22

nr 9 (397) | 17­30.05.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Holokaust w Stanislawowie

Holokaust byl jedną

z największych katastrof

w światowej historii.

W sowieckiej nauce

historycznej temat

wyniszczenia Żydów

na terenach Ukrainy

byl przemilczany

lub traktowany

fragmentarycznie, jako

wyniszczanie obywateli

radzieckich na terenach

okupowanych. Do

tematu wrócono podczas

gorbaczowowskiej

,,pierestrojki". Niewielu się

orientuje, że na terenach

DZIELNICA ŻYDOWSKA W STANISLAWOWIE, ZDJĘCIE PRZEDWOJENNE

Stanislawowa w latach

stymulowali oni masową mi-

w Niemczech i na terenach ich

1941-1943 wymordowano

grację Żydów z Niemiec, ale

sojuszników oraz ziemiach pod

wedlug różnych

okupacją w czasach II wojny

w 1941 roku zakazano jej. Od

światowej określane jest slo-

tego roku możemy twierdzić

szacunków od 50 do 100

o początku świadomego i zapla-

wem holokaust. Podczas trybu-

tys. Żydów.

nowanego wyniszczania lud-

nalu w Norymberdze padla cyfra

ności żydowskiej w Europie.

6 mln Żydów, wyniszczonych

PETRO HAWRYLYSZYN

L

podczas dzialań wojennych

Interesujące jest to, że liderzy

udność żydowska obec-

w Europie. Istnieją rozbieżne

nazistów zdawali sobie sprawę,

na byla w naszym mieście

że są zbrodniarzami. Zachowal

dane co do liczby ofiar na tere-

od początków jego zaloże-

się dziennik Josefa Goebbelsa,

nach Ukrainy. Wahają się one

nia czyli od 1662 roku. Potoccy

w którym przytacza on przebieg

okolo cyfry 1 mln ofiar w latach

świadomie osiedlili ich tu, bo-

rozmowy z Adolfem Hitlerem:

1941-1944. Szacuje się, że na te-

wiem żylka handlowa i umie-

,,Gdy zwyciężymy, to kto zapyta

renach Galicji podczas wojny

jętności rzemieślnicze sprzyja-

nas o stosowane metody?".

ocalalo jedynie okolo 2% przed-

ly wzrostowi bogactwa miasta.

Oficjalnie 1 sierpnia 1941

wojennej ludności wyznania

WEJŚCIE DO STANISLAWOWSKIEGO GETTA

Żydzi otrzymali szereg przywi-

roku tereny Galicji trafily pod

mojżeszowego. Do ofiar holo-

lejów: prawo do budowy domów,

tysiąca Żydów z węgierskiego

panowanie hitlerowców i we-

kaustu również należy odnieść

liczby Żydów. Potrzebna byla

do nieograniczonych zarobków,

Zakarpacia.

szly do tzw. Dystryktu Galicji

wyniszczanych przez nazistów

dodatkowa pomoc ­ niemiec-

do zajęcia się handlem, otrzy-

W Stanislawowie, w odróż-

z centrum we Lwowie, należą-

Cyganów, homoseksualistów,

kiej i ukraińskiej policji. Kwe-

mali autonomię wewnętrznego

nieniu od Lwowa, większość

cym do Generalnego Guberna-

oblożnie chorych i inwalidów.

stia kolaboracji Ukraińców i ich

zarządzania, zrównanie z resz-

torstwa z centrum w Krako-

przebywających w mieście Ży-

Czyli w szerokim tego slowa

zaangażowania w mordowanie

tą mieszkańców w prawach,

dów nie wysylano do obozów

wie. Z powodu gwaltownego

znaczeniu holokaust oznacza

Żydów jest bardzo zlożona. We-

możliwość zwracania się do są-

koncentracyjnych, lecz roz-

posuwania się wojsk koalicji

systematyczne prześladowanie

dlug lwowskiego historyka Ja-

downictwa zamkowego. Gmina

strzeliwano na miejscu. Praw-

niemiecko-węgierskiej więk-

i wyniszczanie ludności wedlug

roslawa Hrycaka ,,nie da się jej

żydowska stale powiększala się

dopodobnie sprawcą takiej sy-

szość Żydów przebywających

ich rasowej, etnicznej, narodo-

rozwiązać prostym stwierdze-

­ na rok 1732 w mieście miesz-

w Stanislawowie nie zdąży-

tuacji byl Hans Krüger, który

wej, seksualnej przynależności

niem ,,tak" lub ,,nie". Ukraiń-

kalo 1 470 osób wyznania moj-

wslawil się swoim okrucień-

la się ewakuować. Miasto zo-

lub wedlug typu genetycznego,

cy wspólpracowali z wladzami

żeszowego; w 1793 r. bylo już

stwem wobec Żydów i innych

jako niepelnowartościowych

stalo zajęte na początku lip-

niemieckimi na początku oku-

2 412 osoby; w 1869 r. ­ 8 088;

mieszkańców miasta.

