23

nr 13­14 (401­402) | 29.07­15.08.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Namiestnik Galicji Agenor Romuald Goluchowski

Agenor Romuald Onufry

popieral narodowców. Ale to

Po zniesieniu pańszczyzny

wlaśnie narodowcy mu nie ufali

powolal komisję do szacowania

Goluchowski herbu Leliwa

mu, dlatego zamiary i kroki hra-

wartości odszkodowań, egze-

(1812­1875) ­ arystokrata

biego, aby ich poprzeć poprzez

kwowal podatek indemniza-

polski, galicyjski hrabia,

finansowanie w 1867 roku cza-

cyjny i zachowal zarówno do-

austriacki polityk

sopisma ,,Ruś", nie powiodly się.

tychczasowe prawo propinacji,

konserwatywny, minister

Będąc namiestnikiem po

jak i serwituty. Z jego inicja-

spraw wewnętrznych

raz drugi, w ciągu roku oczy-

tywy zbudowano we Lwowie

Austrii w latach 1859­

ścil Galicję z niemieckiej biu-

wyższą szkolę realną, szkolę

rokracji, oddając administra-

handlową i przemyslową, gim-

1861, namiestnik Galicji

cję w ręce szlachty. W ostatnim

nazjum polskie i szkolę ogrod-

w latach 1849­1859,

okresie swoich rządów, po 1871

niczą z ogrodem botanicznym.

1866­1868 oraz 1871­1875

roku, poświęcil więcej uwa-

Jako przeciwnik podzialu

i I ordynat na Skale.

gi administracji i wprowadza-

kraju na część polską i rusiń-

niu w życie ustaw sejmowych:

ską oraz wprowadzenia kurii

szkolnej, drogowej, wodnej i ho-

narodowych w wyborach do

PETRO HAWRYLYSZYN

U

dowlanej. Równolegle sprawo-

Sejmu Krajowego w r. 1859 pro-

wal stanowisko prezydenta c.k.

rodzil się 8 lutego 1812

ponowal Ukraińcom używanie

Krajowej Dyrekcji Skarbu, pro-

w miasteczku Skala (teraz

alfabetu lacińskiego. Rusini

tektora Krajowego Towarzystwa

odpowiedzieli na tę propozycję

Skala Podolska w obwo-

Gospodarczego. Otrzymal tytuly

dzie tarnopolskim Ukrainy nad

jednolitym oporem i namiest-

c.k. rzeczywistego tajnego rad-

rzeką Zbrucz, u ujścia Zbru-

nik byl bezsilny. Pierwszy etap

cy, c.k. podkomorzego (1845).

czyku). Byl synem ziemiani-

,,wojny alfabetycznej" rozpocząl

Pilnując zawsze interesów ma-

na Wojciecha Goluchowskiego

się w 1834 r. po opublikowa-

terialnych ziemiaństwa, dopro-

niu publikacji I. Lozińskiego,

(1772­1840) i jego żony Zo-

wadzil do końca likwidację ser-

fii z Czyżów (1785­1846). Jego

w której stwierdzono, że lite-

witutów i poparl korzystną dla

starszym bratem byl Artur Go-

ry lacińskie mogą pelniej i do-

dworów ustawę o wykupie pro-

luchowski, powstaniec listopa-

kladniej odzwierciedlać naturę

pinacji w 1875 roku. Przyczynil

dowy i styczniowy.

języka ukraińskiego niż ,,mar-

się do ufundowania Akademii

twy" alfabet cyrylicy. Drugi

Uczyl się w gimnazjum

Umiejętności w Krakowie i Po-

w Tarnopolu (do 1829 roku). Póź-

etap rozpocząl się w 1859 r. po

AGENOR GOLUCHOWSKI

litechniki Lwowskiej.

niej studiowal na wydziale pra-

opublikowaniu propozycji J.

mianowal go pierwszym na-

Zostal pochowany w rodzin-

wa Uniwersytetu Lwowskiego.

Irecheka dotyczących wpro-

(organu wykonawczego Sej-

mu) o dwujęzycznych zasadach

miestnikiem Galicji".

nym majątku w Skale Podolskiej.

4 lipca 1839 zostal doktorem

wadzenia pisma ukraińskiego

Otrzymal Honorowe Obywa-

opartego na alfabecie czeskim.

funkcjonowania Sejmu. Byla

W literaturze badacze twier-

prawa, zostając pierwszym hra-

telstwo wielu miast (66 miast

dzą niekiedy, że Agenor Golu-

bią z tytulem doktora. Odziedzi-

Dyskusja nad alfabetem trwala

to sensacja i marszalek Sej-

mu książę Lew Sapieha oglosil

chowski byl pierwszym na-

w Galicji): Lwowa (1850), Rze-

czywszy majątek po ojcu, wszedl

do lat 80. XIX wieku, ale nie za-

czelnikiem Królestwa Galicji

szowa (27 października 1866),

do Sejmu Stanowego. W 1843

wsze byla publiczna.

przerwę. W kuluarach hrabie-

mu udalo się przekonać ,,Pol-

i Lodomerii slowiańskiego po-

Jasla (1866), Krakowa (3 stycznia

roku zostal sekretarzem guber-

Rywalizacja między cyry-

1867), Przemyśla (28 paździer-

licą a laciną nabrala cech kon-

skie kolo" i projekt Krajowego

chodzenia. W rzeczywistości

nialnym we Lwowie, a następ-

nika 1867), Jaroslawia (paździer-

jego poprzednikiem byl Polak

nie kolejno radcą gubernialnym,

frontacji międzyetnicznej mię-

rządu przeglosowano 76 glosa-

mi przeciwko 29.

