26

nr 13­14 (401­402) | 29.07­15.08.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Stanislaw Niewiadomski i Maria Konopnicka

Inspiracja kompozytorów

jak w przypadku Konopnickiej start lite-

pozostające pod zaborem rosyjskim. Nie-

Niewiadomski ­ wydawaną w latach 1918­

polskich twórczością Marii

wiadomski dzieciństwo spędzil na tere-

racki ulatwila przychylna opinia Henry-

21 we Lwowie ,,Gazetę Muzyczną".

Konopnickiej przybierala

nach objętych zaborem austriackim, na

ka Sienkiewicza o jej wierszu ,,Przygryw-

Oboje dużo podróżowali, doskonale

różne formy w muzyce,

malowniczym Roztoczu. Byly to: dwór

ka" z cyklu ,,W górach", tak w przypadku

znali języki obce. Dwudziestoletnia tulacz-

od dziecięcej miniatury

w Soposzynie, w którym przyszedl na

Niewiadomskiego o obraniu ostatecznie

ka Konopnickiej po Europie, podejmowana

wokalnej do pieśni solowych

świat, pobliska Żólkiew z kościolem pa-

kariery muzycznej zdecydowalo uznanie,

w celu ratowania zdrowia, dawala jej na-

i chóralnych, od muzyki

rafialnym, slynną kolegiatą z grobami

z jakim spotkala się kantata ,,Akt wiary"

miastkę wolności, wytchnienie od przy-

kantatowej do utworów

Żólkiewskich i Sobieskich, Dyniska, gdzie

do slów Kornela Ujejskiego, skomponowa-

krych okoliczności rodzinnych. Niewiadom-

symfonicznych. Twórcami

spędzal wakacje letnie i wreszcie stolecz-

na ku uczczeniu 50. rocznicy powstania

ski mógl sobie pozwolić na podróże jedynie

tych dziel byli kompozytorzy

ny Lwów, w którym się ksztalcil i gdzie

listopadowego. Oboje, zdani na wlasne

w miesiącach letnich, gdyż absorbowaly go

z epoki: Konstanty Gorski,

potem ­ po ukończeniu konserwatorium

sily, musieli od wczesnej mlodości zadbać

we Lwowie liczne obowiązki zawodowe. Od

Mieczyslaw Karlowicz, Piotr

wiedeńskiego ­ osiadl na stale.

o wlasne utrzymanie i o wlasnych silach

1887 roku przez trzy dekady nieprzerwanie

Maszyński, Henryk Melcer,

Oboje należeli do pokolenia, które

torować sobie drogę w obranych dziedzi-

pelnil obowiązki profesora konserwato-

Zygmunt Noskowski, Feliks

dotknęlo powstanie styczniowe i jego

nach. I samotny Niewiadomski, który do

rium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycz-

Nowowiejski,Wladyslaw

tragiczne konsekwencje. Jedyny brat

końca życia pozostal kawalerem, i samot-

nego Uczyl również w wielu prywatnych

Żeleński. Z kompozytorów,

Konopnickiej, Jan Wasilowski, student

nie wychowująca sześcioro dzieci Konop-

szkolach muzycznych: m.in. Ludwika Mar-

dzialających we Lwowie, do

politechniki w Liège, zginąl w bitwie pod

nicka zarabiali na chleb powszedni piórem,

ka, Pauliny Stróżeckiej, Heleny Slomkow-

STANISLAW NIEWIADOMSKI

poezji Konopnickiej sięgali:

Krzywosądzem; zagrożony represjami byl

dzialając również na niwie dziennikarskiej.

