28

nr 12 (400) | 30.06.­28.07.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Sól na Bojkowszczyźnie

wplywu warzenia soli na rozwój

regionu w XV­XX wiekach.

Historia warzenia soli w okre-

Niedawno, w warunkach

sie panowania Rusi Kijowskiej

stanu wojennego, państwowe

opiera się glównie na przekazach

przedsiębiorstwo

piśmiennych i temat ten nie zo-

,,Artemsol" z miejscowości

stal należycie zbadany. Glówne

Soledar w obw. donieckim

zainteresowanie tym okresem

(największy producent

powstalo pod koniec XX wieku.

soli w Europie) z powodu

Po badaniach archeologicznych

dzialań rosyjskiego agresora

z roku 1978, prowadzonych przez

wstrzymalo produkcję

archeologa Bogdana Tymczuka,

na czas nieokreślony.

naświetlono naukowo użytko-

Większość mieszkańców

wanie solankowych źródel w 35

Ukrainy odczula gwaltowny

miejscowościach Karpat. Bylo to

brak soli w sklepach, a do

pierwsze tak dokladne badanie

Ukrainy zaczęla naplywać sól

archeologiczne.

z Rumunii i Turcji. Natomiast

Kolejnym etapem są badania

HERB BOLECHOWA (1603 R.)

mieszkańcy dzisiejszej

prehistorycznych  komplek-

WSPÓLCZESNY HERB KALUSZA,

Bojkowszczyzny od wieków

sów wydobycia soli, przepro-

ZATWIERDZONY W 1993 R.

sami wydobywali sól na

wadzone przez L. Kruszelnicką

wlasne potrzeby i na eksport.

HERB DROHOBYCZA, PRZED-

warzelnie soli byly od dawnych

w miejscowości Lojowa w rej.

Przypomnę interesujące karty

STAWIONY NA WEWNĘTRZNEJ

czasów.

nadwórniańskim. Badania te

tej historii, przedstawione

STRONIE BRAMY WJAZDOWEJ

pozwolily datować wydobycie

Ze względu na kwestię wla-

w pracach naukowych.

NA TEREN KOŚCIOLA PW. ŚW.

soli okresem neolitu lub wcze-

sności i organizacji warzenia

BARTLOMIEJA

snego brązu i wczesnego żelaza

soli na Huculszczyźnie I. Janko

(Girskie, Kniaż Dwór, Lojowa,

określil trzy okresy wydoby-

PETRO HAWRYLYSZYN

S

Tekucza). W 1999 roku pojawi-

cia i przetwórstwa soli. Pierw-

z chlebem ­ również symbolem

ól, chociaż uważana jest za

ly się artykuly L. Kruszelnickiej

szy okres uczony nakreślil od

dobrobytu. Sól stala się koniecz-

,,bialą śmierć", konieczna

i M. Bandrowskiego o kwestiach

czasów prehistorycznych do

nym atrybutem wielu obrzędów

jest w pożywieniu czlo-

wydobycia soli na terenach

roku 1772, gdy warzelnie byly

świątecznych. Podczas Wigi-

wieka. W ciągu roku, wedlug

Przykarpacia w czasach pre-

w rękach prywatnych. Kolejny

lii Bożego Narodzenia obecni

danych polskiego uczonego F.

historycznych. W artykulach

(1772-1918) charakteryzuje się

przy stole odkladają po trochę

WSPÓLCZESNY HERB DOLINY,

Bujaka, czlowiek spożywa 5,5­

poruszono tematykę badań et-

monopolizacją wydobycia soli

z każdej potrawy do dzieżki

PRZYJĘTY W 2009 R.

7,75 kg soli, a wedlug W. Szaj-

nograficznych wydobycia soli

ze strony Austro-Węgier. Okres

i w pierwszym dniu, po doda-

W HISTORYCZNYM HERBIE

nochy ­ 5,5 ­ 7,3 kg. Niemiecki

i podano wyniki eksperymen-

1919­1939 charakteryzuje się

niu soli lub solanki, skarmiają

U GÓRY BYLO TRZY, U DOLU ­

talnego odparowywania soli

uczony K. Baks jest zdania, że

kontrolą państwa polskiego.

zwierzętom domowym. Kromkę

DWIE TOPKI SOLNE

w warunkach prehistorycz-

plemionom myśliwskim w celu

Na tych, którzy narusza-

chleba z solą daje się zwierzętom

podtrzymania balansu soli w or-

nych. Te badania pozwalają au-

i A. Sadowskiego. Czlonek ,,Ru-

li państwowy monopol wy-

po powrocie z cerkwi w pierw-

ganizmie starczalo tej zawartej

torom datować proces wydo-

skiej trójcy" J. Holowacki pisal:

dobycia soli, nakladane byly

szym dniu Wielkanocy. Solan-

w spożywanym mięsie. W wa-

bycia i warzenia soli na okres

,,Źródla solne, które tak gęsto biją

kary więzienia. Mieszkańcy

kę miejscowa ludność wyko-

runkach spożywania pokarmów

wczesnego żelaza.