­ gubernator Waclaw Zaleski

nik 1867), Sanoka (13 listopa-

asystentem i sekretarzem gu-

dzy Polakami a Ukraińcami,

(1848).

da 1867), Przeworska (29 lutego

bernatora Ferdynanda d'Este,

gdyż dla tych ostatnich cyryli-

Jako  austriacki  minister

spraw wewnętrznych od 1859

W atmosferze rewolucji hra-

1868), Nowego Sącza, Tarnowa,

wreszcie czlonkiem Wydzialu

ca byla symbolem ich tożsamo-

Tarnopola, Halicza, Brzeżan, Za-

ści ­ najpierw religijnej, ponie-

roku rugowal wplywy biuro-

bia Goluchowski byl dość nie-

Stanowego. Należal do przeciw-

popularny. Jak dalej twierdzi I.

leszczyk, Kolomyi, Wieliczki,

ników reformy wlościańskiej,

waż cyrylica kojarzyla się ze

kracji niemieckiej. Będąc na po-

sadzie ministra, zapamiętal się

Czornowil: ,,Przebywal pomię-

Sokala, Mikolajów, Leżajska, Jor-

a tym bardziej ruchu spisko-

wschodnim obrządkiem litur-

danowa, Lubaczowa, Rohatyna,

dzy trzema ogniami: niemieccy

wego. W maju 1846 roku po-

gicznym, a potem narodowej.

projektem odnowienia konsty-

tucji i federalizacji monarchii.

urzędnicy go lekceważyli, Po-

Trembowli, Drohobycz, Stani-

wolany do komisji gubernialnej

,,Wojna alfabetyczna" przy-

Uzyskal cząstkowe uprawnie-

lacy nienawidzili, a Ukraińcy

slawowa, Belza, Śniatynia, Rop-

wspóldzialal w przygotowaniu

czynila się do powstania ru-

czyce, Mościsk, Biecza, Dobczyc.

mu nie ufali. Znalazl wyjście

projektu zniesienia pańszczy-

sofilizmu  i  ukrainofilstwa

nia dla języka polskiego w są-

dach i urzędach. Jako minister

w praktyce feudalnej kliente-

Byl także czlonkiem honoro-

zny, który ochranial interesy

w Galicji. Rusofile uważali, że

wym Towarzystwa Muzyczne-

li. Wkrótce sąsiedzi i znajomi

wielkiej wlasności. 19 kwietnia

wprowadzenie alfabetu laciń-

stanu byl wykonawcą tzw. dy-

plomu październikowego z 1860

przychodzili do niego z proś-

go w Galicji, czlonkiem honoro-

1848 mianowany kierowni-

skiego mialo na celu zniszcze-

roku, autorstwa konserwaty-

bą o pomoc w uzyskaniu przez

wym Towarzystwa Lowieckiego

kiem gubernium we Lwowie, na

nie ,,ogólnorosyjskiej jedności"

w Radowcu.

stów węgierskich.

syna dobrej posady. Nieba-

które to stanowisko zaprotego-

Ukraińców, Bialorusinów i Ro-

wem hrabiego otaczala grupa

Z poślubioną w 1848 roku

wal go Franz Stadion.

sjan, co ich zdaniem, zapewnia-

Informacje o Agenorze Golu-

hr. Marią Karoliną Baworow-

wdzięcznych klientów, których

Od 15 stycznia 1849 roku jako

lo użycie cyrylicy. Zwolennicy

chowskim są sprzeczne: z jednej

strony ­ polski patriota, a z dru-

matki robily mu dobrą reklamę

ską (1823­1906) mial sześcioro

namiestnik cesarski w Galicji lo-

alfabetu lacińskiego oddzielili

giej ­ niemiecki ,,zaprzedaniec"

przy pomocy ploteczek".

dzieci. Jego syn Agenor mlod-

jalnie wspólpracowal z wladzami

język cerkiewnoslowiański od

szy, zrobil udaną karierę dy-

i nawet niby ,,twórca" ukraiń-

Po swojej dymisji ze sta-

austriackimi dbając o interesy

żywego języka ludowego, sta-

nowiska ministra spraw we-

plomaty, byl ministrem spraw

ziemiaństwa. Jako lojalny pod-

jąc się tym samym prekursora-

skiego ruchu narodowego. Kim

zagranicznych Austro-Węgier

wnętrznych Agenor Goluchow-

dany cesarza wyrazil swą posta-

mi ukrainofilów, zwolennikami

jednak byl naprawdę?