skiej, Heleny Ottawowej, Joanny Laureckiej,

Seweryn Berson, Jan Gall,

Jaroslaw, mąż 21-letniej Marii. Trauma-

Chociaż ich teksty nieraz wywolywaly po-

jak i Konopnickiej. Znamienne jest, iż utwo-

w Instytucie Muzycznym Anny Niementow-

Jaroslaw Leszczyński,

tyczne przeżycia nie ominęly 6-letniego

lemiki i bywaly ostro krytykowane, obo-

rami, które zdecydowanie przetrwaly

skiej. Wakacje byly więc jedynym dogod-

Bronislaw Wolfsthal, Otto

wówczas Stasia, którego ojciec Tadeusz

je, stając się slyszalnymi glosami swojej

próbę czasu i zrosly się w świadomości

nym czasem na podróże zagraniczne, które

Mieczyslaw Żukowski. Miejsce

Niewiadomski ­ niegdyś kapitan inżynierii

epoki, zdobyli ogromną popularność, nie-

potomnych z nazwiskami twórców do tego

podejmowal w celach i edukacyjnych, i re-

czolowe w tym gronie zajmuje

podczas wydarzeń Wiosny Ludów ­ zostal

zaprzeczalny autorytet i uznanie roda-

stopnia, że staly się niejako ich wizytówką,

kreacyjnych. Wyjeżdżal m.in. kilkakrotnie

Stanislaw Niewiadomski,

uwięziony we Lwowie za udzial w zrywie

ków. Konopnicka pisala nie tylko wiersze,

są ,,Rota" Konopnickiej i ,,Maki" Niewiadom-

do Lipska, gdzie poglębial wiedzę z zakresu

kompozytor licznych pieśni

narodowym 1863 roku. Jako mlodzieniec

poematy, nowele, szkice, obrazki, ale też

skiego. ,,Rota" (,,Nie rzucim ziemi skąd nasz

kontrapunktu u Salomona Jadassohna, do

na glos i fortepian oraz

teksty publicystyczno-reportażowe, pra-

Stanislaw nieraz stykal się potem z opo-

ród") dzięki melodii Feliksa Nowowiejskiego

Wloch, gdzie zapoznal się z metodą nauki

utworów chóralnych do

wieściami powstańczymi, snutymi w dlu-

ce krytycznoliterackie, dokonywala prze-

urosla do rangi hymnu narodowego i wciąż

śpiewu Francesco Lampertiego. Bywal

slów poetki. Jest on również

gie wieczory w zaprzyjaźnionym domu

kladów z języków obcych. Niewiadomski

zachowuje aktualność. Nawiązujące do tra-

na przedstawieniach operowych w Mona-

autorem muzyki do kantaty

w nieodleglych od rodzinnego Soposzyna

również tlumaczyl, napisal monografie

dycji ulańskiej ,,Maki" (,,Ej, dziewczyno, ej

chium, Berlinie, Dreźnie, Wiedniu, Paryżu,

jubileuszowej na cześć

Dyniskach. Dwór ten, należący do Skoli-

Chopina i Moniuszki. Prowadzil niezwykle

niebogo") Kornela Makuszyńskiego, umu-

Mediolanie, dwukrotnie na przedstawie-

Konopnickiej wykonanej

ożywioną dzialalność jako krytyk muzycz-

mowskich, polożony przy granicy z Kon-

zycznione przez Niewiadomskiego (op. 50

niach wagnerowskich w Bayreuth.

we Lwowie 110 lat temu

gresówką, mieścil w czasie walk powstań-

ny, pisząc regularnie sprawozdania i re-

nr 2) i spopularyzowane u progu odzyska-

We Lwowie Niewiadomski prowadzil

w obecności poetki oraz

czych szpital polowy. Dyniska odwiedzala

cenzje do dzienników lwowskich (,,Gazeta

nia przez Polskę niepodleglości przez wyjąt-

szeroko zakrojoną dzialalność organiza-

pierwszym kompozytorem,

skoligacona z gospodarzami Wanda Mlod-

Lwowska" i ,,Dziennik Polski") oraz kore-

kową interpretatorkę pieśni Janinę Korole-

torską, wyglaszal odczyty, organizowal

który zainteresowal się jej

nicka Monné. Gościla w tym dworze wcze-

spondencje do pism warszawskich i po-

wicz-Waydową, po przeszlo stu latach nie

koncerty, zbieral fundusze na pomnik Cho-

twórczością w kontekście

znańskich. W latach 1902­14 zamieszczal

śniej, latem 1866 roku, z narzeczonym

stracily nic ze swej świeżości i nadal są wy-

pina. Od roku 1887 byl czlonkiem skupiają-

muzyki operowej,

Arturem Grottgerem, który tam pracowal

recenzje i felietony muzyczne w lwow-

konywane. Tu należy przypomnieć, że Nie-

cego intelektualną i artystyczną elitę Lwo-

podejmując próbę napisania ­

nad cyklem rysunków ,,Lithuania", po-

skim ,,Slowie Polskim", a w międzywojniu

wiadomski również pokusil się o napisanie

wa Kola Literacko-Artystycznego, które

niezrealizowanej ostatecznie ­

święconym powstaniu styczniowemu na

­ glównie w prasie warszawskiej. Na polu

melodii do tekstu ,,Roty" Konopnickiej. Uka-

w 1896 roku podejmowalo uroczystym

opery ,,Krysta" do jej libretta.