na pólnocnych stokach gór, latwo

miejscowości na terenach Boj-

rzystywala również do leczenia

roślinnych pojawia się koniecz-

Natomiast L. Wakulenko

dostarczając soli, zapewne od

kowszczyzny, obok których

licznych chorób.

ność uzupelniania soli w organi-

w swojej pracy z roku 2010 roz-

dawnych czasów wabily miesz-

znajdowaly się solankowe źró-

Ze źródlami solankowymi

patruje okres rzymski w wy-

zmie. Baks jest zdania, że w tym

kańców, którzy osiedliwszy się

dla, wykorzystywali je we wla-

i wydobyciem soli w Karpatach

wypadku do normalnego funk-

dobyciu i handlu solą w Kar-

tu, cenili ten dar przyrody, po-

snych gospodarstwach. Wlasne

związane są liczne toponimy

cjonowania organizmu wystar-

patach. W tym regionie mamy

trzebny zarówno koczowniko-

potrzeby zaspokajano roztwo-

i hydronimy, opisane przez ba-

cza 2,5­3 kg soli rocznie. Sól ko-

sześć kurhanów okresu rzym-

wi jak i rolnikowi". Pod koniec

rem solankowym, który dobrze

dacza folkloru Karpat Mirosla-

skiego (miejscowości Nadijew,

nieczna jest również w hodowli

XIX wieku pojawily się prace

się przechowywal i używany

wa Gaboraka. Z zasady miejsco-

zwierząt domowych. Dzienna

Szewczenkowe, Holyń, Strutyń

polskiego badacza W. Szajnochy,

byl do solenia pokarmów, kon-

wości, gdzie wydobywano sól,

racja dla konia wynosi 10 g, dla

Dolny). Temat ten jest bardzo

w których bada historię i rozwój

serwacji mięsa, jarzyn, dokar-

nazywano Banią. Jako przyklad:

rogacizny ­ 20 g, a dla owiec, kóz

aktualny.

warzenia soli. W pierwszej po-

miania zwierząt domowych.

wioska Bania-Berezów, przy-

i świń ­ 4 g. Sól wykorzystywa-

Nowy etap badań źródel

lowie XX wieku badania na ten

Nawet dziś mieszkańcy tych

siólki Bania Świrska czy Kniaż

na jest również przy innego ro-

solankowych związany jest

temat prowadzili Z. Kaminski, F.

miejscowości nie parają się wa-

Dwór-Bania. Od niej pocho-

dzaju czynnościach: soleniu skór

z dzialalnością Wydzialu hi-

Piestrak, J. Dieker, J. Rutkowski,

rzeniem soli, lecz wykorzystują

dzą nazwy licznych potoków,

zwierząt, konserwacji żywności

storii, etnografii i archeolo-

W. Ossuchowski, J. Turska.

bezpośrednio solankę. Solanką

rzek i jezior: Banny Potok, rzeka

itd. Sól wykorzystywano od pre-

gii Iwanofrankiwskiego Przy-

Jednym z pierwszych ba-

też ,,skrapiają siano lub slomę

Bańska, jezioro Bańskie, Bański

historycznych czasów, szczegól-

karpackiego Uniwersytetu im.

daczy początków eksploata-

i dodają bezpośrednio do karmy

Potok, Bania-Solana. Spotyka

nie wśród wspólnot rolniczych

Wasyla Stefanyka. Na wydziale

cji karpackich źródel solan-

krowom".

się nazwy, zawierające slowo

i hodowców.

realizowany jest projekt etno-

kowych byl polski historyk

Topki soli, ze względu na jej

,,żupa" lub slowo ,,sól": rzeka Slo-

Wykorzystywanie

przez

archeologicznych badań źródel

z końca XIX wieku Wladyslaw

ważne znaczenie dla rozwoju,

na, doplyw Limnicy, Soloniec

miejscową ludność okolic Karpat

solankowych halickiej Hucul-

Szajnocha. Podkreślal on, że

umieszczano w herbach miej-

(potok), Slone jezioro, potok So-

zasobów naturalnych (soli, rud

szczyzny. Podczas tych prac ar-

w okolicach kopalni soli w Lan-

scowości. Znane są solne topki

lotwina ­ doplyw Świczy.

metali, innych kopalin użytecz-

cheolog I. Koczkin zbadal ponad

czynie i w pobliżu występują-

w herbach Bolechowa, Doliny,

Na przelomie XX-XXI wieków

nych) rozpatrywane jest przez

30 miejscowości związanych

cych na powierzchni solanek

Drohobycza, Kalusza i innych

wzrasta do tej kwestii uwaga na-

szereg nauk humanistycznych

z wydobyciem i warzeniem soli.

