jego rządem chcialby

aktywną dzialalność spolecz-

nego projektu tory mialy prze-

szukiwania dróg uregulowania

oraz dwujęzyczne ­ z przewa-

wspólpracować do śmierci".

ną i spokojne życie wlaścicieli

biegać pod oknami Namiestnic-

stosunków polsko-ukraińskich

gą ukraińskiego ­ seminarium

Należy dodać tu jeszcze parę

ziemskich w swoich majątkach:

twa, ale namiestnik Galicji hrabia

w Galicji. W 1890 roku ukra-

w Samborze, ukraińskie gim-

slów. W 1867 roku Imperium

Kazimierz w Busku, a Stani-

Badeni powiedzial: ,,Nie pozwa-

ińscy przywódcy Aleksander

nazjum zostalo otwarte w Ko-

Austriackie stalo się państwem

slaw w Radziechowie. Obaj sta-

lam". Wyjaśnil, że do owocnej

Barwiński, Julian Romanczuk

lomyi. W 1893 roku Aleksander

dualistycznym,  związkiem

li się obiektem zainteresowania

pracy Namiestnictwo potrzebuje

i metropolita Sylwester Sembra-

Barwiński zostaje czlonkiem

dwóch państw, które mialy

historyków ukraińskich.

ciszy i skupienia, dzwonki zaś

towicz za pośrednictwem Wolo-

Krajowej rady szkolnej.

szerokie uprawnienia w sferze

Kazimierz i Stanislaw ukoń-

tramwajowe będą urzędników

dymyra Antonowycza podpisali

Umowa ta dala impuls do ak-

spraw wewnętrznych, wla-

czyli elitarne gimnazjum św.

rozpraszać. Hrabia skorygowal

z polskimi kolami politycznymi

tywizacji w latach 1890 towa-

sny parlament i odpowiedzial-

Anny w Krakowie, a potem Wy-

linię torów, kreśląc zakręt o bli-

i rządem austriackim kompro-

rzystwa ,,Proswita", zalożenia

ny przed nim rząd. Jedno z nich

dzial Prawa na Uniwersytecie Ja-

sko 30 metrów od Namiestnic-

misową ugodę, nazwaną ,,Nową

Towarzystwa  ubezpieczenio-

mialo nazwę Królestwo Węgier,

giellońskim. Stanislaw studiowal

twa. Taki ostry zakręt dla ówcze-

erą". W jej wyniku spoleczność

wego ,,Dniestr", reorganizacji

zaś oficjalna nazwa drugie-

na Uniwersytecie Jagiellońskim

snych projektantów byl trudny

ukraińska otrzymala wiele po-

Towarzystwa im. Szewczenki

go byla dość zawila: ,,Ziemie,

na Wydzialach prawa i filozo-

do wykonania, ale... skoro zaży-

zytywnych możliwości. Mi-

w instytucję naukową. Ukraiń-

przedstawione w Radzie Impe-

fii. Potem każdy zacząl budować

czyl sobie tego Pan Namiestnik,

nisterstwo wyznań i oświaty

skie narodowo-kulturalne to-

rium (Reichsracie)".

swoją karierę oddzielnie.

więc tory przebiegają tak do dziś.

swoją decyzją z dnia 4 marca

warzystwa i wydawnictwa za-

Dla uproszczenia używano

B Kazimierz Feliks byl poli-

Ten odcinek nazwano ,,zakrętem

1891 roku zmienilo programy

częly otrzymywać niewielkie

określenia ,,Cyslejtania" ­ po-

tykiem konserwatywnym. Ka-

Badeni". Turystom ta opowiast-

nauczania na kursach nauczy-

przynajmniej dotacje z budże-

toczna nazwa calej zachodniej

rierę polityczną rozpocząl jako

ka podoba się, ale mieszkańcom

cielskich w seminariach Lwo-

tu krajowego. 11 kwietnia 1894

części monarchii, obejmującej

starosta w Żólkwi (1871­1873),

miasta mniej ­ bo wozy tam ha-

wa, Tarnopola i Stanislawo-

roku Mychajlo Hruszewskij zo-

autonomiczne królestwa, księ-

następnie w Rzeszowie (1873­

mują i tworzą się korki.