Litwie. Wspólne muzykowanie przy for-

krytyki muzycznej czynny byl przez pól

zala się ona drukiem w 1927 roku w War-

rautem Konopnicką. Inspirowal wiele ini-

wieku, ostatni felieton prasowy napisal

tepianie, który podlug tradycji rodzinnej

szawie nakladem miesięcznika ,,Muzyka"

cjatyw i uczestniczyl aktywnie w organi-

pamiętal pobyt w tych stronach slawne-

na kilka dni przed śmiercią. Krakowski

(pt. ,,Dwa hymny"). Wersja ta nie zyskala

zacji wielu przedsięwzięć, integrujących

JOANNA PACAN-ŚWIETLICKA

go węgierskiego wirtuoza i kompozyto-

i poznański krytyk muzyczny, a zarazem

jednak takiej popularności, jak śpiewana do

muzyków polskich z trzech zaborów.

ra Franciszka Liszta, zapadlo w pamięci

wspóltwórca kabaretu ,,Zielony Balonik"

Przypadająca w tym roku 180. rocznica

dziś melodia Nowowiejskiego.

Toteż naturalną rzeczą bylo zaproszenie

utalentowanego muzycznie nastolatka.

Witold Noskowski zauważyl, że Niewia-

I Konopnicka, i Niewiadomski odebrali

go do komitetu organizacyjnego lwow-

urodzin Konopnickiej jest doskonalą okazją

Przyjaźń Stanislawa z Marylą Mlodnicką

domski ,,byl czytywany z nabożeństwem,

do spojrzenia na jej spuściznę poprzez pry-

typowe dla tamtych czasów, swego sta-

skiego obchodu jubileuszu 25-lecia pracy

(zamężną Wolską), córką Wandy, znaną

niemal jak wyrocznia, chociaż na popu-

zmat życia i twórczości lwowskiego kompo-

nu i stopnia zamożności wyksztalcenie.

literackiej Marii Konopnickiej. Czuwal nad

larność nie polowal". Miarą autorytetu

potem poetką i wlaścicielką ,,Zaświecia"

Maria ­ domowe oraz, krótko, na pensji

stroną muzyczną wydarzenia. Mając już

zytora i w perspektywie historii Polski dru-

we Lwowie, przetrwala lata. Jeden z licz-

może być fakt, że w roku 1928 zwyciężyl

giej polowy XIX wieku i pierwszych dekad

sióstr sakramentek w Warszawie. Stani-

wcześniejsze doświadczenia w tej mierze,

nych, opracowanych na glos i fortepian

w plebiscycie rozpisanym przez czasopi-

slaw ukończyl Wyższą Szkolę Realną we

podjąl się również skomponowania kanta-

XX wieku. W życiorysach obojga, w dzialal-

swoich zbiorów pieśni ,,starodawnych"

smo ,,Muzyka" na najpopularniejszego pol-

ności i upodobaniach artystycznych można

Lwowie o profilu matematyczno-przyrod-

ty na cześć jubilatki. Mial to być utwór na

(Śliczne gwoździki. Piękne tulipany op.

skiego krytyka, zaś w kategorii ,,wszyst-

dostrzec wiele analogii.

niczym i jako elew mierniczy rozpocząl

glosy solowe, chór mieszany i orkiestrę

kie narodowości" uplasowal się na trzecim

47), wydanych w międzywojniu we Lwo-

slużbę rządową w Wydziale Krajowym,

do slów jednej z glównych organizatorek

Ze sztuką przez życie

wie, zadedykuje kompozytor córkom Ma-

miejscu, po Hanslicku i Schumannie. I Ko-

zamierzając ksztalcić się dalej w tym kie-

uroczystości, literatki i spolecznicy Anny

ryli a wnuczkom Wandy: Beacie Obertyń-

nopnicka, i Niewiadomski mieli w życiu

runku na Politechnice Lwowskiej. Studio-

z Szawlowskich Neumanowej.