ca 1941 roku przez wojska

i szkodliwych elementów.

pacji, ale i walczyli przeciwko

w 1910 r. ­ 15 161 osób.

węgierskie. Już pod koniec lip-

Po wojnie znalazl się w Niem-

W pierwszych latach po

niej". Wedlug historyka ,,punk-

Wedlug danych spisu lud-

ca do miasta deportowano okolo

czech Zachodnich, gdzie poda-

dojściu nazistów do wladzy

tem startowym do wyjścia z tej

ności od 9 grudnia 1931 roku

wal się za antyfaszystę. Zostal

sytuacji może być przyznanie,

w  Stanislawowie  zamiesz-

wykryty przy próbie ubiegania

że część spoleczeństwa ukraiń-

kiwalo 60 256 mieszkańców:

o posadę państwową i sądzony

skiego faktycznie wspólpraco-

z tego 24 823 Żydów (41,4%),

w 1967 roku. Na sądzie wyznal,

wala z Niemcami i wspomagala

22 312 Polaków (37,2%), 11 134

że kierowal Gestapo w Stani-

ich w wyniszczaniu ludności

Ukraińców (18,6%) i 1 691 in-

slawowie, ale nie przyznal się

żydowskiej. Ukraińska policja,

nych  narodowości  (2,8%).

do osobistego wyniszczania

tzw. ,,pomocnicza" byla wyko-

W latach 1930 w mieście bylo

mieszkańców miasta. Świad-

rzystywana przez Niemców

49 synagog i domów modli-

kiem na sądzie wystąpila hra-

do organizacji i bezpośrednie-

twy (bożnic), dzialaly ży-

bina Karolina Lanckorońska,

go wyniszczania ludności ży-

dowskie szkoly początkowe

której udalo się przetrwać woj-

dowskiej. Funkcję tę pelnili nie

i zawodowe oraz prywatne

nę. Jej zeznania obalily calą linię

tylko w Galicji, ale również na

gimnazjum. Gmina utrzymy-

obrony Krügera i zostal skazany

terenach polskich, bialoruskich

wala domy dziecka, przytulki

na dożywocie. Zwolniony zostal

czy litewskich. Pelnili oni

dla ludzi starszych, bibliote-

w 1986 roku.

funkcję strażników w obozach

ki i dwa teatry (,,SZI-AN-SKI"

Ówczesne  komunistycz-

koncentracyjnych".

i im. Goldenfadena), orkiestrę

ne wladze Iwano-Frankiwska

Udzial tej formacji w dzia-

,,Tel Awiw" i inne. W przeded-

zastanawialy się, w jaki spo-

laniach przeciwko ludności nie

niu II wojny światowej w 1939

sób wydelegować na sąd swego

pozwala na utożsamianie jej

roku liczba ludności żydow-

przedstawiciela, ale w związ-

z calym spoleczeństwem ukra-

skiej wzrosla do 26 500 osób.

ku z sytuacją międzynarodową

ińskim na terenach okupowa-

Niestety większość z nich zgi-

i kwestią finansową przedsta-

nych. W lutym 1942 roku me-

nęla w tyglu wojny. Oprócz

wiciela wladz miasta na sądzie

tropolita Szeptycki wystosowal

miejskich Żydów i z okolic, do

ostatecznie nie bylo. Krügera

pismo do Heinricha Himmlera

stanislawowskiego getta przy-

sądzono za wyniszczanie Ży-

z protestem przeciwko wynisz-

wożeni byli Żydzi z terenów

dów, a nie za rozstrzeliwanie

czaniu Żydów i z prośbą, aby

sojuszniczych z Niemcami ­

Polaków, Ukraińców czy likwi-

ukraińskie formacje policyjne

z Węgier i Zakarpacia. W latach

dację lwowskich profesorów, co

nie byly w to wciągane. Szep-

1939-1941 spoleczność żydow-

też bylo dzielem jego rąk.

tycki byl jedyną postacią z hie-

ska miasta znacznie wzrosla

Krügerowi  bezpośrednio

rarchii kościelnej, która wystą-

przez przyjazd uchodźców z za-

podlegalo 25 osób. Tak nie-

pila w obronie Żydów. Himmler

jętej przez Niemców Polski.

wielka liczba gestapowców

nakazal aresztować metropoli-

Prześladowania i masowe wy-

nie byla, rzecz jasna, w stanie

tę, ale szef lwowskiego gestapo

niszczanie ludności żydowskiej

osobiście wyniszczyć takiej

obronil go, twierdząc, że taki

ŻYDZI ZE STANISLAWOWSKIEGO GETTA NA ROBOTACH PRZYMUSOWYCH