wa ­ zwiększono ilość godzin

stal profesorem otwartej na Uni-

stwa i hrabstwa, m.in. Czechy,

1879). Tu zdobyl reputację do-

i przedmiotów wykladanych

wersytecie Lwowskim ,,drugiej

Dalmację, Galicję z Lodomerią,

Uważa się, że gwiezdny

brego administratora. W 1879

po ukraińsku. Ministerstwo

katedry ogólnej historii ze szcze-

obecną Dolną i Górną Austrię,

czas Kazimierza

roku zostaje kierownikiem de-

sprawiedliwości 9 czerwca

gólnym uwzględnieniem historii

Bukowinę, Karyntię, Krainę,

legatury Namiestnictwa Gali-

1891 roku zezwolilo na zapisy

Europy Wschodniej" z ukraiń-

Styrię, Salzburg, Śląsk austriac-

Badeni rozpocząl się

cyjskiego w Krakowie. Po zrze-

hipoteczne w języku ukraiń-

skim językiem wykladowym.

ki, Tyrol, Vorarlberg i in., w od-

w 1890 roku, gdy po

czeniu się posady w 1886 roku

skim. Decyzją namiestnika zo-

Jak uważa historyk Ihor

różnieniu od Translejtanii, jak

ingerencji namiestnika

osiada w Busku. Już po dwóch

bowiązano podlegle organy do

Czornowol, ,,umowa z ukra-

nazywano kraje korony św

w dlugotrwale

latach otrzymuje nominację

korespondencji po ukraińsku

ińskimi parlamentarzystami

Stefana, a więc Węgry z Sied-

polsko-ukraińskie

miogrodem i pólautonomiczne:

na namiestnika Galicji (1888­

z Ukraińcami (w praktyce nie

z roku 1890 stala się dla Kazi-

nieporozumienia

Chorwację, Slowenię i Fiume.

1895). Należy wspomnieć, że

zawsze to wykonywano). Na

mierza Badeniego odskocznią,

Czasami Cyslejtanię nazywa-

byl poslem na Sejm Krajowy

urzędach państwowych wy-

dzięki której zasiadl w krze-

i próby nawiązania

no po prostu ­ Austrią. Niczym

Galicji kadencji V, VI, VII, VIII

wieszki byly teraz w trzech ję-

śle premiera monarchii au-

stosunków wszystko

szczególnym nie wyróżniająca

i IX. W latach 1888­1895 byl

zykach: po polsku, niemiecku

striackiej". Po wizycie w 1894

zakończylo się

się rzeczka Lejta, prawy doplyw

namiestnikiem Galicji.

i ukraińsku. Pod koniec 1890

roku na Wystawie Krajowej we

ogloszeniem

Dunaju dzielila Monarchię na

Badeni odpowiadal obecne-

roku zaczęla się ukazywać ofi-

Lwowie (którą Namiestnik Ba-

porozumienia na forum

dwie części: Węgry określa-

mu stereotypowi prawdziwe-

cjalna ukraińska gazeta ,,Na-

deni aktywnie popieral) cesarz

Sejmu Galicyjskiego.

no jako Translejtania ­ ,,ta co za

go ,,kresowego" arystokraty:

rodny Czasopis", rzadziej kon-

Franciszek Józef I nazwal Kazi-

To porozumienie

Lejtą", a prowincje austriackie

niewyczerpana energia, opty-

fiskowano ukraińskie wydania

mierza Badeniego ,,galicyjskim

Cyslejtanią ­ po tej stronie Lej-

mizm, sklonność do rozrywek

przez cenzurę. Ważnym osią-

Bismarkiem" i w jakimś sensie

nazwano ,,Nowa era".

ty". Wierzono wówczas, że po-

i przepychu, szczodrość i żela-

gnięciem narodowców w Galicji

slowa te staly się prorocze. 2

lączy to oba narody i zapewni

zna wola, a przy tym pociąg do

stabilność, ale byly to mrzonki

ryzyka. Mial swoistą chary-

polityczne.

zmę: jedni go uwielbiali, inni

Jeżeli komuś wydaje się, że

­ nienawidzili.

latwo jest być u wladzy i że wy-

Nowy namiestnik od począt-

starczy jedynie pić w kabinecie

ku dzialalności przebudowal

kawę i uczestniczyć od czasu

istniejące zasady funkcjonowa-

do czasu w oficjalnych ceremo-

nia galicyjskiej administracji:

niach, to z pewnością glęboko

wprowadzil dyscyplinę i rze-

się myli. Pierwszy sprawdzian

czowe stosunki. Rankiem ob-

urządzil nowemu premierowi

chodzil kabinety Namiestnic-

Karol Lueger, szef austriackich

twa, a gdy nie zastal kogoś przy

socjalistów, nieoficjalny lider

pracy, pozostawial wlasną wi-

wiedeńskiego plebsu, który

zytówkę. Taka metod byla nad-

dzięki antysemickiej demago-

zwyczaj efektywna.

gii zostal burmistrzem Wiednia.

Interesujące, że po swoim

Interesujące jest to, że wśród

poprzedniku, Filipie Zaleskim,

PALAC BADENICH W BUSKU