Chodzi o to, iż w swoim czasie

ski postanowil opuścić politykę.

w latach 1895-1906. Drugi syn

wę slowami ,,Panowie, nie znam

dalszego rozwoju języka ukra-

hrabia Agenor Goluchowski nie

Zamieszkal na stale w swoim

Adam byl marszalkiem Sejmu

żadnej narodowości", co jednak

ińskiego na gruncie ludowym.

Krajowego.

byl typowym Polakiem. Ma-

majątku w Skale Podolskiej. Na

dotyczylo również Niemców.

Mimo stosunkowo niewielkiej

powstanie 1863 roku patrzyl

Podsumowując,

możemy

Prowadząc walkę o język wykla-

skali ,,wojna alfabetyczna" nie-

rzyl nie o powstaniu, lecz o wla-

stwierdzić, że hrabia Agenor Go-

sceptycznie, a po jego upadku

dowy w szkolach, godzil się na

co ożywila życie kulturalne Ga-

snym dobrobycie i karierze. Na

tym gruncie pomiędzy nim,

przypomnieli sobie o nim jedno-

luchowski byl typowym miesz-

ustępstwa na rzecz niemczyzny

licji, stając się ważnym wyda-

a jego mlodszym bratem Artu-

cześnie Polacy (w czasie wybo-

kańcem Galicji. Jego administra-

w Galicji zachodniej w zamian

rzeniem zarówno naukowym,

cyjna dzialalność miala wszystkie

rem (1808-1893) ­ rewolucjoni-

rów 1865 roku wybrany zostal

za równorzędne z ukraiński-

jak i spoleczno-politycznym.

jednocześnie w czterech okrę-

oznaki trzeźwego myślenia, ale

mi prawa języka polskiego we

Najbardziej  krytycznym

stą, mial miejsce dramatyczny

czasem się mylil. W rzeczywisto-

gach) i w Wiedniu. Znów zostal

wschodniej części kraju. Zarzu-

dla Ukraińców w Galicji byl

konflikt ­ bracia nienawidzili

się nawzajem. Szczególny gniew

namiestnikiem i kontynuowal

ści nie byl tak przezorny, jak go

cano mu karierowiczostwo, chęć

dzień 27 kwietnia 1866 roku,

Artura wywolywal fakt, że

,,cichą" wojnę z niemieckimi

przedstawiano. Czlowiek po pro-

dorobienia się, określano go na-

gdy polska większość w Sej-

stu robil karierę, realnie ocenial

Agenor rozmawial nie po pol-

urzędnikami w Galicji. Stosunek

wet jako renegata, nie orientując

mie Krajowym wyrazila zamiar

spoleczeństwa do niego zmienil

sytuację i zachowywal się trzeź-

się w jego starciach z niemiecką

calkowitego wyparcia języka

sku, lecz po niemiecku. Jak pod-

wo. Możliwe, iż na tym polegala

się kardynalnie i ,,zdrajca" stal się

administracją (Bachem, Ham-

ukraińskiego z urzędów. Wów-

kreśla lwowski historyk Ihor

Czornowil  ,,prawdopodobnie

symbolem realnej polityki i mą-

jego genialna polityka?

mersteinem i wiceprezydentem

czas glos zabral Agenor Go-

Agenor po raz pierwszy boleśnie

drości politycznej. To Goluchow-

Zmarl 3 sierpnia 1875 r. we

namiestnictwa Kalchbergiem)

luchowski: ,,Uważam za rzecz

Lwowie.  Zostal  pochowany

skiemu Polacy zawdzięczają po-

i nie zauważając początkowo po-

sluszną, abyśmy zrobili ustęp-

odczul swoją polską ,,odrębność"

dopiero w środowisku niemiec-

lonizację administracji w Galicji.

w rodzinnym majątku w Skale

stępującej polonizacji ośrodków

stwo z naszej strony (wypowia-

Podolskiej. Wkrótce naprzeciw-

Ukraińscy patrioci trak-

wladzy w Galicji. Dzięki kon-

dam się możliwie nie najlepiej),

kich urzędników, którzy trak-

towali go jako ,,unterschmana".

towali  Goluchowskiego  jak

ko gmachu Sejmu Galicyjskiego

taktom z bratem cesarza Karolem

lecz sądzę, Rusini mają prawo

Jednak swój gniew hrabia ukryl

szowinistę. Byl naprawdę za-

polska spoleczność wystawila

Ludwikiem udalo mu się prze-

domagać się, aby ich język byl

mu pomnik. Prawdopodobnie po

niepokojony jedynie popular-

forsować budowę linii kolejo-

szanowany".  Zaproponowal,

i podczas rewolucji zostal za-

ufaną osobą gubernatora Fran-

nością panslawizmu w Galicji

1944 roku pomnik zniszczyly

wej z Wiednia do Lwowa, zwanej

aby bez dyskusji uchwalić pro-

wladze sowieckie.

i w przeciwwadze moskalofilom

wówczas Carl Ludwig Bahn.

jekt Krajowego rządu Galicji

za Stadiona, a z czasem cesarz