Dzielilo ich piętnaście lat życia: Ko-

skiej i Leli Pawlikowskiej.

krótki epizod redaktorski. Konopnicka

nopnicka urodzila się w 1842 roku, Nie-

wal jednocześnie fortepian i kompozycję

Lwowski jubileusz

Osadzenie w nurcie narodowym cecho-

redagowalaw latach 1884­86 warszawski

wiadomski - w 1857 (często podawany

w konserwatorium Galicyjskiego Towa-

Konopnickiej

tygodnik ilustrowany dla kobiet ,,Świt",

walo zarówno twórczość Niewiadomskiego,

rzystwa Muzycznego we Lwowie. Tak,

rok 1859 jest mylny). Polączylo wiele: od

wspólnego Patrona (niewielu dziś pamię-

Uroczystości lwowskie, będące kon-

tynuacją krakowskich, rozpoczęly się już

ta, że na drugie imię Konopnicka miala

Stanislawa), aż po miejsce ostatniego spo-

w sobotę 25 października 1902 roku wie-

czynku. Mieli podobne zainteresowania,

czorem od powitania Konopnickiej na dwor-

cu kolejowym. Poetka, która zamieszkala

dążenia, idealy. Oboje byli bardzo zaan-

gażowani w sprawy spoleczno-narodowe.

w Hotelu Europejskim przy Placu Mariac-

kim (obecnie Mickiewicza), nazajutrz, 26

Ich drogi życiowe krzyżowaly się nieraz

wlaśnie we Lwowie, który dla Niewia-

października, o godzinie 11 ubrana w bialą

domskiego byl domem, dla Konopnickiej

suknię przybyla do Teatru Miejskiego, gdzie

przywital ją prezydent Lwowa Godzimir

­ miastem jednym z wielu na szlakach jej

częstych podróży. Oboje we Lwowie zmarli

Malachowski, życzenia zlożyly liczne

delegacje, a mowę wyglosil Jan Kaspro-

i ­ żegnani przez rzesze lwowian ­ pocho-

wani zostali na Cmentarzu Lyczakowskim.

wicz. Część artystyczną, którą jubilatka

O ile grób autorki ,,Roty" pozostaje do dziś

wysluchala w loży prezydenta miasta,

rozpoczęlo wykonanie kantaty pt. ,,Pieśń

jednym z najczęściej odwiedzanych na tej

slynnej nekropolii, to znajdujący się nie-

holdu" Niewiadomskiego przez ustawione

na estradzie polączone chóry Galicyjskiego

opodal nagrobek lwowskiego kompozyto-

ra, uznawanego niegdyś za największego

Towarzystwa Muzycznego i Towarzystwa

po Moniuszce pieśniarza, znany jest obec-

Śpiewaczego Lutnia. Partie solowe wy-

konali Irena Bohussówna, L. Rauchówna,

nie tylko nielicznym.

Przyjrzyjmy się ścieżkom życiowym,

Karol Czerny i Teodor Borkowski. Solistom

i chórom towarzyszyly orkiestry: teatral-

którymi podążali twórcy, dzialający w tym

samym czasie. Oboje pochodzili ze zuboża-

na i Towarzystwa Muzycznego pod batutą

lych rodzin szlacheckich. Ksztaltowala ich

dyrektorów wyżej wymienionych towa-

rzystw: Mieczyslawa Soltysa i Stanislawa

atmosfera dworu szlacheckiego, wzrastali

wychowywani w szacunku dla historii,

Cetwińskiego. Zabrzmialy również dwie

pieśni Niewiadomskiego do slów Konopnic-

dla tradycji i zwyczajów przodków, oboje

z domu wynieśli wrażliwość na piękno oj-

kiej (,,O mów, o, śpiewaj!" i ,,Miesięczna noc")

WYPROWADZENIE TRUMNY ZE ZWLOKAMI S. NIEWIADOMSKIEGO Z KRYPTY KOŚCIOLA OO. BERNARDYNÓW

czystej przyrody. Dla Konopnickiej strony

w interpretacji znakomitego barytona Teo-

I KONDUKT ŻALOBNY PRZED TEATREM WIELKIM WE LWOWIE

dora Borkowskiego z akompaniamentem

rodzinne ­ to Suwalki, Kalisz, Warszawa,