skalnych w Utoropach odnaj-

miast. W niektórych przypad-

ukowców, historyków i etnogra-

(archeologię, etnografię, hi-

Zbadane są resztki obiektów

dywane są kamienne narzędzia

kach zastępują je beczki. Pie-

fów z Zachodniej Ukrainy. Jako

storię) i nauk przyrodniczych

wydobywczych i warzelni soli.

z okresu prehistorycznego.

częć wsi Maniawa również za-

jeden z pierwszych poświęcil

(geologii, hydrologii, geoche-

Projekt przewidywal odnajdy-

Szajnocha w pracy ,,Kopal-

wiera wyobrażenie topki solnej.

temu tematowi szereg prac prof.

mii). Górskie i podgórskie regio-

wanie badanych obiektów za

nie i warzelnie soli w Galicyi"

Wyjątkowe znaczenie soli

J. Isajewicz. W przewodzie dok-

ny Karpat obfitowaly w poklady

pomocą GPS i ich lokalizacji na

(Lwów, 1893) nazywa dużą licz-

znalazlo swój wyraz w folklo-

torskim i kolejnych pracach prof.

soli kamiennej, która w posta-

mapach. Prowadzono szerokie

bę znanych mu solnych źródel.

rze, w obrzędach miejscowej

W. Grabowiecki bada aspekty

ci roztworu soli (ropy, solanki)

prace badawcze pod różnymi

Oprócz Doliny, Bolechowa i Ka-

ludności. Wiele narodów przy-

rozwoju warzenia soli na Przy-

wydzielala się na powierzchni

aspektami.

lusza ­ miast z warzelniami soli,

pisywalo soli wlaściwości nad-

karpaciu. Na podstawie anali-

lub zalegala na niewielkich glę-

W celu uzyskania pelniej-

wykorzystującymi naturalne

przyrodzone. Wśród Slowian

zy danych archiwalnych autor

bokościach. Wszystko to czy-

szego wyobrażenia o miejscu

solanki, wspomniane są punkty

sól jest częścią skladową wielu

rozpatruje historię warzenia

nilo sól dostępną dla czlowieka.

i znaczeniu źródel solankowych

ze slonymi źródlami w Turii Du-

obrządków. Serbowie Lużyc-

soli na Przykarpaciu w XI­XVIII

Na szczególną uwagę zaslugują

na terenach pólnocno-wschod-

żej, Solukowie, Swobodzie Bole-

cy pryskają w twarz solą by

wiekach. Pod koniec XX wieku

roztwory NaCl z mineralizacją

niej Bojkowszczyzny, koniecz-

chowskiej, Rachimi, Nowiczce,

uwolnić kogoś od przestrachu,

pojawily się uogólniające prace

do 300 g/l, związane z gipsowo-

ne jest też zbadanie podobnego

Kadobnej kolo Doliny, Rakowie,

Bulgarzy chronią noworodka

J. Goszka o rozwoju przemyslu

-gliniastą glebą. Takie roztwory

przemyslu na terenach przyle-

Krechowicach, Strutyń Dolny,

przed zlymi duchami, naciera-

solnego i handlu solą w XV-XIX

zalegają nieglęboko, a w niec-

glych. W etnograficznych gra-

Strutyń Górny, Weldyż, Spas,

jąc go solą. W Niemczech w tym

wiekach. Na początku XXI wie-

kach terenów mogą tworzyć

nicach Bojkowszczyzny znaj-

Stara Bania, Cinewa, Swobo-

celu kladą sól obok noworodka,

ku pojawila się monografia M.

slone jeziorka lub źródla, wy-

duje się bowiem jedynie część

da Leśna Rożniatów, Ripne kolo

a w Bawarii święconą sól dodaje

i W. Klapczuków, poświęcona

plywające na powierzchnię. Jak

solnego arealu Karpat, przebie-

Rożniatowa, Lipowica. Pomię-

się do potraw, aby uchronić się

historycznemu i ekonomiczne-

wskazuje J. Goszko, slone źródla

gającego pasem o szerokości 25

dzy rzekami Lukwa i Limni-

przez piorunem i chorobami. Jak

mu aspektowi rozwoju Huculsz-

odnotowano w 500 miejscowo-

km i dlugości, tylko na terenach

ca solankowe źródla znajdują

twierdzi M. Sumcowa, sól naby-

czyzny, poprzez rozwój wydoby-

ściach na Podkarpaciu.

Ukrainy, 250 km. Wiele miejsc

się w miejscowościach Nowica,

la znaczenia środka zachowaw-

cia i produkcji soli w niektórych

Kwestie wydobycia soli w

wydobycia soli na Bojkowsz-

Stary Uhryniów, Zawij, Petran-

czego przed czarami, stala się

regionach. Wiele prac jest po-

Karpatach znalazly swe odbicie

czyźnie oczekuje swego odkry-

ka, Krasna. Wedlug Szajnochy

symbolem dobrobytu w rodzi-

święconych również spolecz-

w utworach I. Werchradzkiego

cia i dokladniejszego zbadania.

w większości tych punktów

nie i zostala ściśle powiązana

no-ekonomicznym  